سنت دیرینه قرق شکنی و ترویج گردشگری عشایری

قرق شکنی به عنوان یک سرفصل برجسته و ریشه‌دار در زندگی دامداران مازندران، حکایت سنت فراموش شده سازگار کردن زندگی با طبیعت است که در سال‌های اخیر سر از غبار فراموشی بیرون آورده است.

همه ساله در فصل بهار وقتی که طبیعت سرسبز مازندران به‌روزهای پایانی بهشتی‌ترین ماه سال یعنی اردیبهشت می‌رسد، مراتع ییلاقی استان روی دام‌های سبک و سنگین دامداران سنتی گشوده می‌شود و مازندرانی‌ها به این جا به جایی دام و تعلیف آن‌ها در مرتعی پر از علوفه که دستکم هشت ماه دست نخورده باقی مانده بود، قرق شکنی می‌گویند.

قرق به معنای بستن مراتع به روی دام‌ها است و قرق شکنی نیز به باز شدن مراتع برای چرای دام‌ها گفته می‌شود.

مراتع مناطق ییلاقی همه ساله در فصل پائیز به منظور ایجاد تعادل بین ظرفیت مراتع و تعداد دام‌ها و همچنین حفظ پوشش گیاهی، بر روی دام‌ها بسته می‌شود و پس از رشد کافی گیاهان در اواخر ماه اردیبهشت یا اوایل خرداد گشوده می‌شود.

زمان آغاز چرای دام‌ها در مناطق ییلاقی بر اساس پروانه چرای دامداران، شرایط رویش گیاهی منطقه و همچنین تغییرات جوی و آمادگی مراتع بنا به تشخیص اداره منابع طبیعی و هماهنگی با دامداران تعیین می‌شود.

اگرچه تمامی مناطق مازندران از منتهی‌الیه غرب در رامسر گرفته تا آخرین نقطه شرق در گلوگاه، دارای مناطق و مراتع ییلاقی خاص خود هستند، ولی سنت قرق شکنی در بسیاری از این مناطق طی دو سه دهه گذشته به فراموشی سپرده شده بود.

احیای این سنت از اواخر دهه ۸۰ در مناطقی از مرکز مازندران در دستور کار قرار گرفت و به نظر می‌رسد با گذشت زمان در سال سرایت به سایر مناطق است.

شهرستان سوادکوه در مرکز مازندران، یکی از مهم‌ترین کانون‌های دامداری سنتی استان به شمار می‌رود و به همین دلیل نیز سنت قرق شکنی در این منطقه بیش از سایر مناطق در سال‌های اخیر مورد توجه قرار گرفته است.

امسال مراسم قرق شکنی در این منطقه عصر دیروز یکشنبه با برگزاری آیین ویژه که در آن جمعی از مسئولان استانی و شهرستانی حضور داشتند، برگزار شد.

رئیس اداره منابع طبیعی و آبخیزداری سوادکوه در این مراسم گفت:

قرق شکنی در این شهرستان از سال ۸۹ با همت این اداره، انجمن صنفی و شرکت تعاونی مرتع‌داران احیا شد و از آن پس همه ساله برگزار می‌شود.

محمدرضا احمدی افزود:

امسال بیش از چهار هزار هکتار از مراتع ییلاقی منطقه برای تعلیف تابستانی دام‌های دامداران سنتی قرق شده بود.

وی هدف از مراسم قرق شکنی را رعایت حقوق عرفی مرتع و کاهش تخلفات اعلام کرد و گفت که امسال بیش از ۹۶ درصد از دامداران به‌موقع وارد مرتع شده‌اند در حالی که در سال ۹۰ تنها ۳۰ درصد از دامداران از این کار استقبال کرده بودند.

احمدی علت استقبال روز افزون دامداران در رعایت حقوق عرفی مرتع و پرهیز از تخلف را پابرجا ماندن روند احیای سنت قرق شکنی اعلام کرد.

وی با اظهار این که در شهرستان سوادکوه بیش از ۴۳ هزار هکتار مرتع وجود دارد، گفت:

در این شهرستان یک هزار و ۷۱۷ بهره بردار در قالب ۶ شرکت تعاونی با یک انجمن صنفی مرتع‌داری می‌کنند.

احمدی همچنین به خشک‌سالی در مراتع و رعایت نکات فنی تأکید کرد و افزود:

طرح تلفیقی و تشویقی را برای دامدار در نظر گرفته‌ایم تا دامدار علاوه بر دامداری به کشت گیاهان دارویی هم بپردازد.

رئیس اداره امور عشایری جهاد کشاورزی مازندران هم در این مراسم یکی از برنامه‌های مهم این اداره را برای تقویت و کمک به معیشت دامداران، گسترش گردشگری عشایری معرفی کرد و گفت:

از دامداران می‌خواهیم در منطقه‌ای که دارای استعداد گردشگری است، با ارائه طرح، در سامانه کارا ثبت‌نام کنند.

سامانه کارا با هدف ایجاد اشتغال فراگیر در مناطق روستایی و عشایر و شهرهای زیر ۱۰ هزار نفر از دی ماه سال گذشته آغاز به کار کرد و افرادی که دارای طرح‌های اشتغال‌زا باشند با ثبت‌نام در این سامانه در کوتاه‌ترین مدت تسهیلات کم بهره دریافت می‌کنند.

سید صمد کاظمی گردشگری عشایری را یکی از شاخه‌های بااهمیت گردشگری معرفی کرد و افزود:

متقاضیان با ارائه طرح می‌توانند از تسهیلات ارزان قیمت با سود ٦ درصد برخوردار شوند.

وی گفت:

گردشگری عشایری از طریق جذب توریست کمک می‌کند تا دامدار بتواند محصولات خود را به فروش برساند.

رئیس اداره امور عشایری جهاد کشاورزی مازندران همچنین از دامداران خواست تا کشت گیاهان دارویی را هم برای افزایش درآمد و تقویت معیشت خود در دستور کار قرار دهند.

وی با تأکید بر این که کشت گیاهان دارویی می‌تواند منبع درآمدزای خوبی برای دامداران باشد، همچنین از دامداران خواست تا نسبت به بهره گیری از بیمه عشایری هم اقدام کنند.

کاظمی از استقبال اندک دامداران از بیمه عشایری انتقاد کرد و گفت که شرکت تعاونی امور عشایری به‌ویژه در استان راه‌اندازی شده تا دامدار از این بیمه که هیچ گونه محدودیت سنی برای آن وجود ندارد، استفاده کنند.

سرپرست معاونت فنی و آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری مازندران منطقه ساری هم با بیان اینکه اولویت اصلی این اداره کل حفظ مراتع با پوشش‌های گیاهی مناسب است، گفت:

حفظ مراتع باعث ماندگاری خاک و تداوم دامداری برای نسل‌های آینده خواهد شد.

اسماعیل مختارپور همچنین حفظ مراتع را نیازمند توانمندسازی دامداران دانست و افزود:

طی چند سال گذشته طرح‌های چند منظوره را برای مرتع‌داری لحاظ کرده‌ایم که با توجه به ظرفیت و قابلیت‌ها در مراتع اجرا می‌شود تا به دامدار فشار کمتری وارد شود.

وی با اعلام اینکه یکی از برنامه‌های اساسی باید حفظ منابع آبی باشد، گفت:

مهم‌ترین فاکتور در این زمینه پوشش گیاهی مراتع است.

مختار پور با بیان اینکه در گذشته قرق شکنی و ورود دام به مراتع با دقت انجام نمی‌شد، گفت:

هم اکنون این مراسم با برنامه‌ریزی مناسب در حال انجام شدن است و مرتع داران به این بینش رسیده‌اند که باید مراتع خود را حفظ کنند.

بر اساس آمارهای رسمی حدود ۶۴۸ هزار هکتار جنگل و ۹۰۸ هزار هکتار مرتع از گلوگاه تا علمده نور تحت حوزه استحفاظی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری مازندران منطقه ساری قرار دارد.

در استان مازندران دو اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری در ساری و نوشهر مستقر است.