شهرستان بناب، شهر دوچرخه ایران
بناب یکی از شهرهای جنوبی استان آذربایجان شرقی بناب است. پیشینه آثار تاریخی کشف شده در ارتفاعات جنوبی قبرستان‌های قره‌قشون به سده‌های هشتم و نهم هجری می‌رسد و نشانگر رونق و آبادانی بناب در عصر صفویان است.
مقاله‌های مرتبط:
شهرستان بناب در جلگه‌ای صاف و هموار قرار گرفته که از طرف شرق به کوه‌های غربی سهند و از غرب به سواحل پست دریاچه ارومیه محدود می‌شود. ارتفاع متوسط شهرستان از سطح دریا ۱۶۰۰ متر است که در بلندترین نقطه (قزل‌داغ) ۲۲۵۰ متر و در پست‌ترین (آخوند قشلاق) ۱۲۸۰ متر است.
بناب از دیرباز از یک موقعیت ممتاز جغرافیایی برخوردار بوده و راه‌های بزرگ تجارتـی و کاروانی از آذربایجان به بین‌النهرین، شامات، حجاز و غرب کشــور از آن عبور می‌کرده و امروزه نیز با قرار گرفتن در نقطه تلاقی محورهای اصلی آذربایجان‌شرقی، کردستان، کرمانشاه، عتبات عالیات و دسترسی به راه‌های آهن و هوایی ضمن اینکه موقعیت خـود را حفظ کرده بلکه بر موقعیتش نیز افزوده شده و همیشه به‌عنوان یک شهر مطرح در شمال‌غربی کشور مــورد توجه قرار گرفته است. علاوه بر کباب این شهر، به شهر دوچرخه هم معروف بوده و هر ساله همایش بزرگ دوچرخه سواری با حضور بیش از ۳۰۰۰۰ دوچرخه سوار برگزار می‌شود. با کجارو همراه باشید.
جغرافیای شهرستان بناب
شهرستان بناب با وسعت ۷۷۹ کیلومتر مربع (۱.۷ درصد مساحت استان) در ۱۲۰ کیلومتری تبریز واقع شده و ارتفاع آن از سطح دریا ۱۲۹۰ متر بوده و از سمت شمال با شهرستان عجب‌شیر، از سمت شرق با شهرستان مراغه، از سمت غرب با دریاچه ارومیه و از سمت جنوب با شهرستان ملکان و استان آذربایجان غربی هم‌مرز است.
تاریخچه شهرستان بناب
وضعیت جغرافیایی منطقه و آثار به دست آمده از کاوش‌های محلی نیز با توصیفات شهر تاریخی (شیز) انطباق دارد.بنابراین گفته اگر این شهر منطبق با شهر شیز (تخت سلیمان) باشد می‌توان این شهر را ساسانی دانست. آثار به دست آمده از حفاری‌های قره‌تپه گزاوشت و قیزلار قلعه‌سی (قلعه دختران) که یکی از نود و سه تپه باستانی هستند و همچنین وجود سی و شش غار مربوط به یکدیگر (معماری صخره‌ای صور) که نشانگر زندگی‌های دسته‌جمعی در دوران ماقبل تاریخ است. تخریب کامل در زمان حمله مغول امکان هرگونه تحقیق را در زمینه هنر و معماری این منطقه در قبل و بعد از اسلام مشکل یا غیرممکن کرده، اما در ابتدای دوره حکومت صفویان انتخاب شهر اردبیل به‌عنوان پایتخت در اواسط قرن دهم در حدود بیست مسجد زیبا، چندین گرمابه و بیش از چهل کاروانسرای اقامتی و تجارتی متعددی به مرور زمان در شهر احداث شده که این امر حکایت از آبادانی و رونق ناگهانی شهر پس از دوره مغول و به عبارتی بهتر بازسازی پس از جنگ است.
آب‌وهوای شهرستان بناب
شهرستان بناب در جلگه‌ای صاف و هموار قرار گرفته که از طرف شرق به پیش کوه‌های غربی سهند (قزل‌داغ، قاشقاداغ و گوپشتی) و از غرب به سواحل پست دریاچه ارومیه محدود می‌شود. ارتفاع متوسط شهرستان از سطح دریا ۱۶۰۰ متر، در بلندترین نقطه (قزل‌داغ) ۲۲۵۰ متر و در پست‌ترین (آخوند قشلاق) ۱۲۸۰ متر است. شهرستان بناب از محدود شهرهایی است که نزدیک‌ترین فاصله را از دریاچه ارومیه داشته و آب‌وهوای آن تحت‌الشعاع این دریاچه قرار می‌گیرد، در نتیجه به‌دلیل شرایط خاص توپوگرافیک، شهرستان دارای آب‌وهوای بسیار متنوع است.
نقاط دیدنی و تاریخی شهرستان بناب
بناب دارای چندین و چند اثر تاریخی ثبت‌شده در فهرست آثار ملی ایران است که از این میان، ۸ اثر مورد حفاظت قرار گرفته، از مهمترین آثار تاریخی این شهر می‌توان به کبوتر خانه‌های بناب، حصار تدافعی شهر، حمام تاریخی حاج فتح‌الله، حمام تاریخی مهرآباد (موزه مردم‌شناسی بناب)، خانه تاریخی حاج علی بزاز، خانه تاریخی خسروشاهی، خانه تاریخی شیخ قاضی سیف‌العلما، خانه تاریخی نیک‌پی، قلعه دختر، گورستان تاریخی زوارق، مسجد اسماعیل‌بیگ، مسجد جامع گزاوشت، مسجد جامع مهرآباد، مسجد گوی، معماری صخره‌ای صور (اولین معماری صخره‌ای دارای زیست انسانی)، معماری روستای توته خانه، راسته‌بازار و... اشاره کرد.
کبوترخانه امیر فرهنگی بناب
کبوترخانه امیرفرهنگی مربوط به اواخر دوره قاجاره و در بناب، خیابان شهید باهنر واقع شده، این اثر در تاریخ ۷ خرداد ۱۳۸۷ با شمارهٔ ثبت ۲۲۸۴۳ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. این بنا از سه طبقه تشکیل شده که طبقه بالایی به‌عنوان نگهبانی و طبقه وسطی برای نگهداری کبوتر و طبقه پایینی به‌عنوان خانه‌باغ مورد استفاده قرار می‌گرفته و در جنگ جهانی دوم، توسط هواپیماهای جنگی روسی به گمان اینکه این مکان یک برج دیدبانی برای پاسگاه نظامی است، مورد هدف قرار گرفت ولی خوشبختانه آسیب جدی بدان وارد نشد، می‌توان این برج رو یکی از آثار منحصر به‌فرد استان آذربایجان‌شرقی در نظر گرفت و با توجه به یاد نوشته‌های روی دیوار این بنا قدمت آن ۱۱۲ سال تخمین زده می‌شود (سال ۱۲۸۰ ه.ش)، این بنا اولین بار توسط حاج عباسعلی امیرفرهنگی به سال ۱۳۴۲ ه.ش مورد مرمت و بازسازی قرار گرفت و مجدد در سال ۱۳۹۰، به درخواست وراث امیرفرهنگی، اداره میراث فرهنگی اقدام به بازسازی اثر کرد و به همت مرحوم حاج عباسعلی امیرفرهنگی و اداره میراث فرهنگی این خانه‌باغ پا بر جاست و سالانه بازدیدکنندگان زیادی از این اثر بازدید می‌کنند.
بازار چهار سو بناب
یکی از اماکن تاریخی شهرستان بناب بازار چهارسو یا به گفته مردم بناب راسته بازار یا اوزون بازار است. این بازار تاریخی دارای سقف چوبی بوده که در اثر چهار مرتبه آتش‌سوزی ناچار سقف قدیمی آن تعویض شده و تعمیرات زیادی در آن صورت گرفته است.
در این بازار راسته طلافروشی، پارچه فروشی، لوازم‌خانگی و… وجود دارد.
کبابی‌های قدیمی بناب که روزانه در حال طبخ کباب مخصوص بناب هستند نیز در این بازار هستند.
مسجد زرگران بناب
این مسجد یکی از مساجد قدیمی و ثبتی بناب با شماره ثبت ۳۰۸۵ در فهرست آثار ملی کشور است. این مسجد در خیابان زرگران قرار گرفته که از طرف غـرب به بازار قدیمی حاج تقی و بازار مسگران و آهنگران متصل است و در زمان‌هایی نه چندان دور در مسیر جاده بین‌المللی شمال به جنوب کشور قرار داشت. در مسیر جلوی مسجد حدود ۱۰ کاروانسرای مسافرتی و تجارتی قرار داشت که با احداث جــاده جدید فعلی این راه رونق خود را از دست داده است. از طرف دیگر به‌دلیل کم‌توجهی هیئت امنای مسجد، این مکان مقدس به دست فراموشی سپرده شد تا جایی که استحکام مسجد رفته رفته کاهش یافته و سرانجام دیوار جنوبی مسجد در سال ۱۳۷۵ فرو ریخت، که میراث فرهنگی بناب بلافاصله اقدام به بازسازی دیوار کرده و دیوار مسجد را به حالت اولیه بازگرداند و سپس پنجره‌های مسجد را در سال ۱۳۷۶ در جای خــود نصـب کرد.
این مسجد نیز همانند اکثر مساجد قدیمی بناب در دوره صفویه بنا شده اســت. سر ستون‌های مسجد زرگران شبیه به سرستون‌های مسجد اسماعیل‌بیگ و تا حدودی مسجد جونیلر است که به‌صورت بسیار جالب و زیبایی رنگ‌آمیزی شده و با خطوط تزیینی و آیات قرآنی با خط نستعـلیق در تخته صندوق‌های شاه تیرها آراسته شده‌اند. این بنا نیز احتمالا روی تپه‌ای باستانی بنا شده است که به هنگام پی کنی دیوار مسجد جهت مرمت آن، آثار فرهنگی از جمله سفالینه‌های مربوط به ادوار اسلامی به دست می‌آمد و شبستان این بنا در حدود ۱ متر از سطح خیابان‌های اطراف بلندتر است .
سقف مسجد زرگران از هشت ستون با سرستون‌های مقرنس کاری چوبی زیـبا تشکیل شده، که بوسیله نقاشی‌های جالب گل و گیاه با رنگ‌های سنتی و طبیعی رنگ‌آمیزی شده و به نظر می‌رسد که ایوان مسجد در اصل بنا نبوده و بعدا به آن اضافه شده و نمای مسجد زرگران را آجر راسته خفته با طرح‌های مختلف تشکیل داده است. مرمت کلی مسجد در سال ۱۳۸۱ توسط میراث فرهنگی بناب و همت هست امنای مسجد آغاز شد.
حمام مهرآباد بناب
حمام مهرآباد شهرستان بناب که به موزه مردم شناسی جنوب سهند تبدیل شده، تا سال ۷۵ در مالکیت بخش خصوصی بود، این بنا توسط شهرداری بناب تملک و جهت مرمت در اختیار میراث فرهنگی آذربایجان شرقی قرار گرفت و در آذر سال ۷۸، با شماره ۲۵۱۴ توسط سازمان میراث فرهنگی، در فهرست آثار ملی به ثبت رسید.
مرمت این بنا تا سال ۸۲ ادامه داشت و پس از مرمت جهت ایجاد موزه مردم‌شناسی جنوب سهند در نظر گرفته شد، این حمام قدیمی به‌جای مانده از دوره صفویه با معماری ارزشمند کامل حمام‌های قدیمی آذربایجان است و در زمینی به مساحت ۳۴۲ متر مربع ساخته شده و رو‌به‌روی آن هم بنای مسجد تاریخی مهرآباد قرار دارد و این بناها مجموعه شهری کاملی را تشکیل داده‌اند.
حمام حاج فتح الله
حمام حاج فتح الله مربوط به دوره قاجار است و در شهرستان بناب، داخل بافت قدیمی واقع شده و این اثر در تاریخ ۱۸ اردیبهشت ۱۳۸۰ با شمارهٔ ثبت ۳۸۲۲ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
گرمابه حاج فتح الله جزو مهمترین گرمابه‌های شهرستان بناب است که در کنار مسجد قرمز و جاده قدیمی (ماحال گاودل) قرار گرفته و این جاده قدیمی که از آن به‌عنوان یکی از مهمترین جاده‌های تجاری ایران یاد می‌شود، از شهر بناب می‌گذرد و در آن زمان کاروان‌ها قبل از وارد شدن در شهر به حمام حاج فتح اله می‌رفتند تا با طهارت به شهر وارد شوند. این حمام تاریخی به‌علت عدم توجه و ساخت‌وسازهای اخیر متروکه مانده است و بخشی از آن نیز تخریب و تبدیل به حمام جدیدی شده است.
این گرمابه حدود ۱۵ سال متروکه باقی ماند و مالکین خصوصی آن پس از مدتی به قصد ساختن حمام جدیدی یکی از گنبدهای آن را ویران کردند و حمام جدیدی را احداث کردند. اما خوشبختانه بخش اعظمی از این حمام تاریخی سالم باقی‌مانده و تنها راه نجات باقی‌مانده آن مرمت و معرفی این بنای تاریخی بود.
جاده قدیمی (ماحال گاودل) از مهمترین جاده‌های تجاری ایران است که چندین منزل گاه از جمله بناب را در پی داشته است. اما نکته مهم این جاده نام آن است که ریشه در کلمات اوستایی و ترکی دارد. ماحال گاودل از کلمه (ماحال) به معنی دره و (گاودولچه) محل چرای گاو گرفته شده است که نشان می‌دهد این جاده در زمان ساسانی محل چرای گاوهای بی‌شماری بوده است.
این حمام تاریخی برای توسعه و ترویج صنایع دستی شهرستان در نظر گرفته شده و از آن برای برگزاری کارگاه و آموزش صنایع دستی استفاده می‌شود.
تالاب قره‌قشلاق بناب
این تالاب در ساحل جنوب دریاچه ارومیه در حومه شهرستان بناب در موقعیت جغرافیایی ۳۷درجه و ۱۳دقیقه و ۲۵ ثانیه عرض شمالی و ۴۵درجه و ۵۱دقیقه و ۳۸ثانیه طول شرقی قرار دارد.
با توجه به سهل‌الوصول بودن تالاب و قرارگیری آن در بین دو استان آذربایجان شرقی و غربی، وجود گونه‌های پرندگان زارآور در فصل بهار و تابستان و خوش آب و هوا بودن آن در تابستان گردشگران طبیعت را برای اقامت کوتاه مدت به خود جذب می‌کند.
پل پنج چشمه بناب
پل پنج چشمه بناب پلی تاریخی به فاصله ۶۰۰ متر از ضلع شرقی جاده کمربندی شرق بناب روی رودخانه صافی که عرض آن در این قسمت به بیش از ۶۰ متر می‌رسد قرار گرفته، این پل دارای پنج چشمه به طول ۵۰ متر و عرض ۸۰/۴ متر است. پایه‌ها سنگی و طاق‌ها جناقی و با آجر چهارگوش بنا شده و کف پل سنگ‌فرش و در طرفین دارای دست‌انداز آجری (جان پناه) به ارتفاع یک متر است. تعمیرات پل شامل مرمت پایه‌های سنگی، طاق‌های آجری، بدنه‌های طرفین پل، صندوقه کردن و کف سازی روی پل که به‌علت عبور کامیون‌های سنگین آسیب دیده بود به اتمام رسیده است.
مسجد جامع گزاوشت بناب
این بنا در کنار میدان تره‌بار بناب معروف به گزاوشت واقع شده و بدین جهت به مسجد گزاوشت نیز معروف شده، نمای خارجی بنا بسیار ساده و فاقد هرگونه جنبه هنری و تکنیکی است. شبستان مسجد روی پشته‌ای باستانی قرار گرفته و از سطح خیابان، دو متر مرتفع‌تر بوده و بدین لحاظ، ازنظر ارتفاع و بلندی شاید چشمگیرترین بنای قدیمی مرکز بناب باشد. شبستان مسجد عبارت است از یک تالار مستطیل‌شکل که سقف آن روی دوازده ستون- در سه ردیف چهارتایی حمل می‌شود. ورودی شبستان، در وسط ضلع شمالی و در امتداد خیابان قرار دارد و هشت پله، خیابان را به شبستان مرتبط می‌سازد، در تمامی ضلع شمالی مسجد، بالکنی به عرض سه متر جهت استفاده بانوان ایجاد کرده‌اند و کف بالکن، با تیرریزی و طوفال کوبی ساخته و روی شش ستون چوبی استوار شده و در امتداد ستون‌های مزبور، شش ستون چوبی با سر ستون‌های تزیینی تا زیر سقف شبستان بالا رفته است.
فاصله بین تیرهای حمال در جهت طول، با استفاده از تنه‌های متوسط درخت تیر ریزی شده و سپس با طوفال‌کوبی به کمک چوب‌های خراطی شده، تمامی سطح زیر سقف با چوب پوشش شده است . روی این پوشش را همانند مسجد مهرآباد، با انواع نقش‌های زیبای گیاهی و ترنج تزیین کرده‌اند. این مسجد دارای صحن و ایوان ستون‌داری است که در صحن آن، حجره‌هایی جهت سکونت طلاب علوم دینی ساخته‌اند، بنا فاقد کتیبه تاریخی بوده، اما با توجه به سبک بنا و شیوه تزیینات می‌توان آن را هم‌زمان با مسجد مهرآباد بناب یعنی اواسط نوزدهم هجری دانست.
روستای تاریخی صور بناب
روستای تاریخی صور در ۲۴ کیلومتری شهر بناب قرار گرفته و علاوه بر جاذبه‌های گردشگری و طبیعت منحصر به خود، اکثریت اهالی آن از ایثارگران دوران دفاع مقدس هستند.
روستای تاریخی صور با قدمتی حدود ۲۵۰۰ تا ۳۰۰۰ سال ۲۵ تا ۳۰ خانوار دارد که مجموعه‌ای از معماری بسیار زیبا و منحصربه‌فرد صخره‌ای را در آن به وجود آورده‌اند.
جمعیت روستای تاریخی صور ۳۵۰ نفر است، آثار سنگی و صخره‌ای صور به سه هزار سال قبل باز می‌شود، این روستا به‌عنوان یکی از شاهکارهای معماری صخره‌ای ایران معروف شده و به اعتقاد برخی کارشناسان ویژگی‌های بافت تاریخی این روستا مهم‌تر از بافت تاریخی روستای کندوان بوده و در حال حاضر این روستا جزو روستاهای زنده کشور محسوب می‌شود و خانه‌های اهالی آن به‌وسیله کلنگ و ابزار انسانی در دل کوه ساخته شده است.
این خانه‌ها در دو طرف دره‌ای که روستا در آن واقع شده است قرار گرفته‌اند و از آنجا که مردمان این روستا به خانه‌هایشان و شیوه ساخت آن‌ها بسیار علاقه‌مند هستند، ساخت و سازی هم در آنجا صورت نمی‌گیرد.
افراد ساکن در این خانه‌ها با کندن کوه خانه‌هایشان را بدون استفاده از مصالح ساخته‌اند.
در این خانه‌ها که با ورودی‌هایی تنگ ساخته شده‌اند، انواع اطاق‌های بزرگ وجود دارد و زیربنای هر خانه از ۱۵۰ تا ۲۵۰ متر متغیر بوده، همچنین در برخی از خانه‌ها هنگام کندن دل کوه ستون‌هایی پدید آمده است که از آن برای حفاظ سقف استفاده می‌شده و برای پوشش بام این خانه‌ها از گنبد و دریچه‌هایی برای عبور نور آفتاب در این خانه‌ها تعبیه شده است.
در زیر خانه‌های این روستا نیز مردمان صور با ایجاد دخمه‌هایی، انبارهایی برای نگهداری غلات ساخته‌اند.
خانه‌های روستا در کنار هم سخته شده است که فاصله قانونی ۳۰ تا ۴۰ سانتی‌متر در آن رعایت شده است.
روستای تاریخی صور که از آن به‌عنوان دهکده معماری صخره‌ای یاد می‌شود جزو بهترین نمونه‌های بکر معماری صخره‌ای در ایران محسوب می‌شود.
اهالی این روستا در سالیان دور جهت فرار از دست دشمنان و پناه بردن به همسایگان از آن‌ها استفاده می‌کردند.
سوغات و صنایع دستی شهرستان بناب
از جمله صنایع دستی بناب می‌توان به طراحی روی قالی، قالی‌بافی، قلم‌زنی روی مس و منبت‌کاری اشاره کرد. همچنین انگور و خیار از مهمترین محصولات کشاورزی این شهر به شمار می‌روند. خشکبار و کباب سنتی بناب نیز شهرت جهانی یافته است.
از سوغات بناب می‌توان به دوشاب بناب، حلواهای بناب از جمله ساری‌حلوا، بزرک‌حلوا و نخودلی‌حلوا و نیز صنایع دستی مختلف و انواع شیرینیجات بناب مانند نقل و باقلاوا و... اشاره کرد.
کباب بناب
بنا به گفته مورخان، کباب بناب، قدمتی تقریبا ۷۷ ساله دارد و برای اولین بار مش صمد آشپزباشی که آن زمان در راسته بازار شهرستان بناب مغازه داشته، از این نوع کباب‌ها طبخ می‌کرده است. یکی از مهمترین ویژگی‌های این کباب، ساطوری بودن آن است.
همان طور که اشاره شد شخصى به نام صمد آشپزباشی بوده کــه حدود ۷۷سال پیــش در راسته بازار، (اوزون بازار)، تیمچه دوم مغازه داشته و معروفیت کباب بناب از مغازه ایشان شروع شده و در آن روزگار حاج حمید کرمی، بلال اسدالهی و حاج محمود کیانفر و بعدها ودود صفی‌خانی نیز به سبک صمد آشپزباشی کباب می‌پختند که اکنون همه آن‌ها فوت کرده‌اند.
دیدگاه