لیست آثار ثبت شده ایران در یونسکو (آپدیت ۱۴۰۳) + عکس

_{نسخه اولیه این مقاله در تاریخ ۱۳۹۹/۷/۹ منتشر شده و در تاریخ ۱۴۰۳/۵/۷ به‌روزرسانی شده است.}

سازمان یونسکو با ثبت آثار مهم تاریخی و طبیعی از نقاط مختلف جهان، زنجیره متصلی میان کشورهای مختلف پدید آورده است و حفظ و نگهداری از گنجینه‌های تاریخی و طبیعی جهان را برای تمام انسان‌ها به امری واجب تبدیل می‌کند. مردم سراسر جهان، فارغ از نژاد و دین و آیین‌، باید برای پاسداشت فرهنگ و تمدن جهان برای نسل‌های بعد تلاش کنند. آثار ثبت شده ایران در یونسکو نشان‌دهنده قدمت سرزمین باستانی ایران هستند. مجموعه‌ای از گنجینه‌های تاریخی، طبیعی و فرهنگی ایران در فهرست میراث جهانی یونسکو خودنمایی می‌کنند.

آثار ثبت شده ایران در یونسکو

• ۱. چغازنبیل؛ خوزستان - ۱۹۷۹ میلادی
• ۲. تخت جمشید؛ فارس - ۱۹۷۹ میلادی
• ۳. میدان نقش جهان؛ اصفهان - ۱۹۷۹ میلادی
• ۴. تخت سلیمان؛ آذربایجان غربی - ۲۰۰۳ میلادی
• ۵. ارگ بم؛ کرمان - ۲۰۰۴ میلادی
• ۶. پاسارگاد؛ فارس - ۲۰۰۴ میلادی
• ۷. گنبد سلطانیه؛ زنجان - ۲۰۰۵ میلادی
• ۸. سنگ‌نوشته بیستون؛ کرمانشاه - ۲۰۰۶ میلادی
• ۹. مجموعه کلیساهای ارامنه؛ آذربایجان شرقی و غربی - ۲۰۰۸ میلادی
• ۱۰. سازه‌های آبی شوشتر؛ خوزستان - ۲۰۰۹ میلادی
• ۱۱. مجموعه بازار تبریز: آذربایجان شرقی - ۲۰۱۰ میلادی
• ۱۲. آرامگاه شیخ صفی‌الدین اردبیلی؛ اردبیل - ۲۰۱۰ میلادی
• ۱۳. مجموعه باغ‌های ایرانی؛ چند استان - ۲۰۱۱ میلادی
• ۱۴. برج گنبد قابوس؛ گلستان - ۲۰۱۲ میلادی
• ۱۵. مسجد جامع اصفهان؛ اصفهان - ۲۰۱۲ میلادی
• ۱۶. کاخ گلستان؛ تهران - ۲۰۱۳ میلادی
• ۱۷. شهر سوخته؛ سیستان و بلوچستان - ۲۰۱۵ میلادی
• ۱۸. روستای میمند؛ کرمان - ۲۰۱۵ میلادی
• ۱۹. محوطه باستانی شوش؛ خوزستان - ۲۰۱۵ میلادی
• ۲۰. قنات ایرانی؛ چند استان - ۲۰۱۶ میلادی
• ۲۱. دشت لوت؛ چند استان - ۲۰۱۶ میلادی
• ۲۲. نمای تاریخی شهر یزد؛ یزد - ۲۰۱۷ میلادی
• ۲۳. چشم‌انداز باستانی ساسانی؛ فارس - ۲۰۱۸ میلادی
• ۲۴. جنگل های هیرکانی؛ چند استان - ۲۰۱۹ میلادی
• ۲۵. راه‌آهن سراسری ایران؛ چند استان - ۲۰۲۱ میلادی
• ۲۶. منظر فرهنگی اورامانات؛ کردستان و کرمانشاه - ۲۰۲۱ میلادی
• ۲۷. کاروانسرای ایرانی؛ چند استان - ۲۰۲۳ میلادی
• ۲۸. هگمتانه - ۲۰۲۴ میلادی

1. چغازنبیل

• اثر فرهنگی و تاریخی
• استان خوزستان
• سال ثبت: ۱۹۷۹ میلادی

_{منبع عکس: ایرنا}

چغازنبیل نخستین نیایشگاه ایران است و در سال ۱۹۷۹ میلادی به‌عنوان اولین اثر تاریخی و فرهنگی ایران در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شد. باستان‌شناسان و خاور‌شناسان ارزش این بنای تاریخی را بسیار می‌دانند و معبد چغازنبیل جایگاهی متمایز میان علاقه‌مندان به تاریخ در سراسر جهان دارد.

چغازنبیل در حوالی شهر باستانی «دوراونتاش» قرار داشته است که امروزه منطقه نزدیک شوش در خوزستان را شامل می‌شود. قدمت بنای چغازنبیل به ۱۲۵۰ سال پیش از میلاد می‌رسد. بنای اولیه بیش از ۵۰ متر ارتفاع داشت و شامل پنج طبقه می‌شد. در محوطه داخل چغازنبیل معابد مختلفی وجود دارند. زیربنای مجموعه چغازنبیل مربعی با مساحت بیش از ۴۰۰ متر مربع است.

اولین بار، پیدا شدن یک آجرنوشته از محوطه باستانی چغازنبیل منجر به کشف شهر باستانی دوراونتاش شد. امروزه هم‌چنان کاوش‌های باستان‌شناسی در منطقه چغازنبیل ادامه دارد و سالانه باستان‌شناسان زیادی از سراسر جهان از این منطقه بازدید می‌کنند. 

2. تخت جمشید

• اثر فرهنگی و تاریخی
• استان فارس
• سال ثبت: ۱۹۷۹ میلادی

_{منبع عکس: lahezat.com}

تخت جمشید ایران در نزدیکی مرودشت استان فارس، نمادی با عظمت از شکوه فرهنگ و تمدن آریایی در زمان هخامنشیان است. در گذشته تخت جمشید شهری باشکوه و رونق فراوان بوده است که مقر حکومت پادشاهان هخامنشی در آن قرار داشت. ساخت کاخ‌های تخت جمشید از بیش از ۵۰۰ سال قبل از میلاد آغاز شد و تا ۱۵۰ سال بعد از آن ادامه داشت. پس از حمله اسکندر مقدونی به ایران، کاخ‌های تخت جمشید توسط شاه یونان به آتش کشیده شد و بخش‌های زیادی از بناها ویران شدند؛ اما امروزه خرابه‌های باقی مانده از بناهای تخت جمشید نیز، عظمت و شکوه ایران باستان را نمایان می‌کنند.

نام مجموعه تخت جمشید هم‌زمان با چغازنبیل برای ثبت در فهرست میراث یونسکو مطرح شد؛ ‌اما ابتدا نام چغازنبیل در این فهرست ثبت شد.

_{منبع عکس: خبرگزاری تسنیم}

کاخ‌های داریوش شاه، خشایارشا و اردشیر سوم هخامنشی، در پای کوه و بر فراز دشت‌ در فارس، سالانه گردشگران زیادی را از سراسر جهان به ایران جذب می‌کنند. تخت جمشید که یونانیان با نام پرسپولیس از آن یاد می‌کردند از مهم‌ترین آثار فرهنگی و تاریخی ثبت شده ایران در فهرست میراث یونسکو به شمار می‌رود. گنجینه‌های عظیم از کتیبه‌های ایران باستان با خط میخی عیلامی در محوطه تخت جمشید، اطلاعات تاریخی با اهمیتی به تاریخ‌شناسان ارائه کرده‌اند.

از بناهای موجود در محوطه تخت جمشید می‌توان به کاخ آپادانا، کاخ تچر، کاخ هدیش، کاخ ملکه، ساختمان خزانه شاهنشاهی، کاخ صد ستون و کاخ شورا اشاره کرد. این بناها از زیباترین نمونه‌های معماری ایران باستان به شمار می‌روند.

3. میدان نقش جهان اصفهان

• اثر فرهنگی و تاریخی
• استان اصفهان
• سال ثبت: ۱۹۷۹ میلادی

_{منبع عکس: virgool.io}

میدان نقش جهان اصفهان با نام میدان امام اصفهان نیز شناخته می‌شود و به‌عنوان یکی از مراکز اصلی ایران در دوران پادشاهان گذشته، بناهای تاریخی برجسته‌ای را در خود جا داده است. در چهار گوشه میدان نقش جهان اصفهان، بناهایی از دوره صفویه باقی مانده‌اند. این بناها شکوه و اقتدار ایران را در زمان‌های گذشته یادآوری می‌کنند.

میدان نقش جهان اصفهان از اولین بناهای ثبت شده در فهرست میراث جهانی یونسکو به شمار می‌رود. بناهای معروف میدان نقش جهان اصفهان شامل عمارت عالی قاپو، مسجد شیخ لطف الله، مسجد امام و سر در قیصریه می‌شوند.

میدان نقش جهان اصفهان نزدیک به ۴۰۰ سال قدمت دارد و از معروف‌ترین نقاط گردشگری ایران در دنیا است. در طول سال، گردشگران بسیار زیادی از داخل و خارج کشور برای بازدید از ساختمان‌ها و فضای میدان امام به شهر اصفهان سفر می‌کنند.

4. تخت سلیمان

• اثر فرهنگی و تاریخی
• استان آذربایجان غربی
• سال ثبت: ۲۰۰۳ میلادی

_{منبع عکس: خبرگزاری تسنیم}

تخت سلیمان منطقه‌ای باستانی و کهن در ۴۵ کیلومتری شهر تکاب در استان آذربایجان غربی است. سابقه سکونت اقوام مختلف در این منطقه به هزاره اول پیش از میلاد می‌رسد. به‌دلیل آثار باستانی کشف شده از منطقه تخت سلیمان که یادگار دوره‌های مختلف تاریخی از جمله مادها، اشکانیان و ساسانیان است، این منطقه تاریخی را در سال ۲۰۰۳ میلادی در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت کردند.

مساحت منطقه تخت سلیمان به ۱۲۴ هزار متر مربع می‌رسد و از بخش‌های مختلفی مانند معبد آناهیتا، آتشکده زرتشتی و دریاچه تخت سلیمان، تشکیل شده است. آتشکده منطقه تخت سلیمان باقی مانده از دوران ساسانیان است و تا پیش از حمله اعراب، از مهم‌ترین مراکز دینی ایرانیان به شمار می‌رفت که تا ۷۰۰ سال مشعل آن را روشن نگه داشته بودند. از بناهای تاریخی تخت سلیمان می‌توان به زندان سلیمان، قلعه و استحکامات کوه بلقیس، معبد آناهیتا و دریاچه فیروزه‌ای رنگ تخت سلیمان اشاره کرد.

در طول سالیان دراز در این منطقه افسانه‌های گوناگونی از دریاچه تخت سلیمان و معبد آناهیتا ساخته‌اند. طبق باورهای قدیمی، دریاچه تخت سلیمان جواهرات و آثار ارزشمندی را از دوران کوروش کبیر و بعد از آن در خود جای داده است؛ ‌اما تا به امروز هیچ گنجی را در این دریاچه پیدا نکرده‌اند. در طول سال گردشگران زیادی از این منطقه باستانی بازدید می‌کنند.

5. ارگ تاریخی بم و فضای فرهنگی آن

• اثر فرهنگی و تاریخی
• استان کرمان
• سال ثبت: ۲۰۰۴ میلادی

_{منبع عکس: خبرگزاری تسنیم}

ارگ بم در جنوب استان کرمان قرار دارد. ارگ تاریخی بم و فضای فرهنگی آن پنجمین اثر ثبت شده در میراث جهانی یونسکو است. قدمت این بنای تاریخی و محوطه اطراف آن به دوره پادشاهی اشکانیان در ایران باستان می‌رسد. ارگ قدیم با ساختمان‌هایی از خشت و آجر، بزرگ‌ترین بنای خشتی جهان بود که متاسفانه پس از زلزله بم در سال ۱۳۸۲، بخش‌های زیادی از آن ویران شد.

معماری پیشرفته در باقی‌مانده‌های ارگ بم نیز کاملا مشاهده می‌شود. پس از نابودی ارگ بم، زنگ خطر سازمان یونسکو برای محافظت از این بنای رو به تخریب به صدا در آمد و در سال‌های پس از آن، عملیات بازسازی و محافظت از بنای ارگ قدیم انجام شد و ارگ جدید بم را ساختند. پس از انجام بازسازی‌های گسترده، سازمان یونسکو نام ارگ تاریخی بم را از فهرست آثار در معرض نابودی کامل، خارج کرد.

از برجسته‌ترین خصوصیت‌های معماری در ارگ بم می‌توان به سیستم آبیاری زیرزمینی ارگ باستانی بم اشاره کرد. سیستم گسترده شبکه زیرزمینی قنات در گذشته در منطقه گرم و خشک کرمان، امکان کشت محصولاتی مانند خرما را مهیا می‌کرد. امروزه ارگ تاریخی بم از مهم‌ترین منابع تاریخی و فرهنگی در جهان به شمار می‌رود.

6. پاسارگاد

• اثر فرهنگی و تاریخی
• استان فارس
• سال ثبت: ۲۰۰۴ میلادی

_{منبع عکس: خبرگزاری تسنیم}

منطقه پاسارگاد فارس محدوده‌ای تاریخی با بناهای باستانی قابل‌توجه است که تنها از مقبره کوروش در آن یاد می‌شود. منطقه تاریخی و فرهنگی پاسارگاد ششمین میراث ثبت شده ایران در یونسکو است که در ۱۷ تیرماه سال ۱۳۸۳ به ثبت رسید و به دوره هخامنشیان تعلق دارد. آرامگاه کوروش در پاسارگاد، در عین سادگی، معماری قابل‌توجهی دارد و به سبک نیایشگاه‌های باستانی ساخته شده است.

از دیگر جاهای دیدنی منطقه تاریخی پاسارگاد می‌توان به آبراهه‌های باغ شاهی، سنگ‌نگاره انسان بالدار، کوشک‌ها، کاخ دروازه، کاخ اختصاصی، کاخ بارعام، باغ شاهی، برج سنگی، تل تخت و کاروانسرای مظفری اشاره کرد. این مجموعه با ارزش در استان فارس از پرطرفدارترین نقاط گردشگری ایران به‌خصوص برای گردشگران خارجی است.

7. گنبد سلطانیه

• اثر فرهنگی و تاریخی
• استان زنجان
• سال ثبت: ۲۰۰۵ میلادی

_{منبع عکس: khabaronline.ir}

گنبد سلطانیه در زنجان، آرامگاهی تاریخی است که به سلطان محمد خدابنده یا الجایتو، هشتمین پادشاه ایلخانیان تعلق دارد. این آرامگاه از برجسته‌ترین آثار معماری ایرانی با نشانه‌های اسلامی به شمار می‌رود و گنبد آجری بنای آن سومین گنبد بزرگ جهان است. رتبه‌های اول و دوم به کلیسای سانتا ماریا دل فیوره و مسجد ایاصوفیه تعلق دارند.

از زیباترین مشخصه‌های گنبد سلطانیه می‌توان به کاشی‌های فیروزه‌ای رنگ بنا اشاره کرد. هشت مناره و هشت ایوان گنبد سلطانیه رادر بر گرفته‌اند. تزیینات داخلی بنا و سبک معماری گنبد سلطانیه در دوره ایلخانیان، نمونه‌ای منحصربه‌فرد بوده است. این بنای تاریخی در سال ۱۳۸۴ در فهرست میراث یونسکو به ثبت رسید..

8. سنگ نبشته بیستون

• اثر فرهنگی و تاریخی
• استان کرمانشاه
• سال ثبت: ۲۰۰۶ میلادی

_{منبع عکس: دلتابان}

مجموعه بیستون کرمانشاه از باستانی‌ترین مناطق جهان محسوب می‌شود. این منطقه به‌دلیل قرار داشتن در محدوده مناسب جغرافیایی از زمان‌های بسیار دور، محل شکل‌گیری تمدن و یک‌جانشینی اقوام مختلف بوده است. بیستون در مسیر گذرگاه تجاری بازرگانان قرار داشت و همین مسئله رونق اقتصادی منطقه بیستون را نیز بالا برده بود. آثار و بناهای متعددی در منطقه بیستون از دوران باستان باقی مانده‌اند.

برجسته‌ترین اثر بیستون سنگ نبشته آن است که نام آن در سال ۱۳۸۵ در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید. سنگ نبشته بیستون از کتیبه و نقش‌برجسته‌ای تشکیل می‌شود که اطلاعات زیادی را از دوران باستان به باستان‌شناسان ارائه داده است.

_{منبع عکس: jazebeha.com}

سنگ نبشته بیستون در کوه بیستون و بر فراز دشتی وسیع قرار دارد. در اطراف کوه بیستون اشیای گرانبهایی از دوره‌های مختلف تاریخی به‌خصوص عصر پارینه‌سنگی به دست آورده‌اند که این آثار قدمت منطقه بیستون را مشخص می‌کنند. در حال حاضر منطقه بیستون هم‌چنان از مهم‌ترین نقاط کاوشگری برای باستان‌شناسان به حساب می‌آید و در طول سال محققان زیادی از بیستون بازدید می‌کنند. از دیگر آثار تاریخی در منطقه بیستون می‌توان به کاروانسرای عباسی، نیایشگاه بیستون، نقش‌برجسته مهرداد، فرهاد تراش، تندیس هرکول، کاخ باستانی ساسانی و کتیبه شیخ علیخان اشاره کرد. منطقه بیستون به‌دلیل قرار گرفتن در موقعیت خاص جغرافیایی، جاذبه‌های طبیعی متعددی نیز دارد که از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان سراب بیستون و غارهای باستانی متعلق به دوران پارینه‌سنگی در کوه بیستون را نام برد.

9. مجموعه کلیساهای ارامنه آذربایجان

• اثر فرهنگی و تاریخی
• استان‌های آذربایجان شرقی و غربی
• سال ثبت: ۲۰۰۸ میلادی

_{منبع عکس: gashtool.com}

کلیساهای ارامنه در استان‌های آذربایجان شرقی و غربی از قدیمی‌ترین اماکن مذهبی سرزمین ایران به شمار می‌روند. قدمت قدیمی‌ترین کلیسای این مجموعه به حدود قرن هفتم میلادی می‌رسد و ساخت آن‌ها تا قرن چهاردهم میلادی نیز ادامه داشته است. این کلیساها شامل قره کلیسا، کلیسای استفانوس مقدس و کلیسای زور زور می‌شوند.

کلیساهای ارامنه آذربایجان ایران، در تاریخ هشتم ژوئیه سال ۲۰۰۸ در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شدند و هم‌چنان از مهم‌ترین اماکن جهان برای ارامنه به شمار می‌روند. کلیسای استفانوس مقدس در ۱۷ کیلومتری غرب شهر جلفا و سه کیلومتری جنوب رودخانه ارس، شهرت بیشتری نسبت به دو کلیسای دیگر دارد.

_{منابع عکس‌ها: خبرگزاری مهر٬ نمناک و خبرگزاری فارس}

از برجسته‌ترین خصوصیت کلیساهای آذربایجان معماری بنای آن‌ها است. کلیسای زور زور را با نام کلیسای مریم مقدس ماکو نیز می‌شناسند. در طول سال گردشگران زیادی از کلیساهای آذربایجان بازدید می‌کنند.

10. سازه‌های آبی شوشتر

• اثر فرهنگی و تاریخی
• استان خوزستان
• سال ثبت: ۲۰۰۹ میلادی

_{منبع عکس: dornatrip.net}

از برجسته‌ترین دلایل ثبت سازه های آبی شوشتر در فهرست میراث جهانی یونسکو، پیشرفته بودن سیستم طراحی این سازه‌ها در زمان باستان بوده است. در دوران هخامنشیان و ساسانیان از سازه‌های آبی شوشتر در خوزستان برای بهره‌برداری هرچه بیشتر از آب‌های زیرزمینی و منابع آب استفاده می‌شده است.

_{منبع عکس: خبرگزاری مهر}

نبوغ طراحی و خلاقیت معماری در ساخت این سازه‌ها، امروزه باعث حیرت جهانیان می‌شود. کانال‌ها، آسیاب‌ها، پل‌ها، سدها و تونل‌های گسترده، با سیستم هیدرولیکی، برای هدایت مناسب آب و جلوگیری از هدر رفت آن، نمونه‌هایی بی‌نظیر از شاهکاری معماری به شمار می‌روند. دانش مهندسی در این منطقه در گذشته و طراحی منحصربه‌فرد سازه‌های آبی شوشتر، سبب ثبت آن‌ها در فهرست میراث تاریخی و فرهنگی یونسکو در جهان در سال ۲۰۰۹ میلادی شد.

11. بازار تاریخی تبریز

• اثر فرهنگی و تاریخی
• استان آذربایجان شرقی
• سال ثبت: ۲۰۱۰ میلادی

_{منبع عکس: باشگاه خبرنگاران جوان}

بازار تاریخی تبریز از گذشته‌های دور در مسیر تجارت جهانی در جاده ابریشم قرار داشته است و امروزه نیز مهم‌ترین مرکز بازرگانی در شهر تبریز است. در این بازار سر پوشیده بیش از ۵۵۰۰ باب مغازه قرار گرفته است و بناهایی تاریخی مانند مسجد و مدرسه نیز وجود دارند. مشاغل صنعتی و کهن ایران مانند تولید صنایع دستی و فرش‌بافی از مهم‌ترین مشاغل رایج در بازار سنتی تبریز هستند.

_{منبع عکس‌ها: jakav_۳ و باشگاه خبرنگاران جوان و زومجی}

بازار تاریخی تبریز به‌عنوان بزرگ‌ترین بازار سرپوشیده جهان و کهن‌ترین بازار خاور میانه در سال ۲۰۱۰ در فهرست میراث تاریخی جهانی یونسکو به ثبت رسید. با قدم زدن در بازار تاریخی تبریز، زیباترین عناصر معماری اصیل ایرانی را مشاهده خواهید کرد.

12. بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی

• اثر فرهنگی و تاریخی
• استان اردبیل
• سال ثبت: ۲۰۱۰ میلادی

_{منبع عکس: خبرگزاری مهر}

بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی در استان اردبیل از کهن‌ترین آرامگاه‌های عرفای صوفی در ایران است. قدمت این اثر تاریخی مانند بسیاری دیگر از آرامگاه‌های اسلامی در ایران، به دوره صفویه باز می‌گردد. بقعه شیخ صفی الدین به‌دلیل قدمت تاریخی و میراث متعدد هنری به جا مانده در آن از هنرمندان برجسته ایران باستان، در سال ۲۰۱۰ در فهرست میراث جهانی یونسکو قرار گرفت.

آرامگاه شیخ صفی الدین اردبیلی در گذشته محل قرار گرفتن خانه و خانقاه این عارف برجسته نیز بوده است و پیکر شیخ صفی را پس از مرگش، بنا به خواسته خود او، در این ساختمان دفن کرده‌اند. در بقعه شیخ صفی الدین آرامگاه‌های شاه عباس صفوی و شاهزادگان صفوی و نوادگانشان نیز قرار دارند.

در طراحی معماری داخلی این آرامگاه از نشانه‌های تصوف بهره گرفته‌اند و در ساخت بخش‌های مختلف ورودی مرقد، نمادهایی از فرقه صوفیه به چشم می‌خورد. انواع مختلف شاخه‌های هنری از کاشی‌کاری و معرق گرفته تا تذهیب و گچبری و نقره‌کاری داخلی در این بنای تاریخی به چشم می‌خورد.

13. باغ ایرانی

• اثر فرهنگی و تاریخی
• استان‌های فارس، مازندران، اصفهان، کرمان، یزد و خراسان جنوبی
• سال ثبت: ۲۰۱۱ میلادی

_{منبع عکس: خبرگزاری ایمنا}

باغ‌های ایرانی ثبت شده در میراث جهانی یونسکو درمجموع ۹ باغ هستند که از زیباترین جاذبه‌های تاریخی با طبیعت بسیار زیبا در استان‌های مختلف ایران به شمار می‌روند. هرکدام از این باغ‌ها به‌تنهایی ویژگی‌های برجسته گردشگری را در خود جای داده‌اند.

در میان باغ‌های ایرانی ثبت شده در میراث جهانی یونسکو، نام قدیمی‌ترین باغ‌های باستانی از دوره هخامنشیان تا باغ‌های ساخته شده در دوره قاجار به چشم می‌خورند. معماری باغ ایرانی، طبیعت چشمگیر، سیستم آبیاری منحصربه‌فرد و شکوه و ‌زیبایی محوطه باغ، از مهم‌ترین دلایل ثبت آن در فهرست میراث جهانی یونسکو بوده‌اند. هرکدام باغ‌های ثبت شده در این پرونده، در زمان شکوه خود مقر پادشاهان ایران‌زمین بوده‌اند و حاکمان مختلف، از زیبایی این کاخ‌ها برای نشان دادن عظمت فرمانروایی خود در جهان، استفاده می‌کردند.

اسامی باغ‌های ایرانی ثبت شده در فهرست میراث جهانی یونسکو به شرح زیر است:

• باغ پاسارگاد مرودشت به‌جای‌مانده از دوره هخامنشیان
• باغ ارم شیراز باقی مانده  از قرن‌های ۱۰ و ۱۱ هجری (از مالک و سازنده باغ ارم، اطلاعاتی در دست نیست)
• باغ شاهزاده ماهان کرمان، به‌جای‌مانده از دوره قاجار
• باغ چهلستون اصفهان مربوط به دوره صفویه
• باغ فین کاشان به‌جای‌مانده از دوره صفویه
• باغ عباس‌آباد بهشهر از دوره صفویه
• باغ دولت آباد یزد، به‌جای‌مانده از دوره افشاریه
• باغ اکبریه بیرجند، مربوط به دوره زندیه
• باغ پهلوان پور مهریز، به‌جای‌مانده از دوره قاجار

14. مسجد جامع اصفهان

• اثر فرهنگی و تاریخی
• استان اصفهان
• سال ثبت: ۲۰۱۲ میلادی

مسجد جامع اصفهان  یا مسجد جمعه اصفهان یا مسجد جامع عتیق از مهم‌ترین و قدیمی‌ترین ابنیه مذهبی ایران است. سيمای فعلی مسجد عمدتا مربوط به اقدامات دوره سلجوقی است، اما تعميرات و الحاقات آن به دوران بعد، به‌خصوص عصر صفويان مربوط می‌شود.

این مسجد یکی از برجسته‌‌ترین آثار معماری ایران و جهان است و از آنجا که بخش‌های مختلف آن در دوران مختلف تاریخی ساخته و پرداخته شده‌، مجموعه حاضر همچون موزه‌ای عظیم، معرف روند تحول و تکامل معماری ایران در دوره اسلامی و حتی پیش از آن است، چراکه کاوش‌های باستان‌شناسی نشان از آن دارد که احتمالا این مسجد پیش از تسلط اعراب بر این شهر، مرکز مذهبی مهم شهر بوده و به‌صورت یکی از آتشکده‌های شهر اصفهان کاربری داشته‌ است.

بنای کلی مسجد جامع اصفهان در حال حاضر شامل بخش‌هایی از قبیل شبستان مسجد، گنبد جنوبی، گنبد شمالی، ایوان درویش، ایوان صاحبب، ایوان استاد، ایوان شاگرد، ایوان عمر، مسحد الجایتو، شبستان زمستانی بیت الشتاء و کتابخانه خواجه نظام‌الملک می‌شود. یکی از شاخص‌ترین آثار موجود در این مجموعه محراب مسجد الجایتو است که به مثابه گوهری تابناک از هنر ایرانی، از شهرتی عظیم در جهان برخوردار است.

15. برج گنبد قابوس

• اثر فرهنگی و تاریخی
• استان گلستان
• سال ثبت: ۲۰۱۲ میلادی

_{منبع عکس: golestanchto.ir}

برج گنبد قابوس بنایی با قدمت بیش از ۱۰۰۰ سال و بلندترین برج آجری جهان است. برج گنبد قابوس در فاصله سه کیلومتری شهر تاریخی جرجان قرار گرفته است. این برج در سی و ششمین اجلاس جهانی یونسکو در سال ۲۰۱۲ در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شد.

معماری برجسته برج گنبد قابوس سبب شهرت فراوان این بنای تاریخی شده است. این برج روی تپه‌ای به ارتفاع ۱۵ متر قرار دارد و آن را از روی نام پادشاه جرجان در زمان حکومت آل زیار، «شمس المعالی قابوس بن اسکندر بن وشمگیر» نام‌گذاری کرده‌اند. پادشاه جرجان این بنا را برای نشان دادن جلال و شکوه حکومت خود بنا کرد و با وجود اینکه روایت‌هایی از ساخت این بنا برای قرار گرفتن مقبره قابوس در آن وجود دارد، اما تاکنون کالبدی در برج قابوس پیدا نکرده‌اند.

معماری برجسته برج گنبد قابوس نمونه‌ای از اولین بناهای یادبود در ایران به شمار می‌رود و طراحی بی‌نظیر آن، پیشرفت علوم مهندسی و ریاضی را در زمان‌ حکومت‌های اسلامی در ایران آشکار می‌کند. ارتفاع ۷۲ متری برج گنبد قابوس در طول سالیان دراز، پابرجا مانده است و هیچ سازه آجری در طول تاریخ نتوانسته با این بنا رقابت کند. نام اصلی این بنا برج گنبد کاووس است که به مروز زمان به نام گنبد قابوس تغییر کرده است.

_{منبع عکس: jazebeha.com}

داخل برج گنبد قابوس کتیبه‌ای به خط کوفی به چشم می‌خورد. معماری این برج کاملا ایرانی و از آجر و ملاط ساروج است. در ظاهر بنای گنبد قابوس نیز، کتیبه‌هایی به خط میخی آن را تزیین کرده‌اند. کتیبه‌ها نیز مزین به قاب آجری هستند و جلوه‌ای زیبا به‌ظاهر بنا بخشیده‌اند. بنای برج گنبد قابوس را در جهان با عنوان شاهکار مهندسی ایران باستان می‌شناسند.

16. کاخ گلستان

• اثر فرهنگی و تاریخی
• استان تهران
• سال ثبت: ۲۰۱۳ میلادی

_{منبع عکس: funzi.co}

کاخ گلستان تهران از معروف‌ترین جاهای دیدنی تهران به شمار می‌رود. کاخ گلستان تنها اثر فرهنگی و تاریخی پایتخت ایران است که در فهرست آثار تاریخی یونسکو ثبت شده است. قدمت عمارت کاخ گلستان به دوران قاجاریه و بیش از ۴۰۰ سال پیش باز می‌گردد، گرچه بنا و محوطه اولیه کاخ گلستان در زمان صفویان پایه‌گذاری شده است، اما شکل امروزی بنا را در زمان زندیه و به دستور کریمخان ساخته‌اند و معماری داخلی بنای کاخ گلستان و گسترش و تزیینات بنا به دستور آقا محمد خان قاجار انجام شده است. معماری کاخ گلستان تهران نشانه‌های فراوانی از دوره قاجار دارد.

بنای تاریخی کاخ گلستان امروزه با موزه‌ها و بخش‌های مختلف تاریخی نمادی از فرهنگ و تمدن تاریخ چند قرن اخیر ایران بوده است و در سال ۲۰۱۳ با داشتن دو شرط از معیارهای سازمان یونسکو در فهرست میراث جهانی به ثبت رسید. بازدید از بخش‌های مختلف کاخ موزه گلستان با ظرایف برجسته معماری آن، برای علاقه‌مندان فضاهای تاریخی بسیار دلچسب خواهد بود.

17. شهر سوخته

• اثر فرهنگی و تاریخی
• استان سیستان و بلوچستان
• سال ثبت: ۲۰۱۴ میلادی

_{منبع عکس: خبرگزاری مهر}

شهر سوخته سیستان و بلوچستان از کهن‌ترین شهرهای جهان است و میان باستان‌شناسان دنیا محبوبیت فراوان دارد. شهر باستانی سوخته با قدمتی بیش از ۶۰۰۰ سال، هفدهمین اثر تاریخی و فرهنگی ثبت شده ایران در میراث جهانی یونسکو است.

بررسی‌های فراوان باستان‌شناسان جهان، نشانه‌هایی از وجود شهری متمدن و پیشرفته در محل شهر سوخته در زمان‌های بسیار دور ارائه می‌کند. این منطقه باستانی در جنوب شهر زابل، در گذشته در مسیر شاه‌راه ارتباطی فلات ایران قرار داشته و به همین دلیل تجارت و بازرگانی در آن رونق فراوان داشته است.

_{چشم مصنوعی کشف شده در اسکلت در گورستان شهر سوخته}

عجیب‌ترین یافته‌های شهر سوخته بر پیشرفت علوم مختلف از جمله علم پزشکی دلالت دارند. در میان آثار به دست‌آمده از بقایای استخوان‌های مردم ساکن در شهر سوخته، آثاری از جراحی مغز و چشم مصنوعی به چشم می‌خورند. امروزه امکان بازدید از این تپه باستانی و موزه نزدیک آن برای علاقه‌مندان به تمدن در سراسر جهان میسر است.

18. روستای میمند شهر بابک

• اثر فرهنگی و تاریخی
• استان کرمان
• سال ثبت: ۲۰۱۵ میلادی

_{عکاس: عادل باخدا}

روستای صخره‌ای میمند از دیگر آثار ثبت شده ایران در فهرست میراث یونسکو است که از نخستین سکونتگا‌ه‌های جهان به شمار می‌رود. برای ساکنان دوران باستان در این روستا، عناصر طبیعی جهان مانند خورشید و کوه مقدس بوده‌اند و با شکافتن سنگ‌ها و صخره‌های کوه، در آن زندگی می‌کرده‌اند.

با گذشت سالیان دراز هم‌چنان رد حفاری در دل خانه‌های سنگی روستای میمند به چشم می‌خورد. گرچه از تاریخچه دقیق روستای سنگی میمند اطلاعات کاملی در دسترس نیست، اما زندگی اقوام باستانی آریایی در این منطقه در سالیان دور، برای باستان‌شناسان مشخص شده است. دو احتمال برای ساکنان نخست روستای میمند وجود دارد.

اول اینکه نژاد اقوام ساکن در این منطقه به دوره مادها بازمی‌گردد و در نظریه دوم، دلیل وجود خانه‌های سنگی را سکونت اقوام مهرپرست در گذشته در این روستا می‌دانند. در اطراف روستای میمند نقاط باستانی دیگر مانند گورستان تاریخی نیز وجود دارد. روستای میمند شهر بابک و منظر فرهنگی آن در تاریخ ۱۳ تیرماه سال ۱۳۹۴ در سی و نهمین اجلاس میراث فرهنگی یونسکو در فهرست آثار فرهنگی یونسکو به ثبت رسید.

19. شهر باستانی شوش

• اثر فرهنگی و تاریخی
• استان خوزستان
• سال ثبت: ۲۰۱۵ میلادی

قلعه باستانی شوش

شهر باستانی شوش از قدیمی‌ ترین شهرهای ایران و پایتخت‌های کشور در عهد باستان بوده است. این منطقه باستانی در استان خوزستان به‌دلیل دربرگرفتن بناهای تاریخی و گستردگی محوطه باستان آن، در سال ۱۳۹۴ در فهرست میراث تاریخی یونسکو ثبت شد.

گستردگی محوطه باستانی شهر شوش به ۸۰۰ هکتار می‌رسد و کاوش‌های باستان‌شناسی در این منطقه، ۱۵ لایه تاریخی مختلف مربوط به ۱۵ شهر باستانی در دوره‌های عیلامیان، هخامنشیان، سلوکیان، اشکانیان و ساسانیان را آشکار کرده است. جدیدترین لایه‌های تاریخی کشف شده در شهر باستانی شوش مربوط به دوران اسلامی است.

_{منبع عکس: خبرگزاری تسنیم}

از آثار تاریخی و بناهای باستانی شهر شوش می‌توان کاخ آپادانا، روستای هخامنشی، مسجد جامع شوش، تپه‌های آکروپول و قلعه فرانسوی‌ ها را نام برد. شهر باستانی شوش از پرطرفدارترین نقاط گردشگری ایران برای مسافران داخلی و خارجی است.

20. قنات ایرانی

• اثر فرهنگی و تاریخی
• استان‌های خراسان رضوی، خراسان جنوبی، یزد، کرمان، مرکزی و اصفهان
• سال ثبت: ۲۰۱۶ میلادی

_{منبع عکس: bartarinha.ir}

۱۱ قنات ایرانی در سال ۲۰۱۶ در چهلمین اجلاس میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیدند. سیستم قنات به‌دلیل دارا بودن دو شرط از معیارهای جهانی یونسکو، به‌عنوان بیستمین اثر ایران در این فهرست ثبت شد. فناوری پیشرفته قنات ایرانی با قدمت بیش از ۲۵۰۰ سال در ایران باستان، توجه جهانیان را بر انگیخته است. هرکدام از این قنات‌ها ویژگی‌های منحصربه‌فردی دارند که دلیل قرار گرفتن آن‌ها در این فهرست است.

قنات ایرانی به‌لحاظ قدمت، نوع معماری، عمق، طول و مشخصات منحصربه‌فرد هستند. «قنات قصبه گناباد» عمیق‌ترین قنات ایران است که عمق مادر چاه آن به ۳۵۰ متر می‌رسد. «قنات زارچ» در استان یزد، با ۱۰۰ کیلومتر طول، طولانی‌ترین قنات ایران به حساب می‌آید. «قنات اکبر آباد فسا» در استان فارس پرآب‌ترین قنات کشور به شمار می‌رود و قنات‌های تهران و ری، پیش از قنات فسا پرآب‌ترین قنات‌ها بودند.

جالب‌توجه‌ترین قنات ایران، «قنات مون اردستان» است که دو طبقه دارد و از عمر آن بیش از  ۸۰۰ سال می‌گذرد. از دیگر قنات‌های ثبت شده در این فهرست می‌توان به قنات‌های حسن آباد مهریز، ابراهیم آباد اراک، بلده فردوس، دو قنات در میمه و قنات وزوان در اصفهان، جوپار و قاسم آباد در استان کرمان اشاره کرد.

در میان استان‌های مختلف ایران که دارای قنات‌های متعدد هستند، استان‌های خراسان و کرمان از پر قنات‌ترین استان‌ها هستند. در حال حاضر نام قنات‌های برجسته دیگری در شهرهای مختلف ایران به چشم می‌خورند که قابلیت اضافه شدن به لیست قنات‌های ثبت شده از ایران در یونسکو را دارند. در سال‌های آتی، روند بررسی نام این قنات‌ها در فهرست یونسکو انجام خواهد شد.

اسامی قنات های ایرانی ثبت شده در فهرست میراث جهانی یونسکو به شرح زیر است:

• قنات قصبه گناباد در استان خراسان رضوی؛ عمیق‌ترین قنات ایران
• قنات زارچ در استان یزد؛ طولانی‌ترین قنات ایران 
• قنات اکبرآباد و قاسم آباد بروات بم در استان کرمان
• قنات مون اردستان در استان اصفهان
• قنات حسن آباد مهریز در استان یزد
• قنات ابراهیم آباد اراک در استان مرکزی
• قنات بلده فردوس در استان خراسان جنوبی
• قنات مزدآباد در استان اصفهان
• قنات وزوان در استان اصفهان
• قنات گوهرریز جوپار در استان کرمان

21. دشت لوت

• اثر طبیعی
• استان‌های سیستان و بلوچستان، خراسان جنوبی وکرمان
• سال ثبت: ۲۰۱۶ میلادی

_{منبع عکس: bartarinha.com}

دشت لوت یا بیابان لوت، از برجسته‌ترین مناطق طبیعی ایران و جهان به شمار می‌رود. این دشت وسیع با نام بیابان لوت در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است. بیابان لوت بیست‌و‌پنجمین بیابان بزرگ جهان به شمار می‌رود و بخش‌هایی از استان‌های سیستان و بلوچستان، خراسان جنوبی و کرمان را در بر می‌گیرد. دشت لوت با داشتن دو معیار اصلی از معیارهای سازمان یونسکو، در سال ۲۰۱۶ میلادی در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید.

در پهنه گسترده دشت لوت، آثاری از تمدن چهار هزار ساله پیش از میلاد مسیح کشف کرده‌اند و به همین دلیل باستان‌شناسان زیادی از سراسر جهان برای بازدید از بیابان لوت در طول سالیان اخیر به این منطقه ایران سفر کرده‌اند. طول شمال-جنوبی دشت لوت در حدود ۹۰۰ کیلومتر است و پهنای شرقی-غربی این بیابان وسیع به ۳۰۰ کیلومتر می‌رسد.

_{منابع عکس‌ها: ایسنا و خبرگزاری فارس و همشهری آنلاین}

از زیباترین جاذبه‌های طبیعی بیابان لوت می‌توان به «کویر خور» یا «دریاچه نمک خور»، «کویر لوت» و «کویر شهداد» اشاره کرد. مخروط‌های آتشفشانی، کلوت‌های لوت در شهداد، رمل‌های ماسه‌ای و نبکاها از دیگر دیدنی‌های زیبای کویر لوت هستند.

22. شهر تاریخی یزد

• اثر فرهنگی و تاریخی
• استان یزد
• سال ثبت: ۲۰۱۷ میلادی

_{منبع عکس: ایرنا}

شهر یزد با بناهای مذهبی متعدد از جمله آرامگاه‌ها، زیارتگاه‌های زرتشتی، خانه‌های تاریخی، آب انبارها، باغ‌های قدیمی و بازارچه‌های سنتی، از باستانی‌ترین شهرهای جهان به حساب می‌آید. شهر یزد القابی نظیر نخستین شهر خشت خام، دومین شهر تاریخی جهان، شهر بادگیرها و دارالعلم را نیز دریافت کرده است. در گوشه و کنار شهر یزد، بافت کهن و باستانی این شهر هنوز پا بر جا است و مردم شهر یزد از با فرهنگ‌ترین و اصیل‌ترین مردمان ایران‌زمین به حساب می‌آیند.

نام باغ‌های دولت آباد یزد و پهلوان پور مهریز و قنات‌های زارچ و حسن آباد مشیر در استان یزد، در فهرست میراث یونسکو دیده می‌شوند؛ اما با ثبت بافت تاریخی شهر باستانی یزد در فهرست میراث یونسکو، برای اولین بار نام یک «شهر» از ایران در این فهرست قرار گرفت. شهر تاریخی یزد با بیش از ۷۰۰ هکتار منطقه باستانی، در تاریخ ۱۸ تیر ماه سال ۱۳۹۶، در چهل و یکمین اجلاس جهانی یونسکو در کشور لهستان، در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شد. آثار تاریخی شهر یزد به دوره‌های مختلف تاریخی مربوط می‌شوند و به‌دلیل تعداد بالای بناها و آثار باستانی در شهر یزد، این شهر شهرتی فراگیر در جهان به دست آورده است.

23. مجموعه باستانی ساسانی

• اثر فرهنگی و تاریخی
• استان فارس
• سال ثبت: ۲۰۱۸ میلادی

مجموعه باستانی ساسانی در فارس آخرین اثر تاریخی از مجموعه آثار ایرانی ثبت شده در فهرست جهانی یونسکو است. محوطه تاریخی فارس هشت سایت باستانی را شامل می‌شود که در سه منطقه استان فارس در فیروز آباد، بیشاپور و سروستان قرار دارند. این مناطق در جنوب غربی استان فارس قرار گرفته‌اند و بناهای تاریخی برجسته‌ای را در خود جای داده‌اند.

اولین بار در سال ۱۳۹۵ پرونده ثبت مجموعه باستانی ساسانی در فهرست یونسکو توسط ایران باز شد و در نهایت در چهل و دومین اجلاس جهانی یونسکو در کشور بحرین، محوطه باستانی فارس به‌همراه سه اثر از کشورهای ژاپن، هند و کره جنوبی ثبت جهانی شدند. مجموعه باستانی فارس با آثار معماری قابل توجهش که شامل دو شهر تاریخی، هشت نقش‌برجسته، یک قلعه و دو کاخ می‌شود، بیست و چهارمین نام در فهرست آثار ایرانی یونسکو را به خود اختصاص داده است. در ابتدا قرار بر این بود که آثار و بناهای منطقه باستانی ساسانی در فارس به‌صورت مجزا در فهرست میراث یونسکو ثبت شوند؛ اما در نهایت به‌دلیل محدودیت تعداد آثار ثبت شده هر کشور در سال در این فهرست، مجموعه باستانی فارس به‌صورت کلی ثبت جهانی شد.

منطقه فارس بیشترین آثار باستانی به جا مانده از دوره ساسانیان را در خود دارد. بیش از ۳۰۰۰ اثر از زمان پادشاهی ساسانی در محدوده فارس باقی مانده است. از میان آثار تاریخی و فرهنگی به‌جای‌مانده در این منطقه می‌توان اطلاعات مهمی درباره هنر و معماری ایران باستان به دست آورد و به همین جهت نیز آثار منطقه ساسانی فارس برای جهانیان حائز اهمیت هستند.

هشت اثر تاریخی مجموعه باستانی ساسانی در فارس به شرح زیر هستند:

• قلعه دختر در ۶ کیلومتری جاده فیروزآباد به شیراز
• سنگ‌نگاره پادشاهی اردشیر بابکان در فیروز آباد فارس
• سنگ‌نگاره پیروزی اردشیر بابکان بر اردوان در فیروزآباد فارس
• شهر گور در سه کیلومتری شهر فیروزآباد
• کاخ اردشیر بابکان در شهر تاریخی گور در نزدیکی فیروزآباد
• شهر بیشاپور در بخش مرکزی کازرون
• غار شاپور در ۶ کیلومتری شهر تاریخی بیشابور و ۲۵ کیلومتری شهر کازرون
• کاخ ساسانی سروستان در ۹ کیلومتری جنوب شهر سروستان

24. جنگل‌های هیرکانی

• اثر طبیعی
• استان‌های خراسان شمالی، گلستان، مازندران و گیلان
• سال ثبت: ۲۰۱۹ میلادی

_{جنگا‌های هیرکانی مازندران}

جنگل های هیرکانی حاشیه دریای خزر، از با اهمیت‌ترین مناطق زیست‌کره در کشور ایران هستند؛ البته بخش کوچکی از این محدوده در کشور آذربایجان قرار دارد. جنگل‌های هیرکانی در ایران در محدوده استان‌های شمالی کشور و در حاشیه دریای خزر پراکنده شده‌اند. این جنگل‌ها با داشتن یک معیار از شرایط ثبت در میراث یونسکو، در حال حاضر آخرین جاذبه ایران و دومین جاذبه طبیعی کشورمان در فهرست میراث یونسکو است.

جنگل‌های هیرکانی ثروت طبیعی با ارزشی برای کشورمان به شمار می‌روند و در پهنه‌ای به طول ۸۰۰ کیلومتر با عرض متغیر بین ۲۰ تا ۷۰ کیلومتر پراکنده هستند. بخش کوچکی از این مسافت در کشور آذربایجان قرار دارد. تنوع گونه‌های مختلف گیاهی و جانوری اهمیت جنگل‌های هیرکانی را مشخص می‌کنند.

_{منابع عکس‌ها: خبرگزاری میزان و باشگاه خبرنگاران جوان}

بخش قابل‌توجهی از جنگل‌های هیرکانی در محدوده استان مازندران قرار دارند و استان‌های گلستان و گیلان رتبه‌های بعدی را دارا هستند. جنگل‌های الیمستان آمل، جنگل بولای ساری، جنگل واز نور، سایت کجور نوشهر، سایت خشکه داران تنکابن و چهار باغ مرزن آباد چالوس از بخش‌های قابل‌توجه جنگل‌های هیرکانی در ایران هستند.

25. راه آهن سراسری ایران

راه آهن سراسری ایران در تاریخ سوم مرداد ماه سال ۱۴۰۰ شمسی در جریان برگزاری چهل‌وچهارمین اجلاس جهانی یونسکو به‌عنوان نخستین میراث صنعتی و بیست‌و‌پنجمین اثر ملموس ایران، در این فهرست جهانی ثبت شد. بزرگ‌ترین ویژگی‌ این خط ریلی گسترده، تکنیک پیشرفته و کیفیت بالای ساخت راه آهن سراسری با امکانات محدود نزدیک به یک قرن پیش است. پرونده ثبت راه آهن سراسری ایران که از آن با نام راه آهن سراسری شمال به جنوب ایران نیز یاد می‌شود، از سال ۱۳۹۷ در ایران تنظیم و آماده ارائه به سازمان جهانی یونسکو شد.

لایحه ساخت راه آهن سراسری ایران در سال ۱۳۰۵ شمسی به مجلس ملی ارائه و با وجود مخالفت‌ها و انتقادهای نمایندگانی مانند دکتر محمد مصدق، در نهایت تصویب شد. یک سال بعد و در تاریخ ۲۳ مهر ماه سال ۱۳۰۶ شمسی، کلنگ احداث این خط ریلی وسیع در دروازه گمرک تهران به دست رضا شاه پهلوی به زمین خورد.

پیمانکاران و مهندسان آمریکایی و آلمانی وظیفه طراحی و نقشه‌کشی راه آهن سراسری شمال به جنوب ایران را برعهده داشتند. گرچه مسیر حرکت راه آهن ایران در جهت منافع دولت‌‌های بیگانه به‌خصوص انگلیس طراحی شد، پس از پایان جنگ جهانی دوم و خروج بیگانگان از کشور ما، بهره‌برداری از خط راه آهن سراسری در اختیار دولت ایران قرار گرفت و به مرور زمان سبب رونق بازرگانی در کشور را فراهم آورد.

_{عکاسان: سعید محمدی، شهرام خدادادی و farnaz-sd}

راه آهن سراسری در حدود ۱۴۰۰ کیلومتر طول دارد و در طول مسیر خود از شمال تا جنوب غربی ایران، ازجنگل‌های سرسبز و بکر، کوهستان‌های صعب العبور و جاذبه‌های تاریخی و طبیعی برجسته می‌گذرد. خط ریلی راه آهن شمال به جنوب از بندر گز در جنوب دریای خزر آغاز می‌شود و با گذشتن از شهرهایی مانند قائمشهر، گدوک، فیروزکوه، گرمسار، تهران، اراک، دورود، شهبازان، اندیمشک و پل کارون در جوار شهرهای اهواز و خرم شهر، در نهایت به بندر امام خمینی در جنوب غربی ایران و کرانه خلیج فارس می‌رسد.

26. منظر فرهنگی اورامانات (هورامان)

• اثر فرهنگی و تاریخی
• استان‌های کرمانشاه و کردستان
• سال ثبت: ۲۰۲۱ میلادی

دیگر اثر ملی ایران که در چهل‌و‌چهارمین نشست جهانی سازمان یونسکو در کشور چین به ثبت رسید، منظر فرهنگی اورامانات، هورامان بود. این اثر عنوان بیست‌و‌ششم در میان آثار ملموس فرهنگی ایران در فهرست جهانی یونسکو را به خود اختصاص داد. پرونده این اثر از یک سال قبل برای انجام بررسی‌های کمیته یونسکو برای ثبت جهانی آن به این سازمان ارسال شده بود.

اورامانات یا هورامان منطقه‌ای تاریخی با معماری زیبای پلکانی است که بین استان‌های کردستان و کرمانشاه قرار دارد. بخش‌هایی از شهرستان‌های سرو آباد، سنندج و کامیاران در استان کردستان و شهرستان‌های روانسر، پاوه، جوانرود و ثلاث باباجانی در استان کرمانشاه در اورامانات واقع شده‌اند. بخش اصلی منظر فرهنگی اورامانات شامل دره‌های ژاوه رود، اورامان تخت و لهون می‌شود. درمجموع بالغ بر ۷۰۰ روستا در منطقه اورامانات قرار دارند که ساکنان آن‌ها آداب و رسوم سنتی و پوشش اصیل خود را به‌خوبی حفظ کرده‌اند.

شواهد و آثار باستانی کشف‌شده در منطقه اورامانات، قدمت این منطقه را در دوران ایران باستان تخمین می‌زنند. روستای هجیج در اورامان تخت محل کشف فسیل‌های مربوط به دوران پارینه‌سنگی است و به همین دلیل این روستا را کهن‌ترین بخش هورامان می‌دانند. چهل‌وچهارمین نشست یونسکو به‌دلیل شیوع ویروس کرونا به‌صورت آنلاین برگزار شد و منظر فرهنگی هورامان دو روز پس از ثبت‌نام راه آهن سراسری ایران در این فهرست، در روز پنجم مرداد ماه به آثار ملموس ایران در فهرست یونسکو اضافه شد.

27. کاروانسرای ایرانی

• اثر فرهنگی و تاریخی
• استان‌های آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی، اردبیل، اصفهان، البرز، بوشهر، تهران، خراسان جنوبی، خراسان رضوی،‌ خراسان شمالی، خوزستان، سمنان، فارس، قزوین، قم، کرمان، کرمانشاه، کهگیلویه و بویراحمد، گیلام، لرستان،‌ مرکزی، هرمزگان،‌همدان، یزد
• سال ثبت: ۲۰۲۳ میلادی

پرونده کاروانسرای ایرانی در تاریخ ۲۶ شهریور ۱۴۰۲ خورشیدی (۱۷ سپتامبر ۲۰۲۳) در چهل‌وپنجمین اجلاس کمیته میراث جهانی یونسکو به‌عنوان بیست و هفتمین میراث ملموس ایران در فهرست جهانی یونسکو به ثبت رسید. این پرونده ۵۴ کاروانسرای تاریخی در ۲۴ استان کشور ایران را شامل می‌شود؛ در توضیح ویژگی‌های کاروانسراهای ایران در پرونده ثبت یونسکو آمده است:

کاروانسراها یکی از مهم‌ترین اشکال معماری ایرانی هستند که باعث توسعه مسیرها و نیازهای مرتبط با خواسته‌ها و مقتضیات سفر شده است. این کاروانسراها با مقایسه نقشه ۲۰۰ کاروانسرا انتخاب شده‌اند و هیچ‌یک از آن‌ها نقشه تکراری ندارند. بنابراین مشهود است که کاروانسراها نتیجه و محصول خلاقیت و نبوغ معماران ایرانی در طول تاریخ است.

همچنین کاروانسراهای ایرانی مستقیما درگیر تحولات اجتماعی، فرهنگی بودند؛ به‌گونه‌ای که تاثیر آن را در ادبیات، شعر، نقاشی، مینیاتور، موسیقی و همچنین معماری می‌توان دید. از نظر مقایسه، تفاوت کاروانسراهای ایرانی با چند نوع دیگر از کاروانسراهای موجود در خارج از ایران در شکل و نقشه است؛ زیرا به نظر می‌رسد نوع دیگر کاروانسراها از نمونه‌های اولیه ایرانی آمده است.

_{کاروانسرای دیر گچین در جاده تاریخی ری به قم. منبع عکس: خبرگزاری ایرنا. عکاس: نامشخص}

اسامی کاروانسراهای ایرانی ثبت شده در فهرست میراث جهانی یونسکو به شرح زیر است:

• استان قم: کاروانسرای دیرگچین (قم)
• استان سمنان: کاروانسرای میامی (شاهرود)، عباس‌آباد (شاهرود)، میاندشت (شاهرود)، قصر بهرام (گرمسار)، کاروانسرای سنگی آهوان یا انوشیروانی آهوان (گردنه آهوان)
• استان اصفهان: کاروانسرای انوشیروان (اصفهان)، شیخعلی خان (شاهین شهر)، مرنجاب (آران و بیدگل)، امین آباد (شهررضا)، گبر آباد (قمصر)، مهیار (شهررضا)، نیستانک (نائین)، گز (برخوار و میمه)، کوهپایه (کوهپایه)
• استان فارس: کاروانسرای ایزدخواست (آباده)
• استان یزد: کاروانسرای آجری انجیره (اردکان)، سنگی انجیره (اردکان)، کاروانسرای زین الدین (مهریز)، میبد (میبد)، خرانق (اردکان)، رشتی (اردکان)
• استان تهران: کاروانسرای قلعه سنگی پرند یا قلعه سنگی رباط‌کریم (رباط کریم)
• استان البرز: کاروانسرای ینگه امام (ساوجبلاغ)
• استان خراسان رضوی: کاروانسرای فخر داوود (مشهد)، عباس‌آباد تایباد (تایباد)، مزینان (داورزن)، فخرآباد (بجستان)، رباط شرف (سرخس)، زعفرانیه (سبزوار)، مهر (داورزن)
• استان خراسان جنوبی: کاروانسرای سرایان (سرایان)، ده محمد (طبس)، خان (طبس)
• استان خراسان شمالی: کاروانسرای رباط قلی (جاجرم)
• استان آذربایجان شرقی: کاروانسرای جمال‌آباد (میانه)، خواجه نظر (جلفا)، گویجه بل (اهر)
• استان آذربایجان غربی: کاروانسرای شاه‌عباسی خوی یا کاروانسرای شاه‌عباسی قطور (خوی)، خان (خوی)
• استان همدان: کاروانسرای فرسفج (تویسرکان)، تاج آباد (بهار)
• استان کهگیلویه و بویر احمد: کاروانسرای دهدشت (دهدشت)
• استان کرمانشاه: کاروانسرای بیستون (هرسین)
• استان کرمان: کاروانسرای گنجعلی خان (کرمان)، چاه کوران (راور)، چهل پایه (راور)
• استان اردبیل: کاروانسرای صائین (نیر)
• استان گیلان: کاروانسرای تی تی (سیاهکل)
• استان مرکزی: کاروانسرای باغ شیخ (ساوه)
• استان هرمزگان: کاروانسرای بستک (بستک)
• استان بوشهر: کاروانسرای برازجان (برازجان)
• استان خوزستان: کاروانسرای افضل (شوشتر)
• استان لرستان: کاروانسرای چمشک (پل دختر)
• استان قزوین: کاروانسرای سعد السلطنه (قزوین)

28. هگمتانه

• اثر تاریخی
• استان‌ همدان
• سال ثبت: ۲۰۲۴ میلادی

محوطه باستانی هگمتانه در همدان از جمله آثار ملی ایران است که در چهل‌و‌ششمین نشست سازمان یونسکو در کشور هند به ثبت جهانی رسید. این اثر عنوان بیست‌و‌هشتم در میان آثار ملموس فرهنگی ایران در فهرست جهانی یونسکو را به خود اختصاص داد.

پرونده اولیه هگمتانه که شامل دو بخش محوطه باستانی هگمتانه و بخش مرکزی بافت تاریخی شهر همدان می‌شد، پیش از این توسط ایکوموس جهانی بررسی شده بود و آن‌ها خواستار بازگشت و تغییر اساسی در آن شده بودند. از سوی دیگر وزارت میراث فرهنگی برای رفع ایرادات ایکوموس، از ثبت جهانی بخش مرکزی بافت تاریخی شهر همدان پا پس کشید. با حذف این قسمت و با پیشنهاد کشورهای عضو کمیته میراث جهانی یونسکو، سرانجام محوطه باستانی هگمتانه در مرداد سال ۱۴۰۳ خورشیدی، در فهرست میراث جهانی یونسکو قرار گرفت.

_{منبع عکس: ویکی مدیا؛ عکاس: افشین خانی}

هگمتانه از مهم‌ترین آثار تاریخی و ارزشمند و قدیمی‌ترین شهرهای ایران محسوب می‌شود که قدمت آن به حدود ۳,۰۰۰ سال قبل باز می‌گردد. با توجه به آثار کشف شده و به‌جامانده در این محوطه، به نظر می‌رسد این شهر توسط قوم آریایی ماد و در قرن ۱۷ قبل از میلاد تاسیس شده باشد؛ البته نظرات مختلفی در این خصوص وجود دارد و باستان‌شناسان و تاریخ‌نگاران متعددی هگمتانه را به ۸۰۰ تا ۱,۰۰۰ سال پیش از میلاد مسیح نسبت داده‌اند.

میراث جهانی یونسکو چیست؟

_{منبع عکس: ایرنا}

میراث جهانی یونسکو فهرستی از مکان‌های طبیعی، تاریخی و فرهنگی باستانی است که به‌واسطه قدمت باستانی و ویژگی‌های طبیعی، برای تاریخ و اکوسیستم جهان حائز اهمیت هستند. آثاری که در این لیست قرار می‌گیرند، باید توسط کمیته مخصوص یونسکو تایید شوند و سپس در زمان برگزاری اجلاس سالانه یونسکو در کشورهای مختلف عضو یونسکو، ثبت رسمی این آثار در فهرست میراث یونسکو اعلام می‌شود.

آثار ثبت شده در فهرست میراث جهانی یونسکو، متعلق به همه انسان‌ها در نقاط مختلف جهان با فرهنگ، دین و ملیت‌های مختلف است و محافظت از این آثار بر همه جهانیان واجب است. در واقع، میراث جهانی یونسکو، قراردادی جهانی بین کشورهای عضو این سازمان برای حفظ گنجینه‌های ارزشمند تاریخی و طبیعی در جهان است.

برای نخستین بار در تاریخ ۱۶ نوامبر سال ۱۹۷۲، در کنفرانس عمومی یونسکو، ثبت میراث جهانی یونسکو تصویب شد. هدف از قرار دادن میراث تاریخی و طبیعی جهان در یک لیست واحد، ارزش دادن به میراث زمین برای همه انسان‌های جهان به میزان مساوی بوده است. یونسکو برای تحقق آرمان‌های خود، میراث ارزشمند زمین را متعلق به همه انسان‌ها، فارغ از نژاد، مذهب و ملیت آن‌ها می‌داند و وظیفه حفظ و نگهداری از این آثار را بر دوش تمام جهانیان می‌گذارد.

معیارهای ثبت اثر در میراث جهانی یونسکو

برای ثبت آثار فرهنگی و تاریخی در میراث جهانی یونسکو ۶ شرط و برای قرار گرفتن آثار طبیعی در این فهرست چهار شرط بررسی می‌شود. چنانچه اثر معرفی شده از طرف هر کشور عضو پیمان یونسکو حداقل یکی از این شروط را دارا باشد، نام آن در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت می‌رسد.

شرایط ثبت آثار طبیعی به شرح زیر است:

• بنا یا پدیده طبیعی به‌لحاظ زیبایی‌شناسی دارای موقعیتی استثنایی باشد.
• نمونه‌ای قابل تأمل از تغییرات زمین‌شناسی و مراحل تکامل طبیعی زمین باشد.
• نمونه‌ای از تغییرات زیست‌محیطی یا تکامل زیست‌شناسی اکوسیستم دریایی، ساحلی یا گیاهی و جانوری باشد.
• منطقه مورد نظر زیستگاه طبیعی با تنوع گونه‌های برجسته رو به انقراض باشد.

معیارهای ثبت آثار فرهنگی و تاریخی نیز به شرح زیر است:

• در ساخت بنا یا اثر مورد نظر خلاقیت و نبوغ انسانی وجود داشته باشد.
• اثر مورد نظر پیشرفت معماری، فناوری یا برنامه‌ریزی شهری در یک جامعه فرهنگی را در بازه زمانی مشخص به تصویر بکشد.
• نمایانگر سنتی قابل‌توجه و بی‌همتا از فرهنگ منطقه مورد نظر در گذشته یا زمان حال باشد.
• در معماری بنا یا تکنولوژی ساختار مورد نظر، مرحله مهمی از تاریخ بشری قرار بگیرد.
• تعامل بین انسان و محیط زیست، در بطن اثر مشاهده شود.
• بخشی از آثار ادبی برجسته جهان را به تصویر بکشد یا سنت‌ها و عقاید تأثیرگذار در فرهنگ یک جامعه را نشان دهد.

_{منبع عکس کاور: سایت مرجع یونسکو}