میراث داوینچی در ایتالیا؛ پانصد سال پس‌از مرگ هنرمند

جورجو وازاری، در زندگینامه‌ی لئوناردو داوینچی که ۳۰ سال پس از مرگ این هنرمند در سال ۱۵۱۹ نوشته شده است، می‌گوید داوینچی از چنان نبوغی برخوردار بود که هرچه به ذهنش می‌رسید، به‌راحتی در انجام آن تبحر می‌یافت. پانصد سال پس از مرگ این هنرمند، موزه لوور پاریس، نمایشگاه پربازدید «لئوناردو داوینچی» را برگزار کرد و بدون‌تردید، موردتوجه‌همگان‌قرارگرفتن خود را در زمان حال، مدیون این نمایشگاه است. چیره‌دستی اندیشمندانه‌ی داوینچی که در نقاشی‌ها و طراحی‌ها به‌علاوه‌ی پژوهش‌های علمی و الگوهای معماری و مهندسی وی کرد پیدا می‌کند، موجب برپایی نمایشگاه‌های فراوانی شده است که برای بزرگداشت او در شهرهای مختلف ایتالیا برگزار می‌شوند. ایتالیایی‌ها همچنان به‌خاطر این هنرمند شهیر به خود می‌بالند و مدعی میراث وی هستند.

زمانی که موزه‌ی لوور، به‌عنوان بزرگ‌ترین مجموعه‌دار نقاشی‌های داوینچی در جهان، شروع برگزاری جشن‌های یادبودی برای داوینچی به‌مناسبت پانصدمین سال مرگ وی کرد، غرور ایتالیایی‌ها خدشه‌دار شد. اما پس از چندین کشمکش بین دو کشور، امانوئل مکرون و سرجیو ماتارلا، روسای جمهور فرانسه و ایتالیا در مراسمی رسمی در آمبواز (همان محلی که داوینچی در آن درگذشت) در فرانسه به ملاقات هم شتافتند و به‌همراه هم بر سر مزار این هنرمند حاضر شدند. در میانه‌ی این چشم‌وهم‌چشمی‌ها، غرور هیچ شهری به‌اندازه‌ی وینچی لگدمال نشد؛ شهری کوچک در توسکانی که در فاصله‌ی ۱۷ مایلی در سمت غرب فلورانس قرار گرفته است و داوینچی در تاریخ ۱۵ آوریل سال ۱۴۵۲ در آن متولد شد. او پسر سِر پیرو داوینچی، دفترداری از طبقه‌ی ثروتمند جامعه، و یک دختر روستایی محلی به نام کاترین بود.

_{بازدیدکنندگان نمونه‌ی چوبی از یکی از طراحی‌های لئوناردو داوینچی بنام مرد ویترویوسی را احاطه کرده‌اند. این مجسمه در ونیز ایتالیا قرار دارد}

روح داوینچی را می‌توان همه‌جا، در میان دیوارهای شهر کوچک وینچی، احساس کرد. چراکه هنرمندان معاصر به رویاهای خود جامه‌ی واقعیت پوشانده‌اند و ایده‌هایش را از نو آفریده‌اند. مجسمه‌ای سه‌بعدی از طراحی مرد ویترویوسی، اثر داوینچی، در میدان اصلی شهر واقع در بخش تاریخی آن، آشکارا به چشم می‌خورد. در بخش دیگری نیز، اسبی برنزی با الهام از یکی از مدل‌های داوینچی به چشم می‌خورد که او آن را برای خاندان اسفورزا در میلان ساخت، اما هیچ‌وقت فرصت تکمیلش را نیافت. سایر فضاهای شهری وینچی نیز به همین منوال و توسط هنرمندان بسیاری به آثاری برگرفته از طراحی‌های داوینچی آراسته شده است.

اطلاعات دقیقی از زادگاه واقعی داوینچی در دست نیست. اما آن‌طور که والترآیزاکسون در زندگینامه‌ی داوینچی (۲۰۱۷) می‌گوید، «اسطوره و صنعت گردشگری محلی» در کلبه‌ای سنگین در دهکده‌ی آنچیانو، در فاصله‌ی دو مایلی از وینچی، متولد شد که این کلبه، اکنون به موزه‌ای کوچک بدل شده است. پالازو گودی (Palazzo Guidi)، یکی از سالن‌های موزه‌ی لئوناردو داوینچی (Leonardo da Vinci Museum) در شهر وینچی، تا ژانویه‌ی آتی میزبان نمایشگاهی درباره‌ی هویت داوینچی و رابطه‌ی وی با شهر مادریش خواهد بود.

قسمتی از موزه‌ی داوینچی در شهر وینچی به کاوش درباره‌ی اولین طراحی این هنرمند می‌پردازد که منظره‌ای متعلق‌به پنجم اوت سال ۱۴۷۳ است و شیفتگی وی نسبت به طبیعت را ثابت می‌کند. اصل این اثر (رونوشت آن در این نمایشگاه به نمایش در آمده است) متعلق به گالری اوفیتزی (Uffizi Galleries) است و همراه با مرد ویترویوسی داوینچی برای نمایش به موزه لوور به امانت داده شده‌اند. مرد ویترویوسی داوینچی از لحاظ شهرت از تابلوی معروف مونا لیزا، یکی از نقاشی های معروف جهان، چیزی کم ندارد و در گالری آکادمی (Accademia Galleries) در شرایطی کنترل‌شده نگهداری می‌شود.

_{کلبه‌ای سنگی در دهکده‌ی آنچیانو در فاصله‌ی دو مایلی وینچی که گفته می‌شود داوینچی آنجا متولد شد}

تمرکز موزه‌ی فوق روی آثاری است که علاقه‌ی داوینچی را به علم، معماری و مهندسی نشان می‌دهد و چند مدل مختلف از جمله جنگ‌افزارهای مختلف و ماشین‌های پرنده را شامل می‌شود. این مدل‌ها در سال ۱۹۵۲ ساخته شده‌اند و برای پانصدمین سالگرد مرگ او به نمایش درآمده‌اند. بخش‌های دیگر موزه مربوط‌به اپتیک، آناتومی، ساعت‌های مکانیکی، مطالعه‌ی آب و علم هندسه است.

در سال‌های دهه‌ی ۱۴۶۰، داوینچی شهر وینچی را ترک کرد تا به فلورانس برود و با پدرش زندگی کند. چون او حاصل ازدواج رسمی پدرش نبود، نمی‌توانست شغل دفترداری را که کسب‌وکار خانوادگی آن‌ها بود را تصاحب کند و بنابراین، ابتدا به مدرسه‌ای فرستاده شد تا ریاضیات بیاموزد. وازاری در کتاب خود نوشته است که لئوناردوی نوجوان توانست به‌سرعت از معلم خود در علم ریاضی جلو بزند. او در همان سنین به‌عنوان دستیار آندرئا دل وروکیو، مهندس و هنرمند ساکن فلورانس، انتخاب شد.

در سال‌های میانی دهه‌ی ۱۴۷۰، داوینچی شمایل فرشته‌ای را در سمت چپ «غسل تعمید مسیح» وروکیو کشید. تابلوی «عید بشارت» داوینچی که متعلق‌به کلیسای مونت الیویتو است نیز مربوط به همان سال‌ها است. هر دو تابلو اکنون روی یکی از دیوارهای اوفیتزی آویزان هستند و در کنار آن‌ها، تابلوی «ستایش مغ» (یا «نیایش مغ») قرار دارد که داوینچی آن را پس از نقل مکان به میلان در سال ۱۴۸۲ نیمه‌تمام رها کرد. موزه‌ی اوفیتزی از امانت‌دادن این آثار به موزه‌ی لوور خودداری و علت این کار را، آسیب‌پذیری آن‌ها عنوان کرده است.

_{وینچی در ۱۷ مایلی غرب فلورانس، چندین گالری هنری و موزه دارد که همگی را به آثار مشهورترین فرزند خود اختصاص داده است}

اولین اقامت داوینچی در میلان ۱۷ سال به طول انجامید. آن زمان زمامداری این شهر به عهده‌ی لودوویکو اسفورزا (Ludovico Sforza) بود؛ همان شاهزاده‌ای که برای خلق آثار مختلف داوینچی را به دربارش دعوت و از او حمایت کرد کرد. پیش‌نویس معرفی‌نامه‌ی داوینچی به لودوویکو در گالری آمبروزیانا (Pinacoteca Ambrosiana gallery) در میلان در معرض دید همگان قرار دارد. او در این نامه خود را یک مهندس نظامی کارکشته معرفی می‌کند که قادر به طراحی سلاح‌هایی است که «وحشت زیادی را به دشمت مستولی خواهد کرد». او درباره‌ی مهارت‌های دیگری که در زمینه‌ی مجسمه‌سازی و نقاشی دارد، در بخش دیگری صحبت می‌کند. همچنین، این وعده را می‌دهد که اسبی برنزی را «به پاس شکوه جاودانه و افتخار ابدی» خاندان اسفورزا تقدیم کند. در حدود پانصد سال پس از این نامه، نسخه‌ای مدرن از اسب مذکور در میدان مسابقات میلان نصب شده است. این در حالی است که خیلی از ساکنان این شهر ترجیح می‌دهند این اسب به محل بهتری با شرایط مناسب‌تر انتقال یابد.

نابغه‌ی توسکان، دیوارنگاره‌ی شام آخر را به درخواست لودوویکو و در سالن غذاخوری صومعه‌ی سانتا ماریا دله گرتزیه (monastery of Santa Maria delle Grazie) کشید. یکی دیگر از کارهایی که داوینچی برای لودوویکو انجام داد، نقاشی سالا دله اسه (اتاق برج‌ها) در قصر اسفورزا (Sforza Castle) است. قصر اسفورزا قلعه‌ای است که خاندان حاکم میلان در آن ساکن بود و در حال حاضر به موزه تبدیل شده است. در میان آثار مختلفی که داوینچی خلق کرده است، این‌ها تنها نقاشی‌های دیواری شناخته‌شده‌ای هستند که تا به امروز حفظ شده‌اند. سالا دله اسه هم‌اکنون در دست بازسازی است و از سال ۲۰۱۳ تاکنون به روی عموم بسته بوده است. اما به مناسبت پانصدمین سال‌مرگ خالقش، این اثر با استفاده از نمایشی چند رسانه‌ای که در بینندگان را به سال‌های اولیه‌ی زندگی داوینچی در میلان می‌برد، در معرض تماشای همگان قرار داده شد.

_{نمایشی چند رسانه‌ای درباره‌ی تابلوی «شام آخر» لئوناردو داوینچی در کاخ اسفورزا در میلان}

زمانی داوینچی کلیسای سانسپولکروی میلان (Church of San Sepolcro) را مرکز واقعی میلان نامیده بود. در حال حاضر، این کلیسا به کتابخانه و گالری هنری آمبروزیانا ملحق شده است. این کتابخانه در سال ۱۶۰۷ و توسط کاردینال فدریکو بورومئو (Cardinal Federico Borromeo) احداث شد و یکی از مهم‌ترین جاهای دیدنی ایتالیا است که در تور ایتالیا حتما باید از آن بازدید کرد. برای آشنایی با سایر کارهایی که حتما باید در سفر به ایتالیا انجام داد، به مجله گردشگری کجارو مراجعه کنید.

تابلوی نقاشی «پرتره‌ی موسیقی‌دان»، اثر دیگری از داوینچی که اکنون در موزه‌ی لوور به نمایش در آمده است، به‌همراه ۲۹ طراحی دیگر و همچنین، ۱۱۱۹ برگه‌ای که روی‌هم‌رفته مجموعه‌ی ۱۲ جلدی «قوانین آتلانتیک» را تشکیل می‌دهند، نیز متعلق‌به آمبروزیانا هستند. کتاب قوانین آتلانتیک را شاید بتوان مهم‌ترین اثر در میان این آثار دانست؛ این اثر بزرگ‌ترین مجموعه از دست‌نوشته‌های داوینچی است که پس از مرگ وی جمع‌آوری شده‌اند. همیشه چند برگ از این مجموعه در آمبروزیانا در معرض دید تماشاگران قرار دارد.

موزه‌ی ملی علوم و فناوری لئوناردو داوینچی (National Museum of Science and Technology Leonardo da Vinci) در سال ۱۹۵۳ با هدف نمایش ماکت‌ها و مدل‌هایی برگرفته از ابداعات و اختراعات داوینچی افتتاح شد. این کار به مناسبت پانصدمین سال تولد وی انجام شد. ۷۰ سال است که موزه‌ی ملی علوم و فناوری لئوناردو داوینچی چندین نسل از دانش‌آموزان ایتالیایی را مسحور هنر داوینچی کرده و امسال هم به مناسبت پانصدمین سالگرد مرگ داوینچی، یک بار دیگر اقدام به برپایی دوباره‌ی گالری‌هایی از آثار مربوط‌به داوینچی کرده است. هدف از این کار را معرفی این هنرمند با توجه به دورانی که در آن می‌زیست، اعلام کرده‌اند.

_{ایوان موزه‌ی ملی علوم و فناوری لئوناردو داوینچی در میلان که به‌تازگی نمایشگاه‌های جدیدی را با موضوع داوینچی راه‌اندازی کرده است}

کلودیو جیورجیونه (Claudio Giorgione)، مدیر و جمع‌آوری‌کننده‌ی آثار برای گالری‌های جدید، می‌گوید:

می‌خواهیم لئوناردو را در دوران تاریخی خود بکاویم. می‌خواهیم داستان این شکوه را با وضوح بیشتری روایت کنیم.

به عقیده‌ی جیورجیونه، داوینچی باید عاری از صفات افسانه‌ای که به وی نسبت داده شده است، به مردم شناسانده شود.

داوینچی، میلان را در سال ۱۴۹۹ ترک کرد و سال ۱۵۰۶، دوباره به آنجا بازگشت. سپس، باز هم میلان را ترک کرد و در مدت هفت سال، به شهرهای دیگری مانند پارما، فلورانس، مانتوا، ونیز، پاویا و چندین شهر دیگر سفر کرد و سرانجام در سال ۱۵۱۳ و مدت کوتاهی پس از آنکه جیووانی دی مدیچی به‌عنوان پاپ لئون دهم انتخاب شد، به رم رفت. او در رم در عمارتی در ویلا بلودیر (Villa Belvedere)، اقامتگاه تابستانی پاپ، اسکان داده شد. واتیکان، تنها نقاشی که داوینچی در رم خلق کرد را در اختیار دارد. این اثر، تابلوی «سنت ژروم» نام دارد و برای نمایش در مراسم پانصدمین سالگرد مرگ داوینچی، به موزه‌ی لوور قرض داده شده است.

اقامت داوینچی در رم با برگزاری نمایشگاه‌های مختلف در آکادمی ملی دای لینچی (National Academy dei Lincei) جشن گرفته شد. یکی از این نمایشگاه‌ها در پالازو کروسینی (Palazzo Corsini) به نمایش کتاب‌هایی مشغول است که متعلق‌به داوینچی بود. او درحدود ۲۰۰ جلد کتاب در کتابخانه‌ی خود نگاه می‌داشت و جالب است که گفته شود او، به «مرد بدون حروف» معروف است. چراکه از آموزش کلاسیک بهره‌ای نبرده بود.

_{ماشین پرنده مجهزبه دو بال، یکی از آثار طراحی‌شده توسط داوینچی، در موزه‌ی ملی علوم و فناوری لئوناردو داوینچی به نمایش درآمد}

در تمام طول مسیر جاده به‌سمت ویلا فارنسینا (Villa Farnesina)، که نقاشی‌دیواری معروف گالاتئای رافائل در آن قرار دارد، نمایشگاهی برپا شده است که به واکاوی تاثیرگذاری آثار داوینچی و میراث وی در رم می‌پردازد. در همین حین، نمایشگاه دیگری نیز به نام «نمایشگاه غیرممکن‌ها» شامل رونوشت‌هایی دیجیتال در اندازه‌های واقعی از همه نقاشی‌های منتسب به داوینچی و نیز، بازسازی خیالی از کارگاه وی در بلویدار است. اما، به‌طور یقین، جالب‌ترین نمایشگاهی که در این زمینه برپا شده است، نمایشگاه «لئوناردو در آثار ترجمه» است که تکثیر و ترویج تحقیقات داوینچی در قرن نوزدهم را موضوع کار خود قرار داده است.

نمایشگاه فوق، آثاری از لوئیجی کالاماتا (Luigi Calamatta) را نیز به نمایش گذاشته است. کالاماتا (زمان تولد ۱۸۰۱؛ زمان مرگ ۱۸۶۹)، هنرمندی ایتالیایی است که به‌خاطر کپی شاهکارهای معروف هنری و حکاکی آن‌ها معروف است. او در سال ۱۸۲۲ به پاریس نقل‌مکان کرد و به‌لطف دوستی با ژان اگوست دومینیک انگر (Jean Auguste Dominique Ingres) از نقاشان نئوکلاسیک فرانسوی، اجازه حکاکی از روی پرکرشمه‌ترین اثر داوینچی، یعنی تابلوی نقاشی مونا لیزا، را به دست آورد. این اثر، اسیر شهرت فراگیر خود شد و اکنون در موزه‌ی لوور نگهداری می‌شود. این اثر، کاری پرکار و طاقت‌فرسا بود که تولید آن از ۱۸۲۶ تا ۱۸۵۴ ادامه یافت. اولین بار، این اثر در سال ۱۸۵۵ و در نمایشگاه جهانی پاریس (Universal Exhibition of Paris) به‌نمایش درآمد.