قلعه سب

یکی از جاذبه‌های تاریخی و جاهای دیدنی استان سیستان و بلوچستان، قلعه‌ سب یا سیب است که در شهری به همین نام قرار دارد. این قلعه که متعلق به دوران اسلامی است و قدمت آن به عصر صفویه برمی‌گردد، از سالم‌ترین و زیباترین قلعه‌های این دوره به شمار می‌رود. در سفر به استان سیستان و بلوچستان و دیدن این بنا، با کجارو همراه شوید.

شاید با شنیدن نام قلعه، به یاد قلعه‌های اسرارآمیز و مخوفی بیفتید که در فیلم‌ها دیده‌ و در داستان‌ها شنیده‌اید، یا حاکمان و فرمانروایان ثروتمندی در ذهن‌تان تداعی شود که در قلعه‌های باشکوه‌ زندگی می‌کردند. در هر صورت این بناها می‌توانند بیان‌کننده اتفاق‌هایی باشند که در طول زمان بر آن‌ها گذشته و شاهدش بوده‌اند. قلعه‌ سب نیز یکی از این قلعه‌های تاریخی است که چندین قرن از عمر آن می‌گذرد و در ساخت آن از مصالح بومی منطقه مانند خشت و گل استفاده شده است؛ علاوه بر این، از بی‌نظیرترین قلعه‌های دوران اسلامی محسوب می‌شود.

منبع عکس: irna

قلعه سب از جاهای دیدنی سراوان و قلعه‌های تاریخی سیستان و بلوچستان است که در جنوب شرقی این استان واقع شده است. این قلعه در شهری تاریخی به نام سب، از بخش سيب و سوران در ۴۵ كيلومتری جنوب غربی شهرستان سراوان قرار دارد.

منبع عکس: dana

نام قلعه سب که به آن سیب و کلای (قلعه) سب نیز می‌گویند، از شهر سب گرفته شده و به‌معنای جایگاهی است که در آن آب روان بوده است. همچنین این واژه به طایفه‌های کهن در سراوان نیز اطلاق می‌شود و در لغت‌نامه‌ دهخدا به‌معنای محل چشمه‌ساران فراوان است.

منبع عکس: irna

قلعه سب از بناهای متعلق به دوران اسلامی است که قدمت آن به عصر صفویان برمی‌گردد و از سالم‌ترین و زیباترین قلعه‌های دوره‌ اسلامی استان سیستان و بلوچستان محسوب می‌شود. این قلعه‌ تاریخی، محل فرامانروایی حاکمان در دوره‌های مختلف است که بر مناطقی چون کنت، هیدوچ، سوران، زابلی، پسکوه، گشت حکومت داشتند. در قرن ۱۲ هجری قمری، فردی به نام ملک دینار و فرزندان وی (از حکام محلی) بر منطقه سیب و سوران حکمرانی می‌کرد. غلام رسول خان نیز از دیگر فرمانروایان قلعه سب بود.

در دوران حکومت محمد شاه از حاکمان محلی قلعه که نسب وی به شاه نعمت‌الله ولی (از عارفان و صوفیان قرن هشت هجری قمری) می‌رسد، بخش‌هایی از قلعه آسیب می‌بینید. در این زمان جنگی صورت می‌گیرید که قلعه به‌مدت ۹ شبانه‌روز تصرف و قسمت‌هایی از حصار و ارگ قلعه تخریب می‌شود؛ هرچند در زمان سید غلام رسول مورد بازسازی قرار می‌گیرد. این قلعه روی صخره‌ای طبیعی و با مصالح خشت و گل در طی دوره‌های مختلف ساخته شده است.

منبع عکس: mehrnews

قلعه سب که از مرتفع‌ترین بناهای خشتی ایران به شمار می‌رود، بنایی مصطبه‌ای شکل در دو طبقه است که ارتفاع آن به ۲۷ متر می‌رسد. قاعده‌ این ساختمان را مستطیلی به ابعاد حدود ۳۶ در ۲۵ متر تشکیل می‌دهد و هرچه ارتفاع آن افزایش می‌یابد، از حجم آن کم می‌شود. ورود به قلعه از طریق پلکان جنوب شرقی امکان‌ دارد. این قلعه شامل بنایی اصلی در وسط حیاط، حصار و مجموعه سازه‌های الحاقی است. شاه‌نشین قلعه نیز در بالاترین قسمت قرار دارد.

از ویژگی‌های قلعه سب، وجود درز انبساط در ساختمان اصلی قلعه، شاه‌نشين، دسترسی به آب چاه در طبقه فوقانی، وجود لوله‌های سفالی هدايت‌كننده آب، درهای منبت‌كاری و مصالح بومی مانند خشت، كاهگل و چوب درخت خرما است.

وقتی به طبقه‌ دوم قلعه بروید، یک فضای حیاط‌مانند مشاهده می‌کنید که دارای دیوارهای تزیین شده است و برای آفتاب گرفتن در زمستان و استراحت در فصل تابستان استفاده می‌شد. در این حیاط که به محیط پیرامون قلعه اشراف دارد، برجک‌هایی برای دیده‌بانی و نگهبانی مشاهده می‌شود.

در طبقه‌ دوم بنا، چندین اتاق با کاربری متفاوت وجود دارد که توسط حاکمان مختلف ساخته شده‌اند. یکی از این اتاق‌ها را میر محمود خان ساخت که بعدها از آن که برای جلسه‌های خصوصی استفاده می‌کردند. اتاق میر محمود خان و محمد عمر خان از دیگر فضاهای این طبقه محسوب می‌شود که در آن یک راه مخفی جهت دسترسی به طبقه دوم تعبیه شده است.

منبع عکس: دانا

برای داشتن امنیت، حصاری با ارتفاع سه متر در اطراف قلعه کشیده شده و چهار برج و محل‌هایی برای نگهبانی و تیراندازی داشته است. علاوه بر این، تیرکش‌هایی در بخش‌های مختلف بنا اعم از دیوارهای حیاط، طبقه‌های اول دوم و دوم دیده می‌شود. سوراخ‌هایی که در نمای بیرونی قلعه، در بالای برجک، دو طرف آن و همچنین کنار پنجره‌های برجک وجود دارد، نمونه‌‌ای از این تیرکش‌ها هستند.

از دیگر قسمت‌های این قلعه می‌توان به فضاهایی اشاره کرد که برای کاربری‌های مختلف، از جمله آشپزخانه، اتاق‌های اقوام نزدیک حاکم، پیشکاران و غلامان، انبارها زندان، دستشویی آقایان و بانوان، اسطبل و... طراحی شده‌اند. در وسط حیاط نیز چاهی برای آب آشامیدنی ساکنان قلعه وجود داشته است.

منبع عکس: dana

برای ساخت قلعه سب از گیاهی محلی به نام «توتری» استفاده شده است که آن را با گِل مخلوط و از آن ملاطی چسبناک درست می‌کردند. این ملاط در برابر رگبارهای شدید و باران‌های فصلی سیستان و بلوچستان مقاوم است و شسته نمی‌شود.

معماری بنا نیز به‌گونه‌ای است که با افزایش ارتفاع بنا، از حجم آن کاسته شده و این امر باعث ایستایی بیشتر بنا و جلوگیری از رانش دیوارهای قطور و مرتفع آن می‌شود. علاوه بر این، ساخت دیوارهای قطور یک متری و به کار بردن چوب درخت نخل برای سقف‌ها، به استحکام بنا کمک کرده است.

منبع عکس: mehrnews

در شهر تاریخی سب، بناهای دیدنی دیگر نیز وجود دارد که از آن جمله می‌توان به مسجد جامع قدیمی شهر، مسجد ملا دینار، مسجد ملا شکرالله، گنبد حاج صاحب ثوب و... اشاره کرد.

پیشنهاد می‌کنیم از سایر جاذبه‌های تاریخی و طبیعی سیب و گوران نظیر قبرستان قدیمی سیب، میل مارو، پیر کهور و کله برزاد، تپه شنی، چشمه‌ آب‌درمانی منطقه پیرگیابان، سد ماشکید علیا، نخلستان‌های آپاتان، آبشار‌های دامنه کوه بیرک، قلعه‌های کنت، هیدوچ، کرشان و پسکوه دیدن کنید.

منبع عکس: irna

برای اقامت می‌توانید شب را در خانه‌های بوم‌گردی دهستان‌های سب، کنت و پسکوه سپری کنید. این خانه‌ها با داشتن معماری اصیل و بومی، خاطره‌ای فراموش‌نشدنی را برایتان رقم خواهند زد.

منبع عکس: irna

برای دیدن قلعه باشکوه سب باید به جنوب شرقی شهر سیب و سوران و سپس شهر سیب بروید. در ادامه به فاصله این قلعه تا مراکز شهری اشاره کرده‌ایم.

فاصله تا مراکز شهری:

• فاصله تا سوران: ۱۰ کیلومتر
• فاصله تا سراوان: ۴۵ کیلومتر
• فاصله تا زاهدان: ۴۵۰ کیلومتر

منبع عکس: mehrnews ،dana و irna

نویسنده: اکرم زمانی نوری