سنگ‌ نگاره ساسانی خان‌ تختی

سنگ‌نگاره خان تختی در ضلع جنوب شرقی سلماس روی کوه‌های پیرچاوش قرار دارد و از جمله جاهای دیدنی استان آذربایجان غربی است که به دوره ساسانیان تعلق دارد. این نقش برجسته یادگار یکی از پیروزی‌های ایرانی‌ها بر رومی‌ها است و در آن اردشیر پادشاه ساسانی و ولیعهدش شاپور اول به چشم‌ می‌خورند که در بازگشت از فتح ارمنستان و غلبه بر سپاهیان روم هستند و عده‌ای از حکمرانان محلی برای نشان‌دادن حسن نیت خود هدایایی به آن‌ها تقدیم می‌کنند. این اثر تاریخی در تاریخ ۱۵ دی ۱۳۱۰ هجری شمسی با شماره ثبت ۱۶۱ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید.

نقش برجسته اردشیر بابکان؛ منبع عکس: ویکی مدیا (عکاس: TruthBeethoven)

روستای خان تختی در کیلومتر ۱۵ جاده سلماس به‌سمت ارومیه واقع شده است. سنگ‌نگاره تاریخی خان تختی در این منطقه و روی کوه پیرچاوش قرار گرفته است که از کنار جاده به چشم می‌خورد.

کمی بالاتر از دماغه کوهی که این نقش روی آن حکاکی شده است و در قله کوه، یکی از قلعه‌های معروف سلماس یا همان قلعه اورارتویی خان تختی قرار دارد.

• آدرس: استان آذربایجان غربی، سلماس، کیلومتر ۱۵ جاده سلماس به ارومیه (نمایش روی نقشه)

منبع عکس: ویکی مدیا (عکاس: Ehsan franklyn)

سنگ‌نگاره خان تختی سلماس به‌عنوان اثری باستانی که تصویرگر یکی از حوادث مهم تاریخی در این منطقه است، در تاریخ ۱۵ دی ۱۳۱۰ هجری شمسی و با شماره ثبت ۱۶۱ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید. این اثر از جاهای دیدنی سلماس است که برای علاقه‌مندان به تاریخ این مرزوبوم جذابیت زیادی دارد و قدمت طولانی سلماس را نشان می‌دهد. نقش برجسته خان‌تختی سلماس تنها سنگ‌نگاره حکومت ساسانیان در منطقه شمال‌غرب ایران است.

سنگ‌نگاره خان تختی دارای حدود پنج متر عرض و ۲٫۵ تا ۲٫۸ متر طول است و در ارتفاع ۳۰ متری از سطح زمین قرار دارد. روی آن دو نفر به‌صورت پیاده و دو نفر سواره مشخص هستند که شخص سواره در سمت چپ «اردشیر بابکان» و شخص سواره در سمت راست «شاپور یکم» است. اردشیر بنیان‌گذار سلسله ساسانی و شاپور یکم نیز فرزند اردشیر و ولیعهد وی بود. آن‌ها پادشاهانی قدرتمند بودند که در زمان حکومتشان پیروزی‌های درخشانی را در برابر رومی‌ها کسب کردند.

منبع عکس: ویکی مدیا

در این سنگ‌نگاره «والریانوس» پادشاه روم در مقابل شاپور ساسانی زانو زده است. همچنین دو نفر از حاکمان محلی ارمنی در حال تقدیم هدایایی به اردشیر و شاپور هستند.

در واقع، این پیروزی برای پادشاه ساسانی آن‌چنان اهمیت بالایی داشت و شادی و غرور فراوانی را برای وی به ارمغان آورد که دستور داد، این تصاویر را روی کوه پیرچاوش حکاکی کنند که گویا در آن زمان یک قلعه نظامی بوده است.

در این نقش برجسته، اسب‌ها به‌صورت نیم‌رخ و سرهای افراد سه ربع رخ حجاری شده‌اند و تنه آن‌ها تمام‌رخ و پاها نیم‌رخ هستند. خطوط چهره شاهان، تعادل ترکیب، برجستگی نقوش و هماهنگی آن با تناسب اسب‌ها از جمله مزایایی هستند که این اثر را جزو شاهکارهای هنر پیکرتراشی ساسانی قرار می‌دهند.

منبع عکس: ویکی مدیا (عکاس: Tahereh66)

سلماس پس از سقوط خسرو اشکانی، به‌دلیل موقعیتی که بین ایران و روم وجود داشت، تحت سلطه ساسانیان قرار گرفت. کتیبه خان تختی در نزدیکی سلماس قرار دارد و طبق تحقیقات قدمت آن به دوره ساسانیان و قرن سوم پس از میلاد می‌رسد. این نقش برجسته به‌گفته «والتر هینتس»، یکی از باستان‌شناسان این اثر، به حدود سال ۲۳۸ میلادی تعلق دارد.

منبع عکس گالری: ویکی مدیا (عکاس: Tahereh66 ،TruthBeethoven ،Valen1988)

در یكی از حملات روم، امپراتور جولیانوس به سلماس حمله كرد و این شهر را به سلطه خود درآورد؛ اما در یکی از مهم‌ترین جنگ‌ها، اردشیر بابکان و جانشین او شاپور اول از ساسانیان، ارتش‌های روم را شکست دادند و موفق به تسخیر ارمنستان شدند. حکاکی ارزشمند سنگی خان تختی در حقیقت مربوط به این پیروزی است.

منبع عکس: ویکی مدیا (عکاس: TruthBeethoven)

• برای بازدید از این اثر لازم نیست کوهنوردی یا صخره‌نوردی کنید؛ چراکه در دامنه کوه پله‌هایی تراشیده شده است تا مردم بتوانند به‌راحتی به سنگ‌نگاره‌ دسترسی پیدا کنند.
• این مکان به‌جز ایام عید که ممکن است شلوغ و پر از گردشگر باشد، در سایر زمان‌ها خلوت است.
• با توجه به کوهستانی بودن منطقه از سفر در ایام زمستان خودداری کنید.
• بازدید از کتیبه خان تختی رایگان و بدون پرداخت ورودی است.
• بازدید از سنگ‌نگاره خان تختی در هر زمان از شبانه‌روز امکان‌پذیر است.
• هنگام بازدید از این اثر تاریخی از نوشتن یادگاری و ریختن زباله اجتناب کنید.

نویسنده: پویا جوانمرد/ بازنویسی: صدیقه شجاعی