بازار بیرجند

به‌دلیل قرارگیری بیرجند در مسیر تجاری هند، بازار این شهر در ادوار مختلف تاریخی از رونق بسیاری برخوردار بوده است. وجود کاروانسراهای تاریخی و بازارهای کوچک و بزرگ رونق گذشته این بازار را به ما نشان می‌دهد. بازار بیرجند امروزه از جاهای دیدنی بیرجند محسوب می‌شود. با کجارو همراه باشید تا بیشتر با این بازار آشنا شوید.

• آدرس: استان خراسان جنوبی، بیرجند، میدان امام خمینی (ره)، خیابان جمهوری (مشاهده روی نقشه)

بازار بیرجند در محله مطهری بیرجند و در خیابان جمهوری واقع شده است.

منبع عکس: گوگل‌مپ؛ عکاس: silver

• خودروی شخصی: برای دسترسی به بازار بیرجند با استفاده از خودروی شخصی باید خود را به میدان امام خمینی (ره) در مرکز شهر برسانید. بازار بیرجند جنب میدان و در ابتدای خیابان جمهوری به‌طرف میدان امام حسین (ع) قرار دارد. برای پارک کردن خودرو می‌توانید از پارکینگ‌های پشت بازار در خیابان منتظری یا فضاهای پارک در کوچه‌های اطراف بازار استفاده کنید.
• وسایل نقلیه عمومی: دسترسی به بازار بیرجند با استفاده از وسایل نقلیه عمومی بسیار ساده است. اگر قصد استفاده از تاکسی را داشته باشید، باید میدان امام خمینی را به‌عنوان مقصد انتخاب کنید. ایستگاه‌های اتوبوس خیابان جمهوری به‌خصوص ایستگاه میدان امام (ره) تنها چند متر تا بازار فاصله دارند.

بیرجند به‌عنوان یکی از شهرهای تاریخی استان خراسان جنوبی از قدیم‌الایام بازارهای معروفی داشته است. این بازارها در دو قسمت شمال و جنوب رود بیرجند مستقر بوده‌اند. بازار بیرجند در طول سال‌های متمادی بافت سنتی خود را حفظ کرده و با وجود گذشت ایام و پشت سر گذاشتن فرازونشیب‌های بسیار همچنان فعال است. امروزه بازار بیرجند به‌عنوان یکی از جاهای دیدنی استان خراسان جنوبی میزبان گردشگران و بازدیدکنندگان است.

به‌علت قرارگیری بیرجند در مسیر مواصلاتی شهرهای مختلف کشور و ایجاد امنیت برای کاروان‌ها، بازار بیرجند از زمان‌های قدیم به‌ویژه دوره صفویه به پایگاه تجاری بازرگانان شهرهایی مثل کرمان، یزد، هرات، سیستان و... تبدیل شده بود. این موضوع باعث شد تا بازار بیرجند از رونق قابل‌توجهی برخوردار باشد.

از اوایل قرن بیستم بازار بیرجند علاوه بر بازرگانان ایرانی میزبان تجار هندی بود که برای مبادلات خود ایران و شهر بیرجند را انتخاب کرده بودند. این موضوع موجب مبادله و واردات کالاهایی مانند منسوجات پنبه‌ای و پشمی، قند، شکر و چای شد. البته بازار بیرجند در قدیم‌الایام عرصه‌ خریدوفروش فرآورده‌های محلی مانند زعفران، گلیم، گیوه، گندم، جو، عدس، لوبیا، نخود، کتیرا و آنغوزه، ترنجبین، قارچ، توت خشک، برگه هلو و زردآلو نیز بوده است.

منبع عکس: گوگل‌مپ؛ عکاس: علی ثنایی

هم‌جواری بازار بیرجند با مرز کشورهای پاکستان، افغانستان و حتی هندوستان باعث تبدیل این مکان به بازاری شاخص در منطقه و شرق کشور شد. وجود دو کاروانسرای کهن با قدمت بیش از ۳۰۰ سال، عمر طولانی بازار بیرجند را اثبات می‌کند. این کاروانسراها غالبا دفاتر کار تجار و انبار و مرکز خریدوفروش کالا بوده‌اند. در گذشته مجموعا ۱۶ کاروانسرای شهری در بیرجند وجود داشت که در این میان کاروانسراهای چارختی‌ها، محسن‌زاده، ملا محمد مودی، سادسی، گازاری‌ها، کاروانسرای مقابل کاروانسرای محسن‌زاده، اخوان، مستوفی، میرزا رضا، شرکت شرق، خرازی، شرکت نفت، حاجی ملک و کاروانسرای وصل به مصلا نقش موثری در حضور و فعالیت تجار و بازرگانان در بیرجند داشته‌اند.

در گذشته مجموعا ۲۵ بازار یا بازارچه بزرگ و کوچک در بیرجند فعال بودند. این بازارها در دو ناحیه جنوب رود و شمال رود بیرجند قرار داشتند. اسامی تعدادی از این بازارها به شرح زیر است:

• بازارهای جنوب رود: بازار ملک یا حاجی ملک، بازار کلاه مال‌ها، بازار لب‌رود، بازار پنبه‌فروشان، بازار حاجی محمدحسن، بازار محسن‌زاده، بازار آراسته، بازار سرپوشیده، ته بازار، بازار لب ریخته، بازارچه کندی‌ها، بازار آهنگران، بازار حاجی محمد جعفر، بازار قیصریه، بازار کفش‌دوزها و بازار سراج‌ها
• بازارهای شمال رود: بازار رنگرزها، بازار مسگران، بازار دباغان، بازار پاشنه‌سازان، بازار کفش ساده‌دوزان، بازار مستوفی و بازار دم قبرستان

منبع عکس: گوگل‌مپ؛ عکاس: mehr banooo

در حال حاضر بازار بیرجند به بخش‌های زیر تقسیم می‌شود:

همان طور که از اسم بازار سرپوش مشخص است، این بازار تنها بازار سرپوشیده آن زمان بیرجند بود که از جنوب بازار آراسته آغاز می‌شود و آن را با یک زاویه قائمه به بازار آهنگران مرتبط می‌کند.

منبع عکس: گوگل‌مپ؛ عکاس: silver

بازار چهکندی‌ها در قسمت جنوبی «ته بازار» قرار دارد و موازی با آن است. ازآنجاکه عده‌ای از اهالی چهکند در این بازار به کار پنبه‌زنی و فروختن پشم، پنبه، مو و کرک اشتغال دارند، به این نام معروف شده است.

بازار ملک از قدیمی‌ترین بازارهای بیرجند محسوب می‌شود که از سمت شرق متصل به بازار سرپوش و از سمت غرب منتهی به سه‌راه اسدی است.

ورودی شرقی بازار سادسی واقع در میدان امام است و ضلع غربی آن به بازار سرپوش متصل می‌شود.

بازار بیرجند علاوه بر ویژگی‌های تاریخی یکی از معروف‌ترین مراکز خرید بیرجند محسوب می‌شود. با قدم زدن در بازار علاوه بر تماشای خصوصیات تاریخی آن می‌توانید خرید مناسب و به‌صرفه‌ای را تجربه کنید. تنوع اجناس و مغازه‌ها در این بازار هرگونه نیاز خریداران را برطرف خواهد کرد. خوراکی‌هایی همچون زعفران، خشکبار، زیره، عناب، زرشک، حبوبات و میوه خشک از مهم‌ترین مواردی هستند که در این بازار به فروش می‌رسند. مغازه‌های لباس‌فروشی، اسباب‌بازی‌فروشی و ساعت‌فروشی نیز مشتری‌های خاص خودشان را دارند.

منبع عکس: گوگل‌مپ؛ عکاس: مرتضی فروتن تنها

بازار بیرجند برای انتخاب و خرید صنایع دستی و سوغات بیرجند بهترین گزینه در تمام استان خراسان جنوبی است. مغازه‌های بازار گلیم، قالی، قالیچه، ظروف مسی و... را با کیفیت و قیمت مناسب به فروش می‌رسانند.

ساعت کار مغازه‌ها در بازار بیرجند شاید کمی با یکدیگر متفاوت باشد؛ اما معمولا آن‌ها همه‌روزه از ساعت ۸:۰۰ تا ۲۱:۰۰ باز و مشغول فعالیت هستند.

• آدرس: استان خراسان جنوبی، بیرجند، بلوار معلم، میدان موزه، خیابان خیام شرقی (مشاهده روی نقشه)
• هزینه بازدید (در سال ۱۴۰۲): رایگان (برای بازدید از موزه‌ها باید بلیط تهیه کنید)
• فاصله از بازار بیرجند: حدود ۵ کیلومتر (۱۵ دقیقه با ماشین)

باغ اکبریه به‌عنوان یک نمونه‌ زیبا از باغ‌های ایرانی در استان خراسان جنوبی و شهر بیرجند قرار دارد. این باغ حدود ۴۵,۰۰۰ متر مربع وسعت دارد و در گذشته به‌عنوان محلی برای سکونت، پذیرایی و انجام امور دیوانی مورد استفاده قرار می‌گرفت. اسدالله علم، پسر بانی ساخت باغ، در کتاب خاطرات خود درباره پذیرایی پدرش از رضاشاه و محمدرضا شاه در این مکان صحبت می‌کند. باغ به‌شکل دو طبقه در دوره قاجار ساخته شد و شامل چندین عمارت است. باغ دیدنی و باشکوه اکبریه که از سال ۱۳۷۸ هجری شمسی در فهرست آثار ملی کشورمان ثبت شده بود، از سال ۲۰۱۱ میلادی وارد فهرست میراث جهانی یونسکو شد.

منبع عکس: Tripadvisor.com؛ عکاس: Shahriar R

• آدرس:استان خراسان جنوبی، بیرجند، خیابان جمهوری، قبل از میدان امام حسین (ع)، روبه‌روی جمهوری ۳۹ (مشاهده روی نقشه)
• هزینه بازدید (در سال ۱۴۰۲):رایگان (در حال حاضر قلعه در حال مرمت است)
• فاصله از بازار بیرجند: حدود یک کیلومتر (۱۵ دقیقه پیاده‌روی)

قلعه بیرجند که بر فراز یکی از بلندترین تپه‌های شهر قرار گرفته است، بزرگ‌ترین بنای تاریخی بیرجند محسوب می‌شود. این قلعه به‌عنوان یکی از معروف‌ترین جاهای دیدنی بیرجند با نام‌هایی همچون «قلعه ته ده»، «قلعه پایین‌شهر» و «دژ بیرجند» نیز شناخته می‌شود. این قلعه تاریخی در دوران صفویه شکل گرفت و پس از آن بارها بازسازی شد؛ تا اینکه امروزه به یک اثر ماندگار در قلب بافت تاریخی شهر تبدیل شده است.

منبع عکس: گوگل‌مپ؛ عکاس: علی منطقی

نویسنده: نرگس صالح نژاد / بازنویسی: محمدرضا قاسم شیرازی