طرز تهیه آش دندونی؛ یکی از آش های سنتی ایرانی
با طرز تهیه آش دندونی، یکی از آش‌های سنتی و قدیمی ایرانی آشنا شوید که از گذشته تا به امروز، برای جشن دندان درآوردن کودکان پخته می‌شود.
آش، یکی از غذاهای محبوب در بین ما ایرانیان است که معمولا برای مراسم‌های خاص، نذری و دورهمی‌ها درست می‌شود. آش را می‌توان به‌عنوان عصرانه، پیش غذا یا حتی یک وعده غذای کامل نیز سرو کرد. گستره تنوع آش در ایران آن‌قدر زیاد است که شما می‌توانید برای هر روز هفته، یک مدل آش جدید درست کنید.
آش دندونی، یکی از آش‌های قدیمی و لذیذ ایرانی است که از گذشته به‌عنوان غذایی سمبلیک برای مناسبتی خاص درست می‌شده است؛ بله، درست است. همان طور که حتما می‌دانید آش دندونی یا دندونک، به مناسبت دندان درآوردن نوزاد یا نیش زدن نخستین دندان کودک در خانه مادر درست می‌شود و آن را در یک مراسم خانوادگی برای آشنایان و فامیل سرو می‌کنند. البته در سال‌های اخیر، جشن دندونی شکلی رسمی‌تر و مجلل‌تر به خود گرفته است و علاوه بر آش، مراسم با سرو کیکی به‌شکل دندان و هدایایی به‌شکل دندان برای مهمانان و با آب و تابی بیشتر برگزار می‌شود.
آش دندونی با انواع حبوبات از جمله نخود، انواع لوبیا، عدس، بلغور جو، برنج، گندم، گوشت و قلم درست می‌شود و غذایی بسیار مقوی و مفید به شمار می‌آید. این آش، مانند آش رشته با کشک، کشک زعفرانی، پیاز داغ، نعنا داغ و سیر داغ تزئین می‌شود و شما می‌توانید به غیر از مراسم دندونی، این غذای لذیذ را در خانه درست کنید و از طعم بی‌نهایت خوب و فواید آن بهره‌مند شوید.
آش دندونی از انواع زیادی برخوردار است و در نقاط مختلف ایران به‌شکل‌های متنوعی درست می‌شود. در ادامه شما را با طرز تهیه انواع آش دندونی آشنا خواهیم کرد تا با تهیه آن در منزل، برای خود و اعضای خانواده‌تان، یک جشن کوچک بگیرید. تهیه آش دندونی به‌دلیل وجود گندم و گوشت، کمی زمان‌بر و مشکل است؛ اما مطمئن باشید که طعم نهایی این آش، ارزش زحمتی که برای آن می‌کشید را دارد.
هرآنچه باید دریاره آش دندونی بدانید:
- آش دندونی و طرز تهیه آن
- آش دندونی بدون گوشت و طرز تهیه آن
- آش دندونی تبریز و طرز تهیه آن
- انواع آش دندونی در ایران
- فلسفه آش دندونی
- فواید آش دندونی
- طعم آش دندونی
آش دندونی و طرز تهیه آن
مواد لازم برای ۲۰ نفر
- یک لیوان فرانسوی نخود گرد
- یک لیوان فرانسوی لوبیا قرمز
- یک لیوان فرانسوی لوبیا سفید
- یک لیوان فرانسوی لوبیا چیتی
- یک لیوان فرانسوی عدس سبز
- دو لیوان فرانسوی گندم
- یک لیوان فرانسوی برنج
- یک لیوان فرانسوی بلغور جو
- یک عدد قلم گوساله
- دو تکه گوشت قلوه‌گاه گوسفند
- دو عدد پیاز متوسط پوست کنده و چهار قاچ شده
- نمک، فلفل، زردچوبه و دارچین به مقدار لازم
- روغن به مقدار لازم
- دو عدد پیاز پوست کنده و خلالی خرد شده
- پنج حبه سیر پوست کنده و ریز خرد شده
- نعنا خشک به مقدار لازم
- کشک سفید و کشک زعفرانی به مقدار لازم
طرز تهیه آش دندونی
مرحله اول:
آماده‌سازی گندم: گندم را بشویید و از سه روز قبل، آن‌ها را در آب خیس کنید. در طول این سه روز، مرتب آب گندم‌ها را عوض کنید تا در نهایت، رنگ آب گندم‌ها شفاف شود.
مرحله دوم:
آماده‌سازی حبوبات: حبوبات را از یک روز قبل (۲۴ ساعت) در آب خیس کنید و چند بار آب آن‌ها را عوض کنید تا نفخ حبوبات گرفته شود. پس از گذشت این مدت، آب آن‌ها را خالی کنید و آن‌ها را جداگانه بپزید. البته شما می‌توانید مخلوط عدس، گندم، برنج و بلغور جو را با هم در قابلمه آش بپزید؛ زیرا زمان پخت آن‌ها کمتر و به هم نزدیک است.
مرحله سوم:
قلم گوساله و گوشت قلوه‌گاه گوسفند را به‌همراه پیازها، یک قاشق چای‌خوری زرچوبه و یک قاشق مرباخوری دارچین در یک قابلمه آب بریزید و آن را روی حرارت زیاد گاز قرار دهید تا آب به جوش آید. سپس شعله گاز را کم کنید، درب قابلمه را ببندید و اجازه دهید تا گوشت و قلم کاملا بپزند. پس از پخت کامل، مواد داخل قابلمه را از آبکش رد کنید و قلم را دور بیندازید. آب مواد را کنار بگذارید و سپس گوشت قلوه‌گاه را با گوشت‌کوب دستی یا برقی بکوبید.
مرحله چهارم:
بعد از پخته شدن مخلوط عدس، گندم، بلغور جو و برنج و به لعاب افتادن گندم، آب گوشت آبکش شده و گوشت کوبیده شده را به آن‌ها اضافه کنید. شعله گاز در این مرحله باید ملایم باشد تا این مخلوط حسابی بپزد. پس از گذشت یک ساعت، حبوباتی که جداگانه پخته‌اید را آبکش کنید و به ترکیبات داخل قابلمه بیفزایید. اگر در این مرحله احساس کردید که آب قلم برای آش کافی نیست، می‌توانید کمی آب جوش به آش اضافه کنید.
توجه داشته باشید که آش دندونی را باید مرتب هم بزنید تا به خاطر لعاب گندم ته نگیرد و نسوزد.
مرحله پنجم:
یک قاشق مرباخوری فلفل سیاه و مطابق با ذائقه، یک قاشق مرباخوری تا یک قاشق غذاخوری نمک به آش دندونی اضافه کنید و خوب مواد را هم بزنید.
مرحله ششم:
دو عدد پیاز خلالی خرد شده را در مقداری روغن در یک تابه سرخ کنید تا کاراملی و نرم شوند. سیر ریز خرد شده را نیز جداگانه تفت دهید و کنار بگذارید. سپس به سراغ نعنا خشک بروید و آن را برای چند ثانیه در روغن تفت دهید تا تغییر رنگ دهد.
مرحله هفتم:
پس از جا افتادن و غلیظ شدن آش، آن را در ظرف سرو بکشید و روی آن را با کشک سفید یا زعفرانی، پیاز داغ، نعنا داغ و سیر داغ به‌شکل دندان تزئین کنید.
نکات مهم برای تهیه آش دندونی
- بهتر است از برنج نیم‌دانه برای تهیه آش دندونی استفاده کنید.
- شما می‌توانید از گندم پوست کنده استفاده کنید که زمان پخت کوتاه‌تری دارد.
- به‌جای نمک می‌توانید از عصاره گوشت استفاده کنید که هم نمک غذا را تامین می‌کند و هم طعم گوشتی بیشتری به آش شما می‌دهد.
- شما می‌توانید پیاز را در کره تفت دهید و بخشی از آن را در آش بریزید تا طعم بهتری به آش بدهد.
- برخی افراد، نصف مقدار پیاز داغ و نعنا داغ را در آش می‌ریزند و اجازه می‌دهند تا آش با این مواد چند قل بخورد؛ سپس با بقیه این مواد، آش را تزئین می‌کنند.
- شما می‌توانید به‌جای کوبیدن گوشت، پس از سرد شدن، گوشت را با دست ریشریش کنید و به آش بیفزایید تا در هنگام خوردن، زیر دندان بیاید.
- اگر پس از پخت قلم، احساس کردید که چربی زیادی روی آب آن جمع شده است، کمی از این چربی را بردارید تا آش شما بیش از حد چرب نشود.
- این آش سبزی ندارد و تنها سبزی آن نعنای تفت داده شده برای تزئین است.
- شما می‌توانید آش دندونی را با گردوی خرد شده و کشمش تفت داده شده تزئین کنید.
- آش دندونی در گذشته با هفت نوع حبوبات درست می‌شد که آن‌ها را از همسایهها می‌گرفتند.
- در طرز تهیه آش دندونی با مرغ، کافی است به‌جای گوشت قرمز از مرغ استفاده کنید. فقط توجه داشته باشید که زمان پخت مرغ، بسیار کوتاه‌تر از گوشت است. در صورت استفاده مرغ، از آب قلم یا عصاره گوشت نیز استفاده کنید تا طعم آش شما بهتر شود.
آش دندونی بدون گوشت و طرز تهیه آن
در طرز تهیه آش دندونی بدون گوشت، فقط از آب قلم یا عصاره گوشت استفاده می‌شود.
مواد لازم
- یک پیمانه نخود
- یک پیمانه عدس
- یک پیمانه لوبیا سفید
- یک پیمانه لوبیا قرمز
- یک پیمانه لوبیا چیتی
- آب گوشت به مقدار لازم
- دو پیمانه گندم پوست کنده
- دو قاشق غذاخوری پیاز سرخ شده
- نمک، فلفل سیاه و زردچوبه به میزان لازم
طرز تهیه آش دندونی بدون گوشت
مرحله اول:
آماده‌سازی حبوبات: حبوبات را از ۲۴ ساعت قبل خیس کنید و چند بار آب آن‌ها را عوض کنید تا نفخ آن‌ها به‌طور کامل گرفته شود و کمی نرم شوند.
مرحله دوم:
حبوبات را به‌همراه گندم و مقداری آب در یک قابلمه بریزید و روی حرارت قرار دهید تا با هم نیم‌پز شوند. پس از نیم‌پز شدن مواد، آب گوشت را در قابلمه بریزید و اجازه دهید تا همه مواد به‌خوبی بپزند و لعاب بدهند. در این مرحله باید آش را مرتب هم بزیند تا ته نگیرد.
مرحله سوم:
پیاز سرخ شده را به‌همراه نمک، زردچوبه تفت داده شده و فلفل به آش اضافه کنید و آن‌ها را برای حدود ۴۵ دقیقه دیگر بپزید.
مرحله چهارم:
آش را در ظرف بکشید و تزئین کنید.
نکات مهم برای تهیه آش دندونی بدون گوشت
- از آب قلم گوسفند و گاو برای خوش طعم کردن آش استفاده کنید.
- شما می‌توانید از بلغور گندم هم برای تهیه آش استفاده کنید.
- فراموش نکنید که این آش را باید مرتب هم بزنید.
آش دندونی تبریز و طرز تهیه آن
آش دندونی تبریز که با نام «دیشلیق» نیز شناخته می‌شود، یکی از آش‌های خوشمزه و محبوب ایرانی است که به مناسبت دندان درآوردن نوزاد تهیه می‌شود. «دیش ده نی» در زبان ترکی به‌معنای «آش دندان فشان» یا همان آش دندونی است. آش دندونی تبریز در مراسمی خاص، تهیه و خورده می‌شود. سیرابی یکی از موادی بوده است که در گذشته به این آش اضافه می‌کردند. علاوه بر این تبریزی‌ها معتقد هستند که این آش حتما باید با آب قلم پخته شود و دارای هفت نوع حبوبات و البته گوشت باشد.
گردو و شیر نیز از دیگر موادی هستند که در تهیه آش دندونی تبریز به کار گرفته می‌شوند و در برخی از طرز تهیه‌ها، شیر محلی، جای آب قلم را می‌گیرد. خلال پسته و بادام و گاهی کشمش تفت داده شده نیز از جمله مواد تشکیل‌دهنده آش دندونی تبریزی هستند. جالب است بدانید که در برخی از شهرهای آذربایجان شرقی از میان حبوبات فقط از نخود گرد استفاده می‌شود و آش را با گندم، شیر، مغز گردو، خلال بادام، خلال پسته، کشمش و پیازداغ و کره یا روغن حیوانی می‌پزند.
آش دندونی تبریزی از نظر ظاهری شباهت زیادی به آش جو دارد و شما می‌توانید این آش را مانند آش ترخینه با سیرابی هم درست کنید. در ادامه شما را با یک طرز تهیه متفاوت آش دندونی تبریزی که با شیر، گردو، انواع مغز، خامه، گندم و قلم درست می‌شود، آشنا خواهیم کرد تا یک آش دندونی جدید و خوشمزه در خانه درست کنید.
مواد لازم
- دو لیتر شیر
- ۱۰۰ گرم لوبیا چیتی
- ۱۰۰ گرم نخود
- ۳۰۰ گرم گندم درسته و پوست کنده
- یک عدد قلم گاو یا گوسفند
- ۱۰۰ گرم خامه
- ۱۵۰ گرم مغز فندق
- ۱۵۰ گرم مغز بادام
- ۱۵۰ گرم مغز گردو
- ۱۵۰ گرم مغز پسته
طرز تهیه آش دندونی تبریز
مرحله اول:
آماده‌سازی گندم: گندم را در آب خیس کنید و پس از شفاف شدن آب، آن‌ها را آبکش کنید. سپس گندم را از یک روز قبل در شیر خیس کنید و در یخچال قرار دهید.
مرحله دوم:
آماده‌سازی حبوبات: حبوبات را از یک روز قبل در آب خیس کنید و چند بار آب آن‌ها را عوض کنید تا نفخ آن‌ها گرفته شود. سپس آن‌ها را آبکش کنید.
مرحله سوم:
آماده‌سازی قلم: قلم گاو یا گوسفندی را با آب بجوشانید.
مرحله چهارم:
حبوبات آبکش کرده را به‌همراه مخلوط گندم و شیر در یک قابلمه بریزید و روی حرارت متوسط گاز قرار دهید تا به جوش آید. سپس عصاره قلم پخته را در قابلمه بریزید.
مرحله پنجم:
پس از گذشت نیم ساعت، مغز فندق، پسته، بادام و گردو را به مواد داخل قابلمه اضافه کنید و اجازه دهید تا آش قوام بیابد و به لعاب بیفتد.
مرحله ششم:
آش را در ظرف سرو بکشید و پس از چند دقیقه با خامه و کمی مغز آجیل، آن را تزئین کنید.
نکات مهم برای تهیه آش دندونی تبریز
- شما می‌توانید در تهیه این آش از گوشت هم استفاده کنید تا آش پرملاتتری داشته باشید.
- در صورت تمایل، می‌توانید به‌جای گوشت از سیراب و شیردان استفاده کنید. برای این کار، آن‌ها را به‌خوبی تمیز کنید و در اندازه مربعهای ۲ تا ۳ سانتیمتری برش بزنید و به‌صورت جداگانه بپزید. سپس آن‌ها را مانند گوشت در قابلمه آش بریزید.
انواع آش دندونی در ایران
آش دندونی کرمانشاهی
کرمانشاهی‌ها به آش دندونی «دانه کلانه» می‌گویند. وجه تسمیه دانه کلانه این است که قبل از طبخ این آش، مقداری از حبوبات را برای پرندگان می‌ریزند تا دعای خیر آن‌ها، پشت سر کودک باشد. آب قلم گاو یا گوسفند نیز در تهیه آش دندونی کرمانشاهی به کار می‌رود.
آش دندونی کردستان
در کردستان برای درست کردن آش دندونی که به آن «دانه کُلانه» نیز می‌گویند، از نخود سیاه استفاده می‌کنند و معمولا به‌جای آب در آن آب قلم می‌ریزند. در طرز تهیه آش دندونی کردستان، از مرزه خشک نیز استفاده می‌شود و در آن کشک و سبزی تازه نمی‌ریزند.
آش دندونی مشهدی
مشهدی‌ها به آش دندونی «آش دنیک» می‌گویند و معمولا آن را با گوشت گوسفند و آب قلم درست می‌کنند. سبزواری‌ها نیز در آش دنیک، از تره تازه ساطوری خرد شده استفاده می‌کنند.
آش دندونی اصفهانی
اصفهانی‌ها در گذشته برای پخت آش دندونی، هفت عدد گندم را نخ می‌کردند و در قابلمه آش می‌انداختند تا بپزد. سپس گندم نخ شده پخته شده را به پشت بام پرت می‌کردند تا خوراک گنجشک‌ها شود. آن‌ها باور داشتند که با این کار، دندان کودک سریع‌تر و راحت‌تر در می‌آید.
فلسفه آش دندونی
آش دندونی از گذشته تا به امروز پس از درآمدن اولین دندان کودک یا نیش زدن اولین دندان او درست می‌شده است تا دندان او راحت‌تر دربیاید و درآمدن دندان‌های بعدی کودک، راحت‌تر شود. مردم کشور ترکیه معتقد هستند که مادر حضرت محمد (ص) هنگامی که اولین دندان او در می‌آید، برای او آشی با حبوبات و گوشت و بدون سبزی می‌پزد تا باقی دندان‌های حضرت محمد (ص) به‌راحتی و بدون درد در بیایند.
یکی از رسمهای شیرین مربوط به دندان در آوردن کودک این است که اولین کسی که دندان کودک را ببیند، باید برای او هدیه بخرد. یکی دیگر از رسوم مربوط به جشن دندونی این است که پارچه‌ای روی زمین قرار می‌دهند و کودک را روی آن مینشانند. سپس بالای سر او، اذان یا دعا میخوانند و با گفتن «بسم الله»، بر سر کودک گندم می‌ریزند. خانمی که گندم را روی کودک می‌ریزد، می‌گوید:
«باش و دیشبن ساغ اولسون» سر و دندانت سلامت باشد. ان شاالله تو را عروس و داماد ببینیم.
جالب است بدانید که آن‌ها با تعدادی از این دانه‌های گندم برای بچه دختر، دستبند و برای بچه پسر گردنبند درست می‌کنند تا دندان‌های بچه به‌راحتی دربیایند. در برخی نقاط این کار با هفت دانه گندم و در برخی مناطق دیگر با ۳۲ دانه گندم انجام می‌شود. این گندم‌ها تا زمان خشک شدن بر گردن یا دست کودک باقی می‌مانند تا طبق باور قدیمی‌ها، دندان‌های کودک، سالم و در یک ردیف دربیاید. آن‌ها باقی‌مانده گندم‌ها را نیز در باغچه برای پرندگان می‌ریزند تا بچه در آینده ارتباط خوبی با طبیعت و حیوانات داشته باشد.
پس از اجرای این رسم، مادر کودک در یک سینی وسایلی مانند قرآن، کتاب، طلا، آینه، قیچی، شانه، نان، پول، عروسک، سوزن و تخم‌مرغ قرار می‌دهد و آن را در مقابل کودک می‌گذارد. به باور قدیمی‌ها، کودک با برداشتن یکی از این وسیله‌ها نشان می‌دهد که در آینده چه شغلی را انتخاب خواهد کرد. اگر کتاب را برداشت، فردی تحصیل کرده، اگر نخ و سوزن را برداشت خیاط، اگر طلا بردارد ثروتمند، اگر قرآن را برداشت دین‌دار، اگر آینه را برداشت اهل زیبایی و آرایش خواهد شد و اگر نان را برداشت، روزی پر برکتی خواهد داشت.
از مهمانان با آش دندونی، پسته، گردو، فندق و غیره پذیرایی می‌شود و آن‌ها به کودک هدیه می‌دهند. مردم آناتولی نیز باور دارند که اگر برای کودک، آش دندونی پخته نشود، دندان‌های او با سختی و درد در می‌آیند؛ در حالی که اگر آش «دندان فشان» یا همان آش دندونی را برای او بپزند، وی دندان‌هایی سالم و زیبا در آینده خواهد داشت.
یکی دیگر از رسوم جالب درباره دندان این است که خانواده کودک، پس از افتادن اولین دندان، آن را در باغچه چال می‌کنند یا در پشت بام میاندازند تا آرزوی آن‌ها برای کودکشان برآورده شود. گفته می‌شود که خانواده برای دین‌دار شدن کودک، مسجد را برای این کار انتخاب می‌کنند و اگر بخواهند فرزند آن‌ها دکتر یا فردی تحصیل کرده باشد، دندان را در بیمارستان یا مدرسه چال می‌کنند.
فواید آش دندونی
اش دندونی به‌دلیل دارا بودن گوشت، انواع حبوبات، قلم، گندم، برنج و جو، یک آش بسیار مقوی و مفید است. این آش، منبع غنی آنتی‌اکسیدان‌ها، فسفر، روی، نیاسین، مس، فسفر، آهن، منگنز، فیبر، پروتئین، سدیم، پتاسیم، ویتامین A، ویتامین B6، ویتامین B1۲، ویتامین C و ویتامین D است. در ادامه به برخی از خواص و فواید این آش بی‌نظیر اشاره خواهیم کرد.
- بهبود هضم
- تحریک رشد و نمو
- تحریک گردش خون
- کمک به داشتن خوابی راحت و بهبود خلق و خو
- کمک به سلامت استخوان‌ها و دندان‌ها
- تقویت ماهیچه‌ها
- جلوگیری از بیماری‌های مزمن
- محافظت از سیستم ایمنی بدن
طعم آش دندونی
مقاله مرتبط:
آش دندونی، یک آش مناسبتی ایرانی است که به مناسبت درآمدن اولین دندان کودک و با این باور که بقیه دندان‌های او راحت‌تر دربیایند، درست می‌شود و معمولا خانواده کودک در یک جشن کوچک، این آش خوشمزه را برای عزیزان خود سرو می‌کنند.
یک کاسه آش دندونی با تزئینی زیبا به‌شکل دندان از کشک زعفرانی، نعنا داغ، پیاز داغ و سیر داغ، به‌محض سرو شدن، خنده را روی لبان شما خواهد آورد. با خوردن یک قاشق از این آش، طعم پرملات گوشت و حبوبات پخته شده با گندم، برنج و جو زیر زبان شما می‌آید و تا به خودتان بیاید، یک کاسه آش دندونی را تمام کرده‌اید.
شما نیز نظرات و تجربیات خود را با ما به اشتراک بگذارید و اگر در زادگاه یا شهر محل سکونت شما آش دندونی را به روشی متفاوت از آنچه در این مقاله خواندید تهیه می‌کنند، تفاوت‌ها و طرز تهیه های رایج را با ما و کاربران کجارو در میان بگذارید. همچنین اگر موفق به طبخ هریک از آش‌های لذیذ ارائه‌شده در این مقاله شدید، حتما از غذاهای خود عکس بگیرید و با تگ‌کردن کجارو در اینستاگرام (mykojaro@)، تجربه و تصاویر خود را با ما به اشتراک بگذارید.
دیدگاه