پیشگیری و درمان مارگزیدگی در سفر

افعی نام ماری از تیره گرزه‌ماران است که در تمام جهان بجز استرالیا، ماداگاسکار، و برخی جزایر اقیانوس آرام وجود دارد. افعی‌های اروپا، مارهای زنگی در آمریکا و افعی‌های Russell و افعی saw- scaled در آسیا از خطرناک‌ترین مارها هستند.

این مارها که بیشتر در مناطق گرمسیری و نیمه‌گرمیسیری وجود دارند، شامل خطرناک‌ترین گونه‌های دنیا مانند کبرا، مار براق، مامبا، مار مرجانی، مارهای دریایی و مارهای زهرآگین استرالیایی هستند.

دیگر مارهای زهرآگین که به این دو گروه تعلق ندارند، خیلی خطرناک نیستند.

زهر مار به دو شکل عمل می‌کند؛ به این صورت که یا سیستم عصبی یا سلول‌های خونی را تحت تاثیر قرار می‌دهند:

نشانه‌های اولیه شامل درد، تپش و ورم است. البته نیش برخی مارهای بسیار خطرناک هیچ دردی ندارد. نشانه‌های بعدی به نوع مار بستگی دارد که می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

• تهوع، استفراغ، بی‌حالی یا گیجی، خواب‌آلودگی، ضعف
• آماس، تاول، کبودی، خونریزی پوست و بافت‌ها
• مشکلات صوتی، فلج صورت و چشم، مشکل در قورت دادن، فلج کلی، مشکل در تنفس

ممکن است اصلا به نشان دادن علائم نرسد و در دم باعث مرگ شود.

• از مکانی که مارگزیدگیصورت گرفته است دور شوید، چراکه ممکن است مارهای بیشتری آنجا باشند.
• فرد مارگزیده را ثابت (بدون هیچ حرکتی) نگه دارید. او را آرام کنید و پیشنهاد دهید که خونسرد باشد، زیرا هیجان و حرکت، گردش زهر را تحریک می‌کند.
• اگر یک مار دریایی فردی را نیش زد، به او کمک کنید تا از آب خارج شود. اگر مارگزیدگی روی اعضای بدن مانند دست یا پا بود، آن را با یک تکه چوب ثابت نگه دارید.
• انگشتر، ساعت، دستبند، جوراب یا هر مانع دیگری در نزدیکی جای نیش را خیلی سریع خارج کنید، چراکه امکان ورم کردن زیاد است. از شریان‌بند استفاده نکنید.
• درصورت امکان محل یا محل‌های گزیدگی را با خودکار مشخص کنید.
• اگر به مسکن نیازمند شدید فقط از استامینوفن استفاده کنید.
• درصورت امکان، ترتیبی دهید تا فرد مارگزیده تحت کمک‌های پزشکی قرار گیرد.

تا زمانی که کمک از راه برسد، با فرد مارگزیده بمانید و تنفس او را کنترل کنید. درصورت لزوم او را در حالت ریکاوری یا موقعیت بهبودی قرار دهید.

نکته: موقعیت بهبود

موقعیت ریکاوری یا بهبود زمانی انجام می‌شود که فرد بی‌هوش شده است، اما نفس می‌کشد؛ بدین صورت که

۱. ابتدا یکی از بازوها (در اینجا بازوی راست را درنظر می‌گیریم) را به حالت ۹۰ درجه، طوری قرار می‌دهیم که کف دست روبه بالا باشد.

۲. سپس دست دیگر را (دست چپ) روی قفسه سینه، بطوری که کف دست روی قفسه باشد، قرار می‌دهیم.

۳. زانوی چپ را خم کرده و به سمت راست بکشید، بطوری که روی پای دیگر (که صاف است) قرار بگیرد.

۴. دست راست را زیر صورت قرار دهید، بطوری که کف دست روبه زمین و چانه روی پشت دست باشد. شیب خروجی دهان به سمت کف اتاق است، بطوری که در صورت وجود استفراغ یا خون از دهان خارج شود.

۵. چانه را بالا بکشید بطوری که از قفسه سینه دور شود. توجه کنید چانه از قفسه سینه دور شود و به هیچ وجه به سمت بالا کشیده نشود. این کار به باز شدن راه هوایی کمک می‌کند. ضمنا سعی کنید زاویه زانو با ران در حدود ۹۰ درجه حفظ شود.

۶. روی مصدوم را بپوشانید و مرتب تنفس و نبض او را بررسی کنید. مطمئن شوید مصدوم به پهلو قرار دارد، دهانش پاک شده و تنفس مناسب برقرار است. همچنین تخلیه ترشحات دهان به خوبی صورت می‌گیرد. مصدوم را ترک نکنید و منتظر رسیدن اورژانس باشید.

• در صورت امکان و امنیت، از مار عکس بگیرید تا در تشخیص زهره و درمان به شما کمک شود.

• سعی نکنید که مار را بگیرید. اگر مار هنوز در محل یا روی فرد مارگزیده است، آن را با چوب یا هر وسیله دیگری به آرامی دور کنید.
• اصلا پیشنهادهای درمانی سنتی را قبول نکنید.
• اصلا سعی نکنید که جای نیش را برش دهید یا زهر را بمکید.
• محل نیش را نشویید، ماساژ ندهید و نسوزانید.
• بسته‌های سرد یا گرم را روی محل نیش قرار ندهید.
• نوشیدنی‌هایی محتوی الکل، کافئین یا هر محرک دیگری را به فرد مارگزیده ندهید.
• بجز در مواردی که پزشک تجویز می‌کند، از انواع باندها استفاده‌ی خودسر نکنید.

گونه‌های مختلف مار کبرا در آفریقا و جنوب‌شرق آسیا می‌توانند از چند متری زهر خود را پرتاب کنند. این مارهای زهرپرتاب‌کن، نیش‌های زهرآگینی هم دارند. هدف این زهرها معمولا چشم‌ها هستند که باعث درد شدید، آسیب رساندن به بافت‌ها و کوری می‌شود. در این صورت موارد زیر را رعایت کنید:

• چشم (یا چشم‌ها) را زیر جریان آرام آب قرار دهید و در حالی‌که چشم باز است و مردمک را می چرخانید، مدام چشم را شست‌و‌شو دهید.
• درصورتی‌که آب دردسترس نباشد، می‌توانید از مایعاتی چون شیر و ادرار استفاده کنید.
• تا زمانی که کمک‌های پزشکی از راه برسند از پد و باند برای بستن چشم، و عینک آفتابی استفاده کنید.
• چشم‌ها را مالش ندهید.

نیش مار یک مورد اورژانسی است که نیازمند درمان حرفه‌ای بسیار سریع است. موارد زیر را حتما به دکتر گزارش دهید:

• کدام عضو از بدن گزیده شده است.
• کدام قسمت‌ها گزیده شده‌اند.
• چه نوع ماری فرد را نیش زده است. اگر اسم آن را نمی‌دانید، توصیفش کنید یا عکسش را نشان دهید.
• نشانه‌ها و علائم بیمار را توصیف کنید.

نکته: در تمام موارد مارگزیدگی از سرم ضدمارگزیدگی استفاده نمی‌شود.

مارها، اگر از لحاظ جسمی تهدید نشوند، موجوداتی بسیار خجالتی و آرام هستند. اگر یک مار به شما نزدیک شد، خیلی آرام و محتاط از مسیر خود برگردید. هیچ راه ساده‌ای برای تشخیص سمی بودن یا نبودن مار وجود ندارد. تمام مارها می‌توانند نیش بزنند و زخم دردناکی ایجاد کنند، حتی اگر سمی نباشند.

• از لمس کردن مار پرهیز کنید، حتی اگر احساس کردید که او مرده است یا سمی نیست. این موضوع درباره مارگیرهای شعبده‌باز هندی، مارهای درون رستوران‌های مار و پارک‌هار مار، که بیشتر در کشورهای آسیایی وجود دارند نیز صدق می‌کند.
• اگر به جایی سفر می‌کنید که احتمال وجود مارهای سمی در آن زیاد است، حتما از قبل تحقیق کنید که نزدیک‌ترین درمانگاه به آنجا کجا است.
• هنگامی که در چمنزار یا جنگل قدم می‌زنید مراقب باشید، بخصوص در شب‌ها که حتما باید چراغ قوه همراه داشته باشید. دیدن مارها بسیار سخت است و اگر کسی روی آن‌ها پا بگذارد یا بیش از اندازه به آن نزدیک شود، او را نیش می‌زنند.
• چکمه و شلوار بلند بپوشید. ساق‌پوش هم می‌تواند محافظ بسیار خوبی باشد. هرگز پابرهنه یا با صندل به گردش نروید.
• زمانی که نزدیک آب می‌شوید بسیار مراقب باشید، چراکه ممکن است مارها به سمت رودخانه یا استخر جذب شوند.
• از رفتن روی درخت یا صخره‌هایی که ممکن است مار داشته باشند، پرهیز کنید و هرگز دست خود را در شکاف‌ها فرونبرید.
• زمین‌های کشاورزی، معمولا بخاطر وجود جوندگان، مارهای بسیاری را به خود جذب می‌کنند. این مارها برای فرار از طوفان و باران‌های سنگین به خانه‌ها پناه می‌برند، بنابراین در این زمان‌ها بسیار مراقب باشید.

• محل اردو باید فاقد هرگونه برگ، خرده سنگ یا مانده‌های طبیعی دیگر باشد.
• هربار که می‌خواهید بنشینید یا بخوابید، به خوبی آنجا را بررسی کنید.
• از صندلی ننوئی استفاده کنید، یا زیر پشه‌بندی بخوابید که کاملا کپ شده باشد تا از ورود مار جلوگیری کند.
• جمع‌آوری هیزم می‌تواند کار خطرناکی باشد، ازاین رو هر جا که دست خود را قرار می‌دهید، بسیار مراقب باشید.
• پیش از خوابیدن، لباس و کفش پوشیدن همه چیز را بررسی کنید.
• کیف‌های خود را نزدیک به خود بگذارید و مواقعی که نمی‌خواهید از آن‌ها استفاده کنید، هرگز آن‌ها را روی زمین قرار ندهید، و پیش از اینکه دست خود را داخل کیف ببرید آن را بررسی کنید.