زرین فام: هنر زندگی بخشیدن به کاشی و سفال (قسمت اول)

علیرضا کیخا
علیرضا کیخا سه شنبه، ۱۰ اسفند ۱۳۹۵ ساعت ۲۲:۰۰
زرین فام: هنر زندگی بخشیدن به کاشی و سفال (قسمت اول)

زرین‌فام هنری کهن در ایران است که رنگ و لعابی زیبا و هنرمندانه به کاشی و سفال می‌بخشد. با کجارو همراه باشید تا با این هنر ارزشمند بیشتر آشنا شویم.

زرین‌فام لعاب طلایی از شاهکارهای فناوری در تاریخ صنعت و هنر سفالگری است که در سفالینه‌ها و کاشی‌های معروفی به همین نام در دوران مختلف اسلامی مشاهده می‌شود. در این گزارش دو قسمتی با هم به موزه رضا عباسی تهران سری می‌زنیم و تصاویری از زرین‌فام‌های به نمایش درآمده در آن را می‌بینیم. با این توضیح که متن این گزارش برگرفته از توضیحات موزه رضا عباسی درباره هنر زرین‌فام است، شما را به دیدن ادامه این گزارش دعوت می‌کنیم.

زرین فام - موزه رضا عباسی

نام اصلی سفال‌های زرین‌فام «دو آتشه» بوده و محققان متاخر بر اساس ترجمه عبارت Luster Ware آن‌ها را زرین‌فام نامیده‌اند.

زرین فام - موزه رضا عباسی

سفالگران ایرانی در حدود قرن هفتم و هشتم هجری (سیزدهم و چهاردهم میلادی) این نوع رورنگی‌ها را لیقه می‌نامیدند. در مورد خاستگاه این ظروف نظریات گوناگونی ارائه شده و کشورهای ایران، مصر و عراق را به‌عنوان مراکز تهیه این نوع لعاب برای پوشاندن سطح سفالینه معرفی کرده‌اند.

زرین فام - موزه رضا عباسی

در ایران، بنا بر شواهد موجود، ساخت این لعاب از قرن سوم هجری رایج شد و بهترین طبقه‌بندی آن به سه دسته «زرین‌فام قرون اولیه اسلامی در قرن‌های ۳ و ۴ هجری قمری»، «زرین‌فام قرون میانه اسلامی در قرن‌های ۵ تا ۹ هجری قمری» و «زرین‌فام قرون متاخر اسلامی در قرن‌های ۱۰ تا ۱۲ هجری قمری» تقسیم می‌شود.

زرین فام - موزه رضا عباسی

مراکز ساخت این ظروف را با استناد به کشف کوره‌های سفالگری و انواع سفالینه‌های زرین‌فام در شهرهای ری و جرجان و همچنین آثار به دست آمده از حفاری‌های علمی گوناگون در نیشابور، استخر، شوش، ساوه و کاشان می‌توان شناخت.

زرین فام - موزه رضا عباسی

در قرون میانه، هم‌زمان با سلسله‌های سلجوقیان و خوارزمشاهیان، شهرهای ری و کاشان در این زمینه سرآمد بودند و احتمالا کارگاه‌های ری فعال‌ترین کارگاه‌های تولید لعاب زرین‌فام به حساب می‌آمدند.

زرین فام - موزه رضا عباسی

ولی به‌طور مسلم این شهر در حدود سال ۶۲۰ پس از حمله مغول ویران شد.

زرین فام - موزه رضا عباسی

بدین ترتیب تولید این نوع سفال در کاشان تداوم یافت. 

زرین فام - موزه رضا عباسی

مراکز ساخت سفال زرین‌فام را از نظر نوع رنگ این لعاب و همچنین نقش‌های تزیینی و نحوه ترکیب نقوش ظروف به پنج دسته زرین‌فام ری و سفالینه زرین‌فام جرجان، زرین‌فام کاشان، سفالینه زرین‌فام ساوه و سفالینه زرین‌فام تخت سلیمان تقسیم کرده‌اند.

زرین فام - موزه رضا عباسی

در قسمت بعدی این مقاله با هم با هرکدام از این دسته‌بندی‌ها بیشتر آشنا می‌شویم.

زرین فام - موزه رضا عباسی

در این قسمت از گزارش با هم به تماشای کاشی‌های زرین‌فام نشستیم.

زرین فام - موزه رضا عباسی

زرین فام - موزه رضا عباسی

زرین فام - موزه رضا عباسی

زرین فام - موزه رضا عباسی

آیا شما هم قبلا نظیر این کاشی‌های زرین‌فام را دیده‌اید؟ نظر خود را درباره این هنر زیبا با کجارو و خوانندگان ما در میان بگذارید.

مطالب مرتبط:

منبع کجارو

دیدگاه