عشایر کلهر گیلان غرب؛ گردشگری عشایر

زیستگاه و موقعیت جغرافیایی

طایفه گیلانی کلهر یکی از طوایف بزرگ، شناسنامه‌دار و اصیل کرد و از بنیان‌گذاران اصلی ایل کلهر هستند، این طایفه از دیرباز به‌صورت مستقل، بومی و یکجانشین به‌عنوان قدیمی‌ترین ساکنان دشت گیلان زیسته و به کشاورزی و دامپروری مشغول بوده‌اند و وسعت جغرافیایی آن‌ها از روستای سرخه میری قدیم (کدخدا جمعه جعفری) تا روستای مرجان خمان در دشت گیلان و دشت دیره امتداد دارند.

 تمامی تیره‌ها و روستاهای طایفه گیلانی کلهر علاوه بر نسبت‌های نسبی، سببی، در طول چندین قرن گذشته پیوندهای فامیلی مکرر و پیچیده‌ای داشته‌اند و این امر باعث پیوستگی و انسجام قوی این طایفه از قدیم‌الایام تابه‌حال شده است.

وجه تسمیه طایفه گیلانی و نام گذاری گیلانغرب

در گذشته نوعی درختچه خودرو به اسم gyal (مورت امروزی) به وسعت چندین هکتار در سراب گیلانغرب وجود داشته که به «سراب گیه ل» یا «باغ گیه ل» معروف بوده است و با توجه به اینکه در گذشته نام بعضی از مناطق را از روی اسم درختان و گیاهان آن منطقه نامگذاری کرده‌اند، مانند: چناران، اناران، نیان (نیان)، زلان، ناودار و …. این دشت نیز با وجود سراب و باغ زیبای «گیه ل» (گیه ل: نام قدیم مورت) که گیاهی کمیاب، دارویی، شفابخش، مقدس و مورد توجه آیین زرتشت و گذشتگان بوده است و این منطقه نیز به نام دشت «گیه لان» به معنی جایی که درخت «گیه ل» دارد نامگذاری شده است و اسم «گیه لان» یک اسم کوردی است که هیچ وجه تسمیهی با گیلان شمال ندارد. شایان ذکر است هنوز در بعضی از ضرب‌المثل‌های بومی افراد مسن در روستاهای طایفه گیلانی کلهر، واژه (گیه ل) شنیده می‌شود.

تغییر نام محل سکنی و تخته قاپو شدن اجباری

با توجه به اینکه طایفه گیلانی کلهر قدیمی‌ترین ساکنان این دشت بوده‌اند به همین نام مشهور شده‌اند و در حالی که حدود ۹۰ سال پیش به دستور رضاخان که منجر به منع چادرنشینی عشایرکوچ رو کشور و یکجانشینی آنان شد.

عشایر کوچ‌رو ایل کلهر از جمله «چهار تیره خالدی: روتوند، شیرزادی، وارگه، صیادیان (رجو، غلامی، کرمه…)» و دیگر طوایف و تیره‌های کوچ‌رو عشایر کلهر در اطراف قلعه قلا «قلای گیه لان» سکنی گزیدند و به‌تدریج  شهر عمله را تاسیس کردند و بعد از حدود شش سال در سفر دوباره رضاخان در سال ۱۳۰۹ هجری شمسی، یعنی ۸۴ سال پیش اسم دشت گیه لان و طایفه گیلانی را به شهر تازه تاسیس عمله نهادند و جهت جلوگیری از اشتباهات اداری و نامه‌نگاری با گیلان شمال کلمه (غرب) را به آخر گیلان اضافه کردند و به گیلانغرب تغییر نام یافت.

اسم طایفه گیلانی و دشت گیه لان به‌ صورت سنگ نوشته به رسم‌الخط عربی در تاریخ جمادی‌الثانی سال ۸۷۷ هجری قمری روی سنگ مزار یکی از اجداد طایفه گیه لانی حک شده است، یعنی حدود ۵۵۹ سال قبل.

وضعیت شهر بعد از یکجانشینی

به نقل قول از مرحوم حاج الیاس عظیمی از طایفه شیرزادی تا سال ۱۳۰۵ خورشیدی (حمله لر) هیچ‌گونه بنایی در عمله وجود نداشته و فقط تعداد کمی از عشایر فصل زمستان را در کپر و سیاه چادر در عمله گیلان یا ویژنان زندگی می‌کردند و اکثرا در کوه‌های گرمسیر قشلاق را می‌گذراندند و تابستان را در ییلاق (گواور و ماهیدشت) سپری می‌کردند. در حالی که روستاهای طایفه گیلانی همیشه یکجانشین بوده‌اند. شایان ذکر است «عمله» به پشت ماله، قیطول و گروهی از مردم که به‌صورت سیار با خان در کوچ بوده‌اند اطلاق می‌شده و در هیچ زمانی بار جغرافیایی نداشته است.

آثار مستند روی قبور بزرگان و اجداد طایفه گیلانی کلهر که شناسایی، کشف، مرمت و بازسازی‌شده، گویای قدمت دیرینه و تمدن این طایفه است. قبل ازدوران صفویه روی قبور بزرگان اجداد طایفه گیلانی بنایی به اسم «میل» از جنس ساروج وسنگ، که به‌صورت کله‌قندی به ارتفاع سه تا پنج متر بنا شده‌اند. که مزارستان (گمه) از یک گنبد و هشت میل و مزارستان میلیل از هفت میل که همگی متعلق به دوران ساسانیان، سامانیان، خوارزمشاهیان، تیموریان و…که سال ۱۳۸۷ توسط میراث فرهنگی ثبت ملی شده است. و بعد از انها یعنی دوران حکومت صفویه، زندیه، قاجاریه و.. مقبره نوادگان و وبزرگان این طایفه به‌صورت سنگ قبر حکاکی شده، که روی سنگ زیرین اسم و مشخصات، تاریخ فوت و …به رسم‌الخط عربی و بر سنگ عمودی تصاویر وسایل رزمی و سوار کاری و دفاعی و شکار که بیشتر تصاویر شمشیر، گرز، خنجر، قلخان (سپر) و تفنگ و ….. که پیاده یا سوار بر اسب حکاکی شده است.

وضعیت قومی و نسبی: هفت برادران ایل کلهر

جد طایفه گیلانی کلهر یکی از هفت برادران کلهر است که به هفت برادر کلهر معروف‌اند.

هفت طایفه کلهر که نشات گرفته از آن هفت برادر هستند به شرح ذیل هستند:

۱. شهبازبگ (حاجی زادگان که به‌مدت چند قرن ایل خان کلهر و حکم ران کرمانشاه بوده‌اند)

۲. دارابگ (طایفه گیلانی از جمل دارا بگ، صوفی بگ، احمد بگ،، محمدنظر بگ، اکبر خان خمان و…. که هرکدام حکام وقت منطقه گیه لان در دوران اشکانیان، صفویه، زندیه، قاجاریه،..) بوده‌اند.

۳. منصوربگ (طایفه منصوری از جمله منصور خان، امین الله خان و شاعر و سردار بزرگ کورد خان‌منصور کلهر نوه پسری «میرمیدان خان» مثیوری که از نوادگان منصور بگ جد ایل منصوری «مثیوری» که در منطقه ایوان غرب حکومت کرده است).

۴. طایفه کاظم خانی (علی خان کاظم خانی حاکم وقت ایل کلهر و کرمانشاه که دخترش جیران خانم «شاهپسند» به همسری کریم خان زند در آمد).

۵. طایفه زینلخانی

۶. طایفه آجودانی

۷. طایفه قوچمی.

افراد فوق هفت برادر کلهر که از بنیان گذاران اصلی ایل کلهر هستند، بزرگ‌ترین زیر شاخه کهن ایل کلهر را تشکیل می‌دهند،

تشکیل حکومت کلهرستان حدود ۵۳۰ سال قبل توسط ذلفقار خان کلهر که منجر به تصرف بغداد شده است، شهباز خان حاجی زاده که مسجد و حمام شهباز خان و بازار سر پوشیده کرمانشاه در دوران تصدی بر کرمانشاهان و ایلخان و ریاست بر تمامی ایلات کرمانشاه بوده است.

کوچ و مهاجرت

مهاجرت تعدادی از بزرگان طایفه گیلانی کلهر به‌همراه دیگر طوایف به شیراز، که به کوچ هزاره سیاسی کلهر معروف است. در زمان به حکومت رسیدن کریم خان زند جهت حمایت نظامی سیاسی از سلسله نوپای زندیه در شیراز بوده است که بعد از سقوط زندیه افراد مهاجر این قوم مانند دیگر طوایف کلهر به محل زندگی اولیه خود برگشتند، به همین خاطر بعضی افراد سهوا تعدادی از تیره‌های آن‌ها را شیرازی می‌خوانند، از جمله طایفه بیگزاده اسلام آباد غرب… همچنین تعدادی از آن‌ها موفق به بازگشت نشده‌اند. در محله دروازه قرآن شیراز و شهرستان مرودشت و همچنین بخش ارژن کازرون دهستان چهل چشمه جمعیتی به تقریب ۱۴۰۰ خانوار که آن‌ها را کلهرهای جنوبی کرمانشاه به محلی به اسم گیلان نسبت دارند.