موزه ارمیتاژ،‌ افتخار ملی روسیه

موزه ارمیتاژ (آرمیتاژ یا هِرمیتاژ)، واقع در سن پترزبورگ روسیه، با ۳ میلیون اثر هنری (که البته همه به‌طور هم‌زمان نمایش داده نمی‌شوند)، یکی از بزرگ‌ترین موزه‌های جهان و از قدیمی‌ترین گالری‌های هنری و موزه‌های تاریخ و فرهنگ بشری در جهان است.

لغت ارمیتاژ که ریشه فرانسوی دارد به‌معنای جای خلوت است. این موزه بزرگترین موزه جهان است که افتخار ملی روسیه به شمار می‌رود و نشانه هنر معماری و فرهنگ روسیه است.

این موزه دارای مجموعه‌ای از آثار هنری تراز اول دنیا و همچنین کاخ‌های زیبا و اتاق‌های مجلل است که در زمان‌های مختلف توسط معماران معروف دنیا طراحی شده است. 

Palace Square view on Hermitage Museum / Winter palace

مجموعه عظیم آرمیتاژ در شش بنا به نمایش گذاشته شده‌ است. بنای اصلی کاخ زمستانی نام دارد و در گذشته محل سکونت رسمی تزارهای روسیه بوده ‌است. 

موزه آرمیتاژ شعبه‌هایی بین‌المللی در آمستردام، لندن و لاس وگاس نیز دارد. از جمله هنرمندانی که آثارشان نقاط قوت مجموعه هنر غرب در موزه ارمیتاژ هستند، می‌توان به میکل آنژ، لئوناردو داوینچی، روبنس، ون دایک، رامبراند، رودن، مونه، سزان، ون گوگ، گوگن و پیکاسو اشاره کرد.

البته این موزه مجموعه آثار متعددی دارد که از جمله آن‌ها می‌توان به نشان‌ها، لباس‌ها و جواهرات سلطنتی، مجموعه متنوعی از جواهرات ساخته فابرژه (Fabergé) و بزرگترین کلکسیون موجود در جهان از طلای باستانی متعلق به اروپای شرقی و آسیای غربی اشاره کرد.

آثار هنری مثل نقاشی، مجسمه، صنایع دستی، جواهرات، کوبلن و تقریبا هر نوع اثر هنری در این موزه موجود است و در کنار آن‌ها اتاق‌های متعلق به خانواده تزارهای روسیه با تزیینات بسیار زیبا و با استفاده از سبک‌های مختلف را می‌توان مشاهده کرد. این موزه عظیم دارای 1786 درب، 1945 پنجره و 1057 سالن یا اتاق است. در مورد عظمت این موزه همین بس که اگر به هر اثر حدود یک دقیقه توجه نمائید، بایستی بیش از 11 سال به تماشای این موزه بپردازید.

پیدایش موزه

در سال ۱۷۶۴، کاترین کبیر با خرید بیش از دویست نقاشی در اروپا، جمع‌آوری این مجموعه مشهور را آغاز کرد. سفرای روس در پایتخت‌های بیگانه مأمور یافتن بهترین مجموعه‌های هنری ارائه شده برای فروش - مانند مجموعه‌های برول سیاست‌مدار ایالت زاکسن آلمان، کروزا، کلکسیونر فرانسوی و نگارخانه والپول در انگلستان – بودند. کاترین کبیر، نگارخانه خود را «گوشه عزلت یا خلوتگاه» خود (my hermitage) می‌نامید زیرا تنها افرادی انگشت‌شمار اجازه ورود و تماشای آثار موجود در آن را به‌دست می‌آوردند.

کاترین در یکی از نامه‌های خود با تاسف چنین گفته‌است:

تنها موش‌ها و من می‌توانیم تمام این زیبایی‌ها را تحسین کنیم.

The State Hermitage Museum, St. Petersburg

 او، نگارخانه خود را گوشه عزلت یا خلوتگاه خود می‌نامید زیرا تنها افرادی انگشت شمار اجازه ورود و تماشای آثار موجود در آن را به دست می‌آوردند.

 کاترین تئاتر خصوصی خود را که در نزدیکی گالری و در طی سال‌های ۱۷۸۳ و ۱۷۸۷ ساخته شده بود نیز، آرمیتاژ می‌نامید.

امپراتریس الیزابت، طی حکمی در سال ۱۷۴۵، دستور داد که از آن پس گربه‌ها، گنجینه موزه ارمیتاژ را در برابر موش‌ها محافظت کنند.

گسترش  موزه ارمیتاژ در سده نوزدهم

به‌تدریج، کلکسیون‌های سلطنتی با آثار باستانی و فرهنگی یونان و سیت که در طی حفاری‌های انجام شده در پرشچپینا، دره پازیریک و دیگر مقابر باستانی که در جنوب روسیه یافته شده بود، غنی‌تر شد. به این ترتیب ایجاد یکی از غنی‌ترین مجموعه‌های طلای باستانی آغاز شد. این مجموعه اکنون شامل بخش قابل‌توجهی از گنج‌های تروا است که توسط هاینریش اشلایمن  کشف و از زیر خاک خارج شد و در سال ۱۹۴۵ توسط ارتش سرخ از موزه برلین ضبط شد.

تزار نیکولاس اول برای جای دادن مجموعه در حال توسعه عتیقه جات یونان، روم و مصر از معمار سبک نئوکلاسیک آلمانی به نام لیو فون کلنز خواست تا بنای موزه عمومی را طراحی کند. این بنا که در سال ۱۸۵۲ برای بازدید عموم گشوده شد، به احتمال بسیار اولین گالری در اروپای شرقی است که از ابتدا به همین قصد طراحی و ساخته شده‌ است.

همچنان که تزارهای روس به توسعه مجموعه هنری خود مشغول بودند، آثار متعددی از داوینچی، یان ون ایک و رافائل در ایتالیا خریداری شدند. بزرگترین مجموعه آثار رامبرانت در جهان نیز متعلق به موزه ارمیتاژ است.

فرازونشیب‌های قرن بیستم

در طی انقلاب روسیه در سال ۱۹۱۷، موزه سلطنتی آرمیتاژ جزو اموال خصوصی اعلام شد. پس از ملی شدن مجموعه‌های هنری عمومی ملی، دامنه آثار موجود در موزه وسعت بیشتری یافت. به‌خصوص ورود هنر مدرن از کلکسیون‌هایی چون مجموعه هنری سرگئی شکوکین (Sergei Shchukin) و ایوان موروزوف (Ivan Morozov) بسیار جالب‌توجه بود. از جمله آثار اضافه شده به موزه می‌توان از اکثر آثار سال‌های اخیر گوگن، ۴۰ اثر سبک کوبیسم پابلو پیکاسو و آثاری مشهور از بزرگان هنر مدرن مانند تابلو «رقص» (La danse) اثر ماتیس و «کافه شبانه» (Night Café) اثر ون گوگ اشاره کرد.

حکومت شوروی توجه چندانی به نگهداری از هنر «منحط طبقه بورژوا نداشت. به دستور ژوزف استالین تعدادی از با ارزش‌ترین آثار موجود در موزه آرمیتاژ در خارج از کشور به فروش رسید. از جمله این آثار می‌توان شاهکارهای بی رقیبی چون «آلبا مدوناً »اثر رافائل،« ونوس در مقابل آینه» اثر تیشین و «بشارت» اثر ون ایک را نام برد.

بسیاری از این آثار که توسط اندرو ملون تهیه شد، اکنون هسته مرکزی گالری هنر ملی در واشنگتن را تشکیل داده‌است. از دیگر موارد از دست رفته موزه که البته موارد مشابه آن‌ها یافت می‌شود می‌توان به هزاران اثر هنری که از موزه ارمیتاژ خارج شده و به موزه پوشکین در مسکو و موزه‌های دیگری در سراسر اتحاد شوروی فرستاده شد اشاره کرد. تعدادی از کلکسیون‌های موزه نیز در طی محاصره لنینگراد در جنگ جهانی دوم، هنگامی که ساختمان موزه به‌عنوان پناهگاه در مقابل حمله هوایی استفاده شد، قربانی بمباران شد.

این دوره غم‌انگیز در تاریخ موزه آرمیتاژ در سال ۱۹۴۵ به پایان رسید. در این زمان دولت کوشش می‌کرد با انتقال دادن تعدادی از آثار هنری به موزه که در طی جنگ جهانی دوم توسط ارتش سرخ از آلمان تصرف شده بود، خسارات وارده را جبران کند. گران‌قیمت‌ترین بخش این غنیمت جنگی نقاشی‌های هنرمندان امپرسیونیست بود که از مجموعه‌های خصوصی طبقه ممتاز آلمان به دست آمده بود.

این نقاشی‌ها تا سال ۱۹۹۵ که موزه آن‌ها را در معرض دید عموم قرار داد، گمشده تلقی می‌شدند. به گفته دولت روسیه این آثار تنها می‌توانند بخش کوچکی از خسارات جبران ناپذیری که تهاجم آلمان به میراث فرهنگی روسیه وارد کرده‌اند- از جمله تخریب کامل کاخها و باغ‌های پترهوف و تزارسکو سلو را جبران کند. از طرفی دولت روسیه قانونی را تصویب کرد که به موجب آن بازگرداندن این آثار به صاحبان قبلی آن ممنوع اعلام شده‌ است زیرا این افراد به خاطر تامین هزینه رژیم نازی گناهکار شناخته شده‌اند.

ورود به قرن بیست و یکم

در سال‌های اخیر، آرمیتاژ بیش از پیش توسعه یافته و عمارت ستاد فرماندهی را نیز در بر گرفته ‌است و به انجام پروژه‌های بزرگی در خارج از کشور نیز پرداخته ‌است که موزه آرمیتاژ گوگنهایم در لاس وگاس، اتاق‌های آرمیتاژ در خانه سامرست در لندن و آرمیتاژ آمستردام در هلند از آن جمله‌اند.

مقامات موزه در ماه ژانویه سال ۲۰۰۶ اعلام کردند که ۲۲۱ فقره آثار کوچک مانند جواهرات، شمایل‌های ارتودوکس، ظروف نقره و اشیائی با میناکاری فراوان از موزه به سرقت رفته‌است. ارزش این اشیا که تاکنون یافته نشده‌اند، ۵۴۳ هزار دلار برآورد شده ‌است.

در طی انقلاب روسیه در سال ۱۹۱۷، موزه سلطنتی آرمیتاژ جزو اموال خصوصی اعلام شد. پس از ملی شدن مجموعه‌های هنری عمومی ملی، دامنه آثار موجود در موزه وسعت بیشتری یافت. به‌خصوص ورود هنر مدرن از کلکسیون‌هایی چون مجموعه هنری سرگئی شکوکین (Sergei Shchukin) و ایوان موروزوف (Ivan Morozov) بسیار جالب‌توجه بود. از جمله آثار اضافه شده به موزه می‌توان از اکثر آثار سال‌های اخیر گوگن، ۴۰ اثر سبک کوبیسم پیکاسو و آثاری مشهور از بزرگان هنر مدرن مانند تابلو رقص La danse اثر ماتیس و کافه شبانه (Night Café) اثر ون گوگ اشاره کرد.

در سال‌های اخیر، آرمیتاژ بیش از پیش توسعه یافته و عمارت ستاد فرماندهی را نیز در بر گرفته‌است و به انجام پروژه‌های بزرگی در خارج از کشور نیز پرداخته‌است که موزه آرمیتاژ گوگنهایم در لاس وگاس، اتاق‌های آرمیتاژ در عمارت سامرست در لندن و آرمیتاژ آمستردام در هلند از آن جمله‌اند.

مقامات موزه در ماه ژوئیه سال ۲۰۰۶ اعلام کردند که ۲۲۱ فقره آثار کوچک مانند جواهرات، شمایل‌های ارتودوکس، ظروف نقره و اشیائی با میناکاری فراوان از موزه به سرقت رفته‌است. ارزش این اشیاء که تاکنون یافته نشده‌اند، ۵۴۳ هزار دلار برآورد شده‌ است.

آثار هنری ایران

شاید برایتان جالب باشد بدانید در این موزه آثار هنری ایرانی نیز نگهداری می‌شوند. مجموعه ی قابل‌توجهی از کتیبه‌ها، نقش‌برجسته‌ها، قطعات کوچک مجسمه و هنرهای کاربردی تمدن و فرهنگ سومر، پایه گذاران تمدن بین النهرین و جانشینان آن‌ها اکد و بابل که امپراتوری قدرتمند آشور را به وجود آوردند و مردم مدیترانه باستان در این موزه نگهداری می‌شوند. نمونه های قدیمی تر مربوط به اوایل هزاره ی سوم پیش از میلاد شامل مجموعه‌ای از سفالینه های منقوش به دست آمده از یک گورستان در شوش است که مهارت صنعتگران عیلامی را نشان می‌دهد. 

مجسمه‌هایی که در خبارزم در قرون اول تا چهارم میلادی و در نزدیک سمرقند در قرون پنجم تا هشتم میلادی خلق شده‌اند. از افتخارات این مجموعه هستند. 

مشهورترین اشیا،مجسمه های سنگی و چوبی و نقاشی های دیواری عالی هستند که از کاخ پادشاهان، معابد و خانه ها یافت شده‌اند. یک دیوار کوب بلند با زمینه‌ی آبی که صحنه‌هایی مربوط به پهلوان ایرانی، رستم را نشان می‌دهد. پس از گذشت قرون متمادی به‌گونه‌ای است که گویا به‌تازگی خلق شده است.

 پرده دیوار کوب دیگری از « تالار سرخ » کاخ یکی از سلاطین بخارا (قرون۸ –۷) به دست آمده است. مجموعه ی ظروف برنزی به دست آمده از بلخ، خوارزم و سغد مربوط به قرون چهارم تا هفتم از شاخص‌ترین نمونه‌ها در دنیا هستند، این ظروف با تصاویر و کتیبه‌ها تزیین شده‌اند.

یکی از شاخص‌ترین اشیایی که در موزه ارمیتاژ نگهداری می‌شود قدیمی‌ترین فرش ایرانی است که زینت بخش یکی از تالارهای موزه است.فرش «پازیریک»به‌طور تصادفی توسط پروفسور رودلکو در مرز مغولستان (در ناحیه ای که پازیریک خوانده می‌شد) از زیر یخ کشف شد. این فرش در تابوت بزرگ یکی از ناقراب‌های هخامنشی در کنار پیکر مومیایی شده او قرار داده شده بود. 

این فرش احتمالا در زمان مادها یا پارس‌ها (هخامنشیان) به‌منظور پوشاندن اسب بافته شده است. ابعاد فرش۲ در ۱/۷۵ متر است. 

شهر سن پترزبورگ سرشار از جاذبه‌های گردشگری است. اگر به این شهر زیبا سفر کردید دیدن این موزه را از دست ندهید.