میناکاری، تداعی ظرافت قلم در دستان هنرمند

میناکاری چیست؟

میناکاری هنری درخشان و چشم‌نواز از ترکییب عناصر خاک و آتش است که بر انواع فلز چون مس، طلا و نقره و نیز ظروف سفالی انجام می‌گیرد. طرح و نقش‌های میناکاری، معمولا بر لعابی سفید و به رنگ‌های آبی یا سبز و گاه، زرد و قرمز ایجاد می‌شود.

برخی پیشینه هنر میناکاری را به مصر باستان نسبت می‌دهند و عده‌ای دیگر، معتقدند که میناکاری در ایران متولد شد و سپس، به سایر نقاط دنیا راه یافت. برخی نیز بر این باورند که قدمت هنر میناکاری در ایران، به عصر اشکانیان و ساسانیان بازمی‌گردد؛ هرچند، شواهی دال بر انجام نوعی میناکاری در عصر هخامنشیان نیز وجود دارد. 

در روزگار کنونی، شهر اصفهان به قطب میناکاری در ایران تبدیل شده و و هنرمندان برجسته‌ای را در زمینه هنر میناکاری به دنیا معرفی کرده است. ظروف میناکاری از مهمترین سوغات اصفهان یه مشار . در این نوشتار، با تعریف میناکاری، انواع آن و تاریخچه میناکاری در ایران و جهان، آشنا خواهید شد.

آنچه از میناکاری در این نوشتار خواهید خواند:

• درباره میناکاری
• تاریخچه میناکاری
• انواع میناکاری
• کاربرد میناکاری
• اساتید میناکاری

درباره میناکاری

میناکاری که با عناوینی چون «میناگری» یا «میناسازی» نیز شناخته می‌شود، از صنایع دستی قدیمی ایرانی است؛ هنری ظریف و جالب‌توجه با پیشینه ۵,۰۰۰ ساله که به جهت تزیین و زیباسازی زیورآلات و ظروف، مورد استفاده قرار می‌گیرد و به تعبیر برخی افراد، باید آن را ترکیبی از آتش و خاک دانست.

_{منبع عکس: eavartravel؛ نام عکاس: ناشناس}

در هنر میناکاری، معمولا طرح‌های متفاوت با قلم سفید روی ظروف اغلب مسی، نقره‌ای یا طلایی و با پس‌زمینه آبی، سبز و گاهی قرمز، طراحی می‌شود؛ با این حال، رنگ غالب در میناکاری، رنگ آبی است که پهنای نیلی آسمان را یادآوری می‌کند و از این جهت، نام این هنر را میناکاری گذاشته‌اند؛ چراکه، مینا را در لغت به «آسمان آبی» تعبیر می‌کنند و گنبد مینا را در ادبیات فارسی کنایه از «آسمان» می‌دانند؛ برای مثال، حافظ شیرازی در بیتی از یک غزل معروف می‌گوید:

گفتم این جام جهان بین به تو کی داد حکیم؟

گفت آن روز که این گنبد مینا می‌کرد

مرحوم دهخدا در لغت‌نامه‌اش، چنین تعبیری برای میناکاری ارائه داده است:

نقاشی و تزیین فلزاتی همانند طلا، نقره و مس، به‌وسیله رنگ‌های لعابدار مخصوصی که در حرارت بسیار زیاد، پخته و ثابت شود.

«آرتور پوپ» (Arthur Pope)، مورخ و خاورشناس آمریکایی، در کتاب «بررسی هنر ایران» می‌گوید:

میناکاری هنر درخشان آتش و خاک است؛ با رنگ‌های پخته و درخشان که سابقه آن به ۱,۵۰۰ سال پیش از میلاد می‌رسد و ظهور آن روی فلز، در طول سده ششم تا چهارم پیش از میلاد و پس از سال ۵۰۰ پیش از میلاد مشاهده می‌شود.

هنر میناکاری در ایران، بیش از نقاط دیگر تجلی داشته است و یکی از نمونه‌های قدیمی آن در عهد صفویه، توسط «ژان شاردن» جهانگرد فرانسه ذکر شده‌ است که قطعه مینایی از کارهای اصفهان بود و مشتمل بر طرحی از پرندگان و حیوانات بر زمینه گل و بته، به رنگ آبی کم‌رنگ و سبز و زرد و قرمز...

مس، پرکاربردترین فلز در اجرای میناکاری است؛ اما گفته می‌شود که کیفیت میناکاری انجام شده بر مس، به‌خوبی طلا و نقره نیست. طلا و نقره، تنها فلزاتی هستند که به هنگام ترکیب با مینا، اکسید نمی‌شوند؛ ازاین‌رو، این دو فلز، امکان اجرای طرح روی مینا، همراه با جزئیات و شباهت بیشتر را فراهم می‌کنند.

_{منبع عکس: tasnimnews؛ نام عکاس: ناشناس}

علاوه بر مس، طلا و نقره، میناکاری روی سفال نیز انجام می‌گیرد و سفال لالجین که از مهم‌ترین سوغات همدان است، در ترکیب با هنر میناکاری، یکی از زیباترین صنایع دستی ایران را به نمایش می‌گذارد. علاوه بر آن و در روش مدرن، مینا روی اغلب فلزات چون طلا، نقره، مس، آلومینیوم، فولاد ضد زنگ و چدن نیز استفاده می‌شود. کارشناسان، مینای مدرن صنعتی را این‌گونه تعریف می‌کنند:

مینای مدرن صنعتی، به فولادی اطلاق می‌شود که در آن، مقدار کربن کنترل می‌شود تا از واکنش‌های ناخواسته در دمای پخت جلوگیری کند.

در روزگار کنونی، اصفهان به کانون هنر میناکاری در ایران تبدیل شده است و آثار بسیار ارزشمندی در این زمینه، توسط اساتید سرشناس اصفهانی تولید می‌شود. آقای «امین‌نژاد»، از اساتید هنر میناکاری در اصفهان، درباره هنر خود چنین می‌گوید:

ظروف میناکاری، مرحله‌های گوناگونی را می‌گذرانند که زحمت خیلی زیادی برای من و دیگر هنرمندان این رشته به‌همراه دارد؛ اما آنچه که از اهمیت بالایی برخوردار است و نوعی برند یک ظرف میناکاری به شمار می‌آید، امضای استاد کار اثر است و همین طور، مواد اولیه مرغوبی که در کار وی، به کار گرفته شده است.

این ظرف‌ها قادرند که در برابر هر نوع شرایط آب و هوایی، دوام بیاورند و این امر، باعث می‌شود که در زندگی ما، کاربرد فراوانی داشته باشند. آثاری که از این هنر به دست می‌آیند، به کشورهای زیادی از جمله روسیه صادر می‌شود. چنانچه، دیدید که از این هنر به جاهای دیگر نیز صادر می‌شود، مطمئن باشید که جزو آثار اصفهان است؛ به‌دلیل اینکه، این هنر جزو هنرهای شهر گنبدهای فیروزه‌ای به شمار می‌رود. 

تاریخچه میناکاری

برخی پیشینه هنر میناکاری را به مصر باستان نسبت می‌دهند؛ در حالی که عده‌ای بر این عقیده‌اند که با تطبیق میناکاری‌های بیزانس و آثار ایرانی، می‌توان به این نتیجه دست یافت که میناکاری ابتدا در ایران پدید آمد و سپس، به دیگر سرزمین‌ها انتقال یافت. هرچند به زعم برخی دیگر از کارشناسان، پیدایش میناسازی ایران به‌صورت مستقل اتفاق افتاد و ربطی به مصر باستان یا دیگر سرزمین‌ها ندارد. 

بر اساس شواهد موجود، هنر میناکاری در ایران قدمت بسیار طولانی دارد و به حدود ۵,۰۰۰ سال پیش از این بازمی‌گردد. به گواه برخی از کارشناسان، سابقه میناکاری در ایران به دوران اشکانیان و ساسانیان می‌رسد.

تاریخچه میناکاری در ایران

نخستین مینای ایرانی را به هزاره دوم پیش از میلاد نسبت می‌دهند. گفته می‌شود که اولین مینا به‌شکل مهره‌های غلتان و مربوط به هنر کاسی‌ها (کاسیان) در لرستان بود. برخی نیز بر این عقیده‌اند که پیدایش این هنر و به‌طور کل، فلزکاری را نمی‌توان به لرستان محدود کرد؛ چراکه اشیای برنزی بسیاری، در ناحیه کردستان نیز یافت شده است.

_{منبع عکس: iranhandcraft؛ نام عکاس: ناشناس}

کاسیان را سلسله‌ای باستانی از نژاد آریایی معرفی می‌کنند که ریشه آن‌ها در رشته کوه زاگرس است و بر منطقه بابل حکمرانی می‌کردند. دوره کاسیان را از نظر هنری، یکی از پر افتخارترین دوران هنری ایران می‌دانند. اقوام ساکن در غرب ایران، مهارت فوق‌العاده‌ای در هنر فلزکاری داشتند و شاهکارهای ارزنده‌ای از خود به‌جای گذاشتند.

از سوی دیگر، آثاری از حفاری‌های حسنلو در آذربایجان به دست آمده است که آن را نمونه‌های اولیه‌ای از هنر میناکاری می‌دانند. این آثار مکشوفه، به‌صورت ۶ عدد مهره گردنبند شیشه‌ای و مربوط به سال‌های ۹۰۰ - ۸۰۰ قبل از میلاد مسیح است که روی آن‌ها، نقوش مینایی درخت به چشم می‌خورد. صلیبی طلایی از گنجینه قلعه «زیویه» کردستان (ارگ حکومتی زمان مادها و سکاها) نیز به دست آمده است که سطح آن را با خمیر شیشه‌ رنگی تزیین کرده‌اند و روی مهره‌های آن، نقش چشم به رنگ‌های نخودی، آبی کم‌رنگ، آبی سیر و قهوه‌ای، دیده می‌شود.

بر اساس شواهد موجود، صنعتگران زمان هخامنشیان نیز با خاصیت رنگ‌دهی اکسیدهای فلزی در برابر حرارت، ایجاد مینا و استفاده آن روی اشیا، آشنایی داشتند و آثار سفالین و شیشه‌ای تزیین شده با لعاب‌های فلزی، شاهدی بر این مدعا است.

هنر تزیین روی فلز، از زمان اشکانیان تا ساسانیان نیز رواج داشت و از جمله آثار باقی‌مانده این دوره، می‌توان به آجرهای میناکاری دیوارهای شوش با نقوش سربازان و حیوانات، دو دستبند طلا مزین به مینا آبی و نیز جام خسرو مزین به سنگ‌های قیمتی مینا (مشهورترین اثر باقی‌مانده)، اشاره کرد.

پس از ورود اسلام به ایران، میناکاری رواج خود را از دست داد و هنر ایرانی، اغلب به تزیین کتب اسلامی محدود شد. فلزکاران در این دوره، با ممنوعیت استفاده از فلزات گران‌بها، به ساخت وسایل مسی و برنجی نظیر هاون، لگن و شمعدان روی آوردند. این اشیا، معمولا با قلم حکاکی یا با نقره به روش میناکاری، با نقوش گل و تاک همراه خط کوفی مزین می‌شد.

_{منبع عکس: mehand؛ نام عکاس: ناشناس}

در دوره سلجوقیان، هنر میناکاری دوباره رواج یافت و موصل و دمشق، از مهم‌ترین مراکز این هنر به شمار می‌رفتند. گفته می‌شود که صنعتگران دوره سلجوقی، مهارت خاصی در فلزکاری و به‌ویژه میناکاری، از خود نشان می‌دادند و ظروف طلا و نقره فراوانی نیز از آن دوره به یادگار مانده است. در واقع، برخی بر این عقیده‌اند که با روی کار آمدن حکومت سلاجقه در شرق ایران، دوره مشعشع فلزکاری اسلامی آغاز شد. اغلب ظروف نقره سلجوقی نیز که در فاصله قرون‌ها ۱۱ تا ۱۳ میلادی ساخته شد، در موزه‌ها و مجموعه‌های کشور روسیه نگهداری می‌شود.

در موزه اینسبروک اتریش نیز یک بشقاب برنزی به چشم می‌خورد که از مهم‌ترین نمونه‌های میناکاری اسلامی به حساب می‌آید. این بشقاب با مینای چندرنگ و تصاویر انسان، پرنده و حیوان، در داخل اشکال ترنجی تزیین شده است. نام صاحب این بشقاب، «سلطان رکن الدوله داوود ارتقی»، روی آن به چشم می‌خورد که روزگاری (اوایل قرن دوازدهم میلادی) در شمال عراق سلطنت می‌کرد.

میناکاری در دوره مغول، با استفاده از علم شیمی، به سبک جدیدی رسید. هنرمندان میناکار این دوره با ابداعات تازه‌ای در زمینه طراحی، تصاویری با چهره و لباس ایرانی را جایگزین تصاویر عربی کردند. شیوه‌ ابداعی این عصر، در دوره تیموریان به اوج خود رسید و نمونه‌های آن بر درب‌ها و چلچراغ‌های کاخ تیمور به یادگار ماند.

_{منبع عکس: persiscollection؛ نام عکاس: ناشناس}

در عصر صفویه، زمینه و جهت هنر میناکاری، کاملا تغییر پیدا کرد و نقش‌های مورد استفاده برای تزیین اشیا را مجالس بزم درباریان، مجالس شکار یا اسب‌سواران تشکیل می‌داد.

ترکیبات مینا از عصر صفوی تا روزگار کنونی بدون تغییر ماند و در ارتباط با رنگ نیز، هنرمندان ماهر آن دوره، از رنگ سفید برای زمینه کار و رنگ‌های سبز شفاف، فیروزه‌ای و آبی لاجوردی استفاده می‌کردند؛ اما در هیچ‌یک از تزیینات آنان، رنگ قرمز به چشم نمی‌خورد. طرح‌های میناکاری دوره صفویه نیز اغلب بر مبنای نقش‌های اسلیمی و ختایی و بر زمینه مس و گاهی طلا و نقره شکل می‌گرفت.

«ژان شاردن» جواهرفروش و جهانگرد فرانسوی که در عصر صفوی به ایران آمد، در سیاحت‌نامه خود، از قاشق‌های بزرگ زرین مینایی می‌گوید که طرحی از پرندگان و حیوانات بر زمینه گل ‌و بوته آن به چشم می‌خورد و به رنگ آبی کم‌رنگ، سبز و زرد بود.

_{منبع عکس: surfiran؛ نام عکاس: ناشناس}

در عصر قاجار، میناکاری کمی محدود شد؛ اغلب در زمینه‌های برجسته طلا و نقره به کار می‌رفت و هنرمندان، با گوهر، عاج، یشم، یاقوت، لعل و زمرد، تزیین اشیا را کامل می‌کردند. با این حال، اولین میناهای ایرانی امضادار را به این دوره نسبت می‌دهند که بسیار ظریف بود و به رنگ‌های آبی، سبز، سفید، صورتی و قهوه‌ای دیده می‌شد.

میناکاری عصر قاجار بر انواع اشیا و ظروف چون قلیان، جام‌های پایه‌دار، ابریق (کوزه یا آفتابه)، لگن، شمشیر، قاب آینه، جعبه، اشکدان، عطردان و گوشواره انجام می‌گرفت یا در ساخت ضریح و لوح‌های مخصوص (جهت نصب در اماکن مذهبی) کاربرد داشت. همچنین، تاج میناکاری شده‌ای از جنس مس در کاخ گلستان وجود دارد که مربوط به آقا محمدخان قاجار است.

پس از سقوط سلسله قاجاریه، میناکاری به‌تدریج رونق خود را از دست داد؛ اما استاد «شکرالله صنیع‌زاده»، هنرمند و میناکار اصفهانی، را احیاگر و گسترش‌دهنده هنر میناکاری در عصر معاصر می‌دانند.

تاریخچه میناکاری در جهان

میناکاری تا پیش از میلاد مسیح، هنری حسی ذاتی شناخته می‌شد و در میان افراد، منشا اعتقادی داشت. پیشینه هنر میناکاری را به مصر باستان نسبت می‌دهند؛ هرچند عده‌ای بر این عقیده‌اند که این هنر در ایران متولد شد و سپس به مصر و سایر نقاط جهان راه یافت.

عمر قدیمی‌ترین نمونه باقی‌مانده از هنر میناکاری، به حدود ۱,۴۵۰ سال قبل از میلاد مسیح و به تمدن «میسنی» (Mycenaean Greece) بازمی‌گردد؛ مهره‎‌ای از جنس طلا که با لعاب آبی‌رنگ، میناکاری و تزیین شده است. بر اساس شواهد موجود، یونانیان در قرن ششم پیش از میلاد، با هنر میناکاری آشنا شدند. آنان سعی کردند که زیورآلات ملیله‌کاری و ساخته شده از سیم‌های بسیار نازک طلا و نقره را به لعاب مینا مزین کنند.

_{منبع عکس: ZD ArtJewellery؛ نام عکاس: ناشناس}

سلت‌ها نیز که روزگاری در اروپای مرکزی می‌زیستند، در طول سال ۴۰۰ قبل از میلاد مسیح، از میناکاری در جواهرسازی خود استفاده می‌کردند و رواج این هنر در سرزمین آنان، تا زمان حکمرانی امپراتوری روم باستان ادامه داشت. پس از آن نیز، رومی‌ها برای آرایش مدال‌ها و قطعات بزرگ جواهرات خود، از میناکاری بهره بردند.

آثار میناکاری متعلق به دوره امپراتوری بیزانس (امپراتوری روم شرقی)، پس از میلاد مسیح به اوج خود رسید. حد اعلای این هنر به قرون‌وسطا و سده هشتم تا دوازدهم میلادی نسبت داده می‌شود که آثار میناکاری با استفاده از رنگ‌های خالص و نقوش گیاهی، روی طلای ناب انجام می‌گرفت.

شیوه‌های نو در هنر میناکاری و تحولات چشمگیر این هنر، در دوره رنسانس به اوج خود رسید. در قرن ۱۷ میلادی، برای تزیین اشیای کوچک قیمتی، از شیوه نقاشی با رنگ‌های مینایی استفاده می‌کردند. ساعت‌سازان انگلیسی نیز در قرن ۱۸ میلادی، به تولید انواع ساعت‌های مختلف با صفحات میناکاری پرداختند.

به‌تدریج، استفاده از فلز مس، جایگزین طلا شد و طرح‌های آماده چاپی، سرعت و تنوع تولید را بالا برد؛ به‌طوری که، آثار مینایی به‌وفور در دسترس عموم مردم قرار گرفت. در نیمه دوم قرن ۱۹ میلادی، هنرمندان غربی با استفاده از لعاب مینا روی فلز آهن، میناکاری تجاری را وارد مرحله تازه‌ای کردند؛ ازاین‌رو، میناکاری در این دوره، بر انواع ظروف فلزی آشپزخانه تا وسایل حمام مورد استفاده قرار گرفت.

انواع میناکاری

میناکاری از نظر روش تولید، به دو دسته کلی «مینای خانه‌بندی» و «مینای نقاشی» تقسیم می‌شود. با این حال، روش‌های دیگری نیز برای ساخت و طراحی مینا وجود دارد.

_{منبع عکس: خبرگزاری فارس؛ نام عکاس: رضا میلانی}

مینای خانه‌بندی (حجره‌بندی)

مینای خانه‌بندی یا حجره‌بندی، روشی قدیمی در هنر میناکاری است که به «مینای سیمی» نیز شهرت دارد. در این شیوه، از مفتول‌های بسیار نازک استفاده می‌کنند و آن را به اشکال دلخواه درمی‌آورند. سپس، مفتول‌ها را با چسب روی قسمتی از کار نصب می‌کنند و با لعاب شیشه‌ای می‌پوشانند.

کار آماده را در کوره‌ای با دمای ۱۰۰۰ درجه سانتی‌گراد می‌گذارند تا مفتول‌ها در اثر حرارت، جوش بخورد. رنگ‌های پودری مخصوص را بر سطح اثر قرار می‌دهند و آن را به‌مدت سه دقیقه به کوره منتقل می‌کنند تا مفتول‌ها به رنگ مشکی درآید. این رنگ در مرحله بعد، با اسیدکاری به حالت اول بازمی‌گردد.

مینای خانه‌بندی در گذشته در تهران و اصفهان رواج داشت؛ اما در روزگار فعلی، تنها کارگاه آموزشی این نوع میناکاری، در پژوهشکده میراث فرهنگی تهران است. گونه‌ای از مینای خانه‌بندی نیز وجود دارد که به «مینای سیاه» یا «مینای صائبین» شهرت دارد و اغلب، در جنوب ایران و شهر اهواز انجام می‌گیرد.

مینای نقاشی

مینای نقاشی،‌ میناکاری مرسوم در این روزگار است که بر اساس آن، نقوش مینا بر لعابی شفاف شکل می‌گیرند. در واقع، ابتدا زیرساخت مینا با لعاب سفید پوشانده می‌شود و پس از پخت در کوره، طراحی و نقاشی انجام می‌گیرد. مینای نقاشی نیز خود، به دو دسته «اسلیمی و خطایی» و «نقاشی گل و مرغ» تقسیم می‌شود.

_{منبع عکس: خبرگزاری فارس؛ نام عکاس: حامد حق دوست}

برای انجام مینای نقاشی، ابتدا ورقه‌های مس را به‌شکل‌های مورد نظر درمی‌آورند و برای محکم شدن، آن را سرخ می‌کنند؛ سپس در آب می‌گذارند. جسم مسی را با محلول آب و جوهر گوگرد، دوغاب می‌دهند تا چربی و ضایعات آن پاک شود. پس از سه مرتبه لعاب دادن، جسم سفیدرنگ به‌دست‌آمده، آماده نقاشی و حرارت مجدد است.

اجسامی با زمینه سفید، معمولا چهار بار به کوره می‌روند؛ در حالی که کارهایی با زمینه رنگی که باید طلاکاری شوند را حدود پنج بار وارد کوره می‌کنند و برخی از اجسام نیز تا ۴۵ بار حرارت می‌بینند تا مینا به‌طور کامل شکل بگیرد. 

میناکاری مس و پرداز یا مس و نقاشی، شاخه‌ای از میناکاری اصفهان و از جمله روش‌های نوین در این هنر است؛ «شاهین شیرازی» را مرغوب‌ترین اثر در این زمینه معرفی می‌کنند. 

سایر انواع میناکاری

مینای مرصع، مینای برجسته و مینای شکری، از دیگر انواع میناکاری به شمار می‌رود. مینای مرصع، تقریبا منسوخ شده است و کمتر نشانی از آن یافت می‌شود. در این شیوه قدیمی از میناکاری، شیشه‌های مختلف رنگی را خرد می‌کنند و حرارت می‌دهند تا قطعه‌های یاقوتی‌شکل، به دست آید. یاقوت‌های آماده را با کمی رنگ لعاب و آب، به ظروف مینا می‌چسبانند.

_{منبع عکس: friendlyiran؛ نام عکاس: ناشناس}

در مینای برجسته، خطوط و نقوش دلخواه را روی جسم فلزی طراحی می‌کنند یا از ابتدا، ظرفی به اشکال برجسته و توسط استاد قلمزن ساخته می‌شود. طرح قلم‌زنی در این شیوه،‌ با زاویه‌های مایل‌تری انجام می‌گیرد تا رنگ لعاب به سطح کار بچسبد.

گاه نیز مینای برجسته به‌شکل دو لایه (یکی برجسته و دیگری مسطح) آماده می‌شود؛ این دو لایه با لحیم نقره و توسط استاد مسگر، به یکدیگر می‌چسبد و در نهایت، با روش مینای نقاشی لعاب می‌خورد.

لعاب شکری به نسبت سایر روش‌های میناکاری، پیچیده‌تر است و ظرف باید چندین بار در کوره حرارت ببیند؛ بدین صورت که ابتدا داخل یک ظرف مسی فاقد لعاب، پودر رنگ سفید می‌ریزند و بین پنج تا ۱۰ دقیقه در کوره می‌گذارند. سطح ظرف پخته در این حالت، چون ظروف چینی، صاف و صیقلی و براق خواهد شد؛ سپس با شدت، به پشت ظرف ضربه می‌زنند تا لعاب جمع شده، خارج شود.

در ادامه روش لعاب شکری، لعاب‌ها را می‌کوبند تا به قطعات کوچک و زبری تبدیل شود و بعد، دو بار آن را الک می‌کنند تا دانه‌های شکری از هم جدا شوند. دانه‌های شکری نیز روی تخته نسوز و داخل کوره، به‌مدت هفت تا هشت دقیقه حرارت می‌بینند. 

مینای خطاطی، نوع دیگری از هنر میناکاری به شمار می‌رود که در این روش، اسامی متبرکه، ذکر‌ها، آیات قرآنی و اشعار فارسی، با هنر میناکاری بر جسم مورد نظر، اجرا می‌شود. 

کاربرد میناکاری

میناکاری در لغت به تزیین ظروف و زیورآلات معنا می‌شود؛ اما در عمل، کاربردهای فراوانی برای این هنر صنعت ذکر می‌کنند. نقوش میناکاری را می‌توان در انواع بشقاب، گلدان، کاسه و قدح، قاب‌ عکس، تابلو، جعبه‌های آرایش زنانه، جعبه‌های هنری نفیس (ترکیبی از خاتم‌ کاری و میناکاری)، سرویس چای‌خوری و شربت‌خوری، قلیان، جعبه قرآن، آینه، قلمدان، کمربند، گلاب‌پاش، آلبوم عکس و در موارد قدیمی‌تر، در انفیه‌دان، زره و غلاف خنجر، مشاهده کرد.

علاوه بر آن، از هنر میناکاری به جهت تزیین درب‌ها، پنجره‌های اماکن مذهبی و ضریح‌ حرم ائمه استفاده می‌شود.

_{منبع عکس: tasnimnews؛ نام عکاس: ناشناس}

کاربرد دیگر میناکاری در تزیین سفالینه‌ها است و میناکاری روی سفال، از جمله مهم‌ترین هنرها و صنایع دستی ایران به حساب می‌آید. از جمله آثار میناکاری روی سفال که ارزش هنری و تاریخی بالایی نیز دارند، می‌توان به بشقاب‌های میناکاری شاهنشاهی اشاره کرد که از عصر صفویه به یادگار مانده‌اند. در این بشقاب‌های سفالی میناکاری شده، طرح‌های زیبا و مختلفی چون طرح گل‌ها، حیوانات و طبیعت به چشم می‌خورد.

کاسه‌های میناکاری، گلدان‌های میناکاری، بطری‌های میناکاری، سبدهای میناکاری، قاب‌های میناکاری و بشقاب‌های طبیعت نیز نمونه دیگر آثار میناکاری هستند که در هریک از آن‌ها، طرح و نقش‌های مختلفی از طبیعت، حیوانات، گل‌ها، درختان، شعله آتش، ماه، ابر و... دیده می‌شود.

اساتید میناکاری

میناکاری در روزگار کنونی، بیشتر در شهر اصفهان انجام می‌گیرد و اغلب هنرمندان میناکار معاصر نیز از اهالی اصفهان هستند که البته، تعدادی از آن‌ها، دار فانی را وداع گفته‌اند.

از میان بهترین و سرشناس‌ترین استادان و میناکاران ایران، می‌‌‌توان به استاد شکرالله صنیع زاده، استاد حسن خان فرامرزی، استاد غلامحسین فیض اللهی، استاد ابراهیم زرقونی، استاد حسن خان فرامرزی، استاد اسماعیل میناکاری، حسین هنردوست، مهدی غفاریان، برادران نعمت‌اللهی، محمدعلی فرشید، ابراهیم زرقونی و فرزندان استاد شکرالله صنیع‌زاده اشاره کرد؛ اساتیدی که هریک، سهم بسزایی در زنده‌ ‌نگه‌داشتن هنر میناکاری و انتقال آن به نسل‌های بعد داشتند و دارند.

_{منبع عکس: farwayart؛ نام عکاس: ناشناس}

در دوره کنونی، برادارن اسماعیلی را از بهترین هنرمندان میناکاری اصفهان معرفی می‌کنند؛ متاسفانه، استاد حسین اسماعیلی در قید حیات نیست؛ اما استاد مرتضی اسماعیلی همچنان در این حوزه به خلق آثار در خور توجه، اشتغال دارد. نام ایشان، به یک برند معتبر در میناکاری اصفهان تبدیل شده است و ظروف میناکاری تحت نظارت استاد اسماعیلی، در بالاترین سطح کیفیت و مرغوبیت عرضه می‌شود.

کتاب «جغرافیای اصفهان» نیز سرشناس‌ترین میناکاران این خطه در روزگار گذشته را چنین معرفی می‌کند:

آقا علی نقاش که همچون پدرش آقا باقر، نقاش و میناساز برجسته‌ای بوده است، در سال‌های پایانی پادشاهی محمد شاه قاجار درگذشت. دیگر استادان به نام آن دوره، محمد باقر، میرزا بابا و احمد بوده‌اند.

_{منبع عکس‌ها:grandhandicraft ،persianartgallery، iranista، iranhandcraft  ؛ نام عکاس: ناشناس}

از شما نیز دعوت می‌کنیم تا نظرات و اطلاعات خود را درباره انواع میناکاری، شیوه‌های انجام آن و پیشینه این هنر زیبا و ارزشمند، با ما و سایر کاربران کجارو به اشتراک بگذارید.

_{منبع عکس کاور: ghoghnos؛ نام عکاس: ناشناس}