شاپور اول ؛ شاه قدرتمند و بی‌رقیب ساسانی

شاپور اول، پسر اردشیر اول ساسانی، بنیانگذار حکومت ساسانیان بود که در زمان حیات پدر، جانشین او شد. شاپور اول قدرتمندترین شاه ساسانی بود و دوره حاکمیت او را می‌توان اوج اقتدار سیاسی و اقتصادی حکومت ساسانیان دانست. شاپور اول با حمله به روم و شکست والریانوس، امپراتور روم، قدرت خود را به رخ زمانه کشید و پادشاه روم را به زانو درآورد. شاپور اول ساسانی، مرزهای امپراتوری ساسانی را تا روم گسترش داد و یگانه پادشاه زمانه خود شد.

آنچه باید درباره شاپور اول ساسانی بدانید:

• شاپور اول که بود؟
• زندگینامه شاپور اول
• شاپور اول و والرین
• نقش برجسته شاپور اول
• کتیبه‌های شاپور اول
• سکه شاپور اول

_{منبع عکس:wikipedia}

شاپور اول که بود؟

شاپور اول ساسانی، دومین پادشاه از سلسله ساسانی بود که در هنگام حیات پدرش اردشیر اول، به جانشینی او برگزیده شد. اردشیر خود، از سلطنت کناره گرفت و پسرش شاپور اول را جانشین خود کرد. او در زمان شاهنشاهی پدر، در مقام نائب‌السلطنه ایران، در نبردهای زیادی شرکت کرد و جایگاه والایی را نزد اردشیر اول پیدا کرد.

شاپور زمام امور را در دست گرفت. او در زمان پادشاهی خود با دعوت مانی به دین جدید روبه‌رو شد. شاپور اول که در حکومت‌داری، از شیوه تسامح دینی استفاده می‌کرد، از مانی حمایت کرد و برای وحدت حکومت خود از آموزه‌های او بهره گرفت. شاپور اول توانایی اداره امور مذهبی کشور را نداشت و اداره این امور را به یک روحانی زرتشتی به نام کرتیر سپرد. کرتیر قوانین جدیدی برای دولت ساسانی به تصویب رساند و در دوره چندین پادشاه ساسانی آن‌ها را به اجرا گذاشت.

شاپور ساسانی در دوره سلطنت خود بر ایران، سه بار با سپاه روم جنگید. او دو جنگ را با رومیان پشت سر گذاشت و در جنگ سوم، روم را به‌سختی شکست داد. از پیامدهای جنگ ایران و روم، تصرف ارمنستان بود. به دست آوردن ارمنستان، شکست بزرگی را به روم تحمیل کرد. شاپور اول ساسانی، موفق به شکست والریانوس در سال ۲۵۴ میلادی شد.

_{منبع عکس:mehrnews}

زندگینامه شاپور اول

شاپور اول ساسانی شاهی بود که با انتخاب پدرش به تخت سلطنت نشست. او نائب‌السلطنه‌ای قابل بود و پیش از رسیدن به حاکمیت نیز در جنگ‌های مختلف به‌عنوان سردار جنگی، رشادت‌های زیادی از خود نشان داد.

در برخی منابع، چنین گزارش شده است که اردشیر اول ساسانی دستور داد همسرش را به قتل برسانند و وزیر او تنسر وقتی دانست همسر اردشیر حامله است، دستور داد او را به جایی دور دست ببرند و نگه دارند تا فرزند او متولد شود. تنسر وزیری عاقل و سیاستمدار بود و می‌دانست که اردشیر یک روز پشیمان می‌شود و آن‌ها را امان نمی‌دهد. شاپور تا سن ۱۵ سالگی بی‌خبر از پدر زیست. در سن ۱۵ سالگی در مسابقه چوگانی که در قصر اردشیر، بین جوانان ترتیب داده شده بود، شرکت کرد و تمام هم‌سن و سال‌های خود را شکست داد. اردشیر در آن زمان آرزو کرد کاش چنین پسری داشت. تنسر موقعیت را مغتنم شمرد و به اردشیر مژده داد که او شاپور فرزند اردشیر است.

شاپور در دوره سلطنت خود، برای گسترش قلمرو ساسانیان، تلاش بسیار کرد. او چندین بار با رومیان وارد جنگ شد و هر بار توانست آن‌ها را شکست دهد. شاپور در جنگ با روم، ارمنستان را تصرف کرد. در دوره دوم جنگ‌های ایران و روم که از سال ۲۵۲ تا ۲۵۳ میلادی به طول انجامید، شکست سنگینی به امپراتوری روم وارد کرد و در جنگ بریلیسوس، ارتش روم را شکست داد. دور سوم جنگ‌های ایران و روم، ایرانیان انطاکیه را تصرف کردند. رومی‌ها از تصرفات ایرانیان خشمگین شدند و به مرزهای ایران تاختند. در این لشکرکشی والریانوس نیز حضور داشت که شکست سختی خورد و اسیر سپاه ساسانیان و تسلیم شاپور اول ساسانی شد.

_{منبع عکس:wikipedia}

در دوره شاپور، ایران از لحاظ اقتصادی پیشرفت کرد. او در ضرب سکه از شیوه پدرش اردشیر اول استفاده کرد. شاپور از عباراتی که پدرش اردشیر برای ضرب سکه استفاده می‌کرد بهره برد. در زمان حکمرانی شاپور اول، او رفتار خوبی با ادیان مختلف داشت و بااحترام، با تمامی آن‌ها برخورد می‌کرد. سیاستی که شاپور اول در پیش گرفته بود، کمک زیادی به ایجاد آرامش، رونق و استقلال در ایران می‌شد.

شاپور ساسانی شهرهای زیادی در ایران بنا کرد که مهم‌ترین آن‌ها بیشاپور بود. او این شهر را با استفاده از اسیران رومی بنا کرد. یکی دیگر از شهرهایی که اردشیر بنا کرد، شهر گندی شاپور نام داشت. این شهر از مراکز علمی دوره ساسانی است که دانشمندان و پزشکان زیادی در آن تربیت شدند. شاپور به بازسازی شهرها پرداخت. یکی از این شهرها، پیروزشاپور بود. این شهر محلی برای جمع‌آوری تجهیزات نظامی ساسانیان بود. شاپور اول ساسانی، ۳۰ سال در ایران حکومت کرد و در سال ۲۷۰ میلادی در اثر بیماری درگذشت و حکومت به فرزندش هرمز رسید.

شاپور اول و والرین

والرین، امپراطور روم، در سال ۲۵۳ میلادی بر تخت سلطنت ایران نشست. والرین که ۶۰ سال داشت، با سپاهی عظیم به‌سمت مشرق حرکت کرد تا شکستی را جبران کند که پیش از این از ساسانیان نصیب او شده بود. والرین در ۲۵۹ میلادی موفق شد انطاکیه را پس بگیرد. او به پاس این پیروزی، جشن گرفت و سکه‌هایی ضرب کرد. در همین فاصله کوتاه، شاپور سواره نظام اصلی خود را فراخواند. والرین نیروهای پیاده‌نظام خود را در نزدیکی شهر ادسا در یک مکان مسطح مستقر کرده بود.

_{منبع عکس:wikipedia}

مکانی که والرین نیروهایش را در آن مستقر کرده بود، همان محلی بود که ۲۰۰ سال پیش از آن، اشکانیان در آنجا رومی‌ها را شکست داده بودند. این مکان، برای محاصره مساعد بود. شاپور اول از فرصت استفاده کرد و سپاهیان والرین را در نزدیکی ادسا محاصره کرد. در این جنگ که به ادسا شهرت یافت، سپاهیان روم از نظر تعداد، از سپاهیان ایران بیشتر بودند؛ اما هرچه تلاش کردند از محاصره در این مکان بیرون بیایند، موفق نشدند. سربازان رومی سر به شورش برداشتند و والرین گریخت، او در هنگام فرار به‌همراه مقامات ارشد سپاهش به دست سپاهیان شاپور ساسانی اسیر و به قلمرو حکومت ساسانیان تبعید شد. با شکست امپراتوری روم، شهرهای انطاکیه دوباره به قلمرو ایران بازگشتند.

شاپور اول ساسانی، شرح پیروزی خود بر والرین، امپراطور روم را در کتیبه خود در کعبه زرتشت به نگارش درآورد. او در این کتیبه، نام سرزمین‌هایی را که والرین از آن‌ها سپاه گردآوری کرده نوشته است. او در این کتیبه، نوشته است که شاپور اول، ۷۰ هزار سرباز داشت. او سربازانش را از سراسر امپراتوری روم، از بیرون و درون زندان‌ها برای لشکر خود فراهم کرده بود. همه این ۷۰ هزار نفر به دست سپاهیان ایران اسیر شدند.

_{منبع عکس: نامشخص}

به گفته منابع، شاپور اول ساسانی مدتی از والرین به‌عنوان خدمتکار استفاده کرد. روایات دیگری نیز درباره رفتار شاپور با والرین گزارش شده است که منابع تاریخی آن‌ها را معتبر نمی‌دانند. علاوه بر این، روایت‌هایی درباره نحوه اسارت والرین نیز ذکر شده است که در منابع مختلف تاریخی، متفاوت هستند. برخی تاریخ‌نگاران بر این عقیده هستند که وقتی والرین شورش سپاهیان خود را دید، به میل خود به اسارت سپاه ساسانیان در آمد و برخی دیگر بر این عقیده‌اند که والرین در حین فرار از دست سپاهیان شورشی خود، از ترس به قتل رسیدن، به دست نیروهای ساسانی افتاد و اسیر شد.

نقش برجسته شاپور اول

در طی پادشاهی شاپور اول ساسانی، سه پادشاه از روم به ایران حمله کردند و هر سه شکست خوردند. گوردیانوس در حمله به ایران کشته شد؛ فیلیپ عرب شاه دیگر روم، شکست خورد و به شاپور اول تسلیم شد و والرین نیز در سال ۲۶۰ میلادی با داشتن سپاهیان بسیار در جنگ با نیروهای نظامی شاپور شکست خورد و با تمامی سپاهیان خود اسیر شد. شاپور اول ساسانی دستور داد که سنگ‌تراشان نقش برجسته‌های مختلفی از او در سراسر امپراتوری حجاری کنند و شرح این پیروزی‌ها را حجاری کنند.

سنگ‌نگاره‌ها بر سر شاه‌راه‌ها و گذرگاه‌های اصلی کنده شدند. در این آثار، رویدادهای تاریخی عصر شاپور اول به وضوح قابل‌مشاهده است. او وقایع بزرگ تاریخ عصر خود را روی صخره‌ها حک کرد تا فتوحات او در یادها بمانند و آیندگان از آن استفاده کنند. نقش برجسته‌های شاپور اول، عبارت‌اند از پیروزی شاپور بر روم، دیهیم ستانی اهورامزدا، نقش برجسته پیروزی شاپور اول و رومی‌ها، نقش برجسته سوم شاپور اول و رومی‌ها و نقش برجسته شاپور اول و امپراطورهای رومی.

کتیبه‌های شاپور اول

کتیبه‌هایی از شاپور ساسانی بر جای مانده که شرح عملکرد او را در حکومت‌داری نشان می‌دهد. برخی از کتیبه‌های معروف او عبارت‌اند از:

کتیبه شاپور اول در حاجی‌آباد

این کتیبه در نزدیکی روستای حاجی آباد در استان فارس قرار دارد و روی یک صخره نگاشته شده است. این مکان که به زندان جمشید هم شهرت دارد در چند کیلومتری حاجی آباد قرار دارد. کتیبه شاپور اول به دو زبان پهلوی ساسانی و پهلوی اشکانی است. شاپور در این کتیبه ضمن معرفی خود و پدرانش، اطلاعاتی درباره شرح تیراندازی خود داده و کتیبه را با دعا به پایان رسانده است.

_{منبع عکس:wikipedia}

کتیبه شاپور اول در نقش رجب

کتیبه شاپور اول در نقش رجب در سه کیلومتری شمال تخت جمشید قرار دارد. در این مکان، سنگ‌نگاره‌ای از شاپور نیز قرار دارد. کتیبه به سه زبان پهلوی ساسانی، پهلوی اشکانی و یونانی نوشته شده است. خطوط پهلوی ساسانی روی سینه شاه نوشته شده و کتیبه‌ای که روی شانه اسب شاه دیده می‌شود به دو زبان یونانی و پهلوی اشکانی نوشته شده است.

کتیبه شاپور اول در تنگ براق

تنگ براق روستایی کوچک در استان فارس است. کتیبه‌ای در این روستا کشف شده که مربوط به دوره شاپور اول است. این کتیبه به دو زبان پهلوی ساسانی و پهلوی اشکانی نوشته شده، اصل کتیبه تقریبا از بین رفته؛ اما اطلاعات آن تا حدودی مشخص است. موضوع کتیبه، معرفی شاپور اول و پدران او و شرح تیراندازی شاه است که به‌طور مختصر نوشته شده، محتوای کتیبه، خلاصه کتیبه شاپور اول در حاجی آباد است.

_{منبع عکس: نامشخص}

سکه شاپور اول

شاپور اول ساسانی، سیستم اقتصادی عصر خود را بر سیستمی که پدرش اردشیر، بنیان گذاشته بود استوار کرد. اشکالی از سکه را که اردشیر برای سکه‌های خود انتخاب کرده بود در دوره شاپور اول ساسانی نیز استفاده شدند. سکه‌های دوره شاپور نشان از تاج کنگره دار او دارند. نگاهی به تاج‌های شاهان دوره ساسانی روی سکه‌ها، نشان می‌دهد که هر یک از آن‌ها تاج‌هایی جداگانه داشتند و تاج هیچ یکی از شاهان این سلسله، شبیه هم نبود. تاج شاهان ساسانی نمادی از اهورامزدا و برگرفتن قدرت از سوی آسمان بود که به‌شکل‌های مختلف ساخته شده بودند.

_{منبع عکس:wikipedia}

پشت سکه شاپور، تصاویری از آتشکده‌ای است که دو نگهبان، در اطراف آن قرار داده‌اند. پادشاهان، تاج کنگره‌دار اهورامزدا را بر سر گذاشته و از آتش محافظت می‌کنند. شاپور روی سکه‌های خود این عبارت را نگاشته بود: «شاهنشاه بزرگ مزدیسنا، شاپور شاه ایرانیان که تخمه از خدایان دارد» در پشت سکه شاپور اول ساسانی، نیز مشابه همین عبارت، ذکر شده است.

شاپور در نقش برجسته‌های خود، لقب شاپور شاه ایران و انیران را نگاشته بود. او در ابتدای سلطنت خود، کلاه دیگری به سر داشت که در نقش‌برجسته‌های فیروزآباد قابل‌مشاهده است. شاپور اول بعدها تاج کنگره‌دار را انتخاب کرد. تصویر سکه‌های شاپور اول نشان می‌دهد که او تا پایان سلطنت خود، سکه‌ها را تغییر نداد؛ چون اثری از پیروزی‌های شاپور اول روی سکه‌های او ضرب نشده است.

_{منبع عکس:wikipedia}

شاپور اول و مانی

هم‌زمان با روی کار آمدن شاپور اول در سال ۲۴۰ میلادی، مانی مدعی پیامبری شد. مانی از طرف مادر به یکی از خاندان‌های بزرگ اشکانی‌ می‌رسید و فاتک پدر او نیز از همان دودمان بود. او در کودکی با آیین مغتسله آشنا شد؛ اما بعد از گذشت زمان، این آیین را ترک کرد. مانی معتقد بود که حقایق عالم به او عرضه شده و مکاشفاتی بر او مسلم شده است.

مانی در سال‌های پایانی حکومت اردشیر اول، دعوت خود را آغاز کرد و شاپور از او حمایت کرد. شاپور که از تسامح دینی برخوردار بود، به این فکر می‌کرد که با حمایت از مانی، از او برای وحدت حکومت بهره ببرد. مانی شاپور را در جنگ‌های مختلف همراهی کرد. به گفته منابع مانوی، شاپور بعد از گذشت ۱۰ سال از حکومت خود، با مانی خصومت ورزید و او را اخراج کرد و او چند سالی را در آسیای میانه گذراند. برخی منابع، این روایت را رد می‌کنند و معتقدند شاپور تا پایان حکومت خود، از مانی حمایت کرد.

_{منبع عکس:wikipedia}

شاپور اول و کرتیر

واضع سیاست اتحاد دین و دولت در دوره ساسانی، اردشیر بابکان بود؛ اما عامل اجرای این سیاست، موبدی به نام کرتیر بود. کرتیر در زمان سلطنت ۶ پادشاه ساسانی از اردشیر اول تا نرسه می‌زیست. کرتیر در کتیبه کعبه زرتشت نوشته است که شاپور اول تمامی اداره امور مذهبی کشور را به او سپرده بود. این در حالی است که شاپور در عصر خود، تسامح مذهبی داشت و به مانی اجازه تبلیغ دین خود را داده بود. این رفتار شاپور اول، برای کرتیر که نماینده دین زرتشت بود، خوشایند محسوب نمی‌شد. به نظر می‌رسد شاپور اول با سیاستی که در زمینه تسامح مذهبی داشت، مانع قدرت گیری زیاد کرتیر می‌شد.

_{منبع عکس: نامشخص}

شاپور اول ساسانی، قدرتمندترین شاه ساسانیان بود. او توانست در جنگ‌های پیاپی سرزمین‌های زیادی را از روم بگیرد و مرزهای ایران را تا روم، گسترش دهد. شاپور در دوره حکومت خود از تسامح مذهبی استفاده کرد و تمامی ادیان را در اجرای امورات دینی خود آزاد گذاشت. در عصر او مانی پیامبر ظهور کرد و شاپور او را در ترویج دین خود آزاد گذاشت. مهم‌ترین تصویری که از دوره شاپور برجای مانده است، سنگ‌نگاره زانو زدن امپراطور روم در برابر شاپور اول است. شما هم نظر خود را درباره شاپور اول با کاربران کجارو به اشتراک بگذارید.

_{منبع عکس کاور: wikipedia}