سفری یک روزه به سمرقند؛ شهری کهن با معماری باشکوه اسلامی

این روزها وقتی به آسیای میانه سفر می‌کنید دیگر مثل گذشته توجه مردم را به‌عنوان فردی خارجی به خود جلب نمی‌کنید و مردم بومی به‌خوبی شما را می‌پذیرند. در سه سال گذشته سفر به این منطقه از آسیا تا حدودی بین گردشگران سراسر جهان باب شده است و با ایجاد ویزای بین‌المللی برای سفر به کشورهای این قسمت از آسیا، تعداد گردشگران بین‌المللی در آن‌ها افزایش یافته است؛ البته هنوز سفر به کشورهای قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان، ترکمنستان و ازبکستان دشوار است و بازدید از ایالت‌هایی که در ساحل دریای خزر قرار دارد و قبلاً متعلق به اتحاد جماهیر شوروی بوده‌اند، اصلاً راحت‌تر نشده است؛ البته می‌توان با بهره‌مندی از قانون لغو روادید، سفر راحتی به کشورهای قرقیزستان و قزاقستان داشت و صدور سریع ویزای الکترونیکی هم تا حدود زیادی باعث تسهیل سفر به تاجیکستان و ازبکستان شده است.

ازبکستان یکی از کشورهای آسیای میانه است که در سال‌های اخیر مرزهای خود را به گردشگران سراسر جهان گشوده و به همین دلیل صنعت گردشگری در این کشور رشد خوبی داشته است. در سال ۲۰۱۸ میزان گردشگران بین‌المللی ازبکستان نسبت به سال ۲۰۱۷ دو برابر شد. این کشور یکی از نقاط اصلی برای توقف در جاده‌ی ابریشم محسوب می‌شود و در آن معماری اسلامی و معماری جماهیر شوروی به‌خوبی با یکدیگر ترکیب شده‌اند. در ازبکستان جاذبه‌های زیادی وجود دارد که شما را شگفت‌زده می‌کنند.

سمرقند یکی از شهرهای بسیار زیبای این کشور محسوب می‌شود که در فهرست میراث جهانی یونسکو نیز ثبت شده است و در سفر به ازبکستان باید آن را در صدر برنامه‌ی سفرتان قرار دهید. سمرقند از ۲۵۰۰ سال پیش تاکنون همیشه شهری آباد بوده و مساجد، مدارس و مقبره‌های زیادی را در خود جای داده است که شما را به تحسین وا‌می‌دارند. در این مقاله از کجارو قصد داریم برنامه سفر یک‌روزه جامعی را در اختیار شما قرار دهیم که با استفاده از آن می‌توانید تنها در یک روز از جاذبه‌های تاریخی شهر و سایر جاهای دیدنی سمرقند بازدید کنید و از زمانتان بیشترین بهره را ببرید

در بازار سیاب گشت‌وگذار کنید و نان ازبکی را امتحان کنید

«بازار سیاب» (Siab Bazaar) در قسمت تاریخی شهر و در نزدیکی بهترین جاذبه‌های گردشگری سمرقند واقع شده است. این بازار صبح‌ها شلوغ و پرهیاهو است؛ اما از شلوغی آن نترسید و وارد بازار شوید تا عطر ادویه‌های مختلف را که با یکدیگر ترکیب شده‌اند، احساس کنید. در ضمن می‌توانید در این بازار کوهی از خوراکی‌های مختلف را ببینید؛ از میوه‌های خشک‌شده گرفته تا مغزها و آجیل‌های مختلف.

توصیه می‌کنیم هنگامی‌که گرسنه شدید، «نان ازبکی» (Uzbek non) را امتحان کنید. نان ازبکی که نانی تنوری و مسطح تهیه‌شده با آرد گندم است، جزو قوت غالب ازبکی‌ها به شمار می‌رود و در شهرهای مختلف با روش‌های متفاوت و ترکیب‌های مختلف تهیه می‌شود. در بازار سیاب، انواع سنتی این نان‌ها با ظاهری گرد و طلایی یافت می‌شوند که سوراخی در میان آن‌ها وجود دارد و با دانه‌های سیاه‌دانه نیز تزیین شده‌اند؛ البته نوعی از این نان‌ها با رنگ روشن وجود دارد که مختص زوج‌هایی است که تازه با یکدیگر نامزد شده‌اند. اگر می‌خواهید صبحانه را در این بازار میل کنید، توصیه می‌کنیم نان «پتیر» (patyr) پیازی را که نوعی دیگر از نان مسطح است، نیز امتحان کنید. به‌احتمال زیاد این نان نیز شما را راضی خواهد کرد. در این بازار باید زیاد پیاده‌روی کنید؛ بنابراین باید انرژی لازم را هم داشته باشید!

از مسجد بسیار بزرگ بی‌بی خانم دیدن کنید

با ۲ دقیقه پیاده‌روی از بازار سیاب به‌سمت جنوب به «مسجد بی‌بی خانم» (Bibi-Khanym Mosque) می‌رسید که کاشی‌کاری‌ها و گنبد زیبای آن با رنگ‌های متنوع شما را مجذوب خود می‌کند. تصور می‌شود این مسجد زمانی که تیمور لنگ یا تیمور گورکانی در هند در حال مبارزه با دشمنانش بوده است، به دست همسرش در سمرقند ساخته شد. گفته می‌شود مسجد بی‌بی خانم با ظرفیت ۱۰ هزار نفر زمانی بزرگ‌ترین مسجد جهان اسلام بوده است. مسجد بی‌بی خانم تنها یکی از جاذبه‌های باشکوه سمرقند محسوب می‌شود؛ شهری که زمانی تحت تسلط تیمور لنگ بوده است. شما می‌توانید با پرداخت هزینه‌ای کمتر از سه دلار آمریکا از این مسجد باشکوه بازید کنید.

در کوچه پس کوچه‌های آرامگاه شاه زنده قدم بزنید

با ۱۰ تا ۱۵ دقیقه پیاده‌روی از مسجد بی‌بی خانم می‌توانید خود را به آرامگاه «شاه زنده یا شاه زیندا» (Shah-i-Zinda Necropolis)  برسانید. توصیه می‌کنیم از گوگل‌مپ برای مسیریابی استفاده نکنید؛ زیرا در صورت تمایل برای رفتن به آرامگاه با مسیر پیشنهادی این اپلیکیشن باید آزادراه را دور بزنید که اصلاً ضرورتی ندارد و شما می‌توانید با عبور از پلی سفید به‌راحتی از روی جاده عبور کنید.

اگرچه در آرامگاه شاه زیندا چیزی به‌جز مقبره‌های متعدد وجود ندارد؛ اما دنیایی از رنگ‌ها را در آن مشاهده خواهید کرد. طبق روایات تاریخی مقبره‌ی «قثم بن عباس» فرزند «عباس بن عبدالمطلب» پسرعموی حضرت محمد(ص)، که اسلام را در این منطقه از آسیا معرفی کرد نیز در این آرامگاه وجود دارد. آرامگاه شاه زند تنها جاذبه‌ای تاریخی نیست و مکانی مقدس و زیارتی نیز محسوب می‌شود؛ بنابراین در هنگام بازدید از آن باید نسبت به این مکان و زائران آن با احترام کامل برخورد کنید. علاوه بر شخصیت‌های مذهبی اعضای خانواده و دوستان تیمور لنگ و «اغُل بِیگ» (Ulugbek)، نواده‌ی او نیز در این آرامگاه دفن شده‌اند.

به‌دلیل اینکه هر یک از مقبره‌های این آرامگاه از اهمیت خاصی برخوردار هستند، تمام آن‌ها با جزئیات فراوان تزیین شده‌اند. اگرچه ممکن است متوجه تمام جزئیات مورداستفاده برای زیباکردن مقبره‌های این آرامگاه نشوید؛ اما سعی کنید با دقت زیاد به اطراف خود نگاه کنید که بتوانید تا جای ممکن جزئیات را ببینید. هزینه‌ی بازدید از آرامگاه شاه زنده که به‌حق یکی از بهترین نمونه‌های معماری اسلامی محسوب می‌شود، کمتر از دو دلار  است.

کمی استراحت کنید و ناهار را در شهر روسی میل کنید

در نزدیکی مسجد بیبی خانم و آرامگاه شاه زیندا، به‌جز مغازه‌های بازار سیاب مکانی برای عرضه‌ی غذا وجود ندارد و باید برای صرف ناهار به منطقه‌ای دیگری از شهر بروید. توصیه می‌کنیم به‌جای رفتن به مکان‌های گردشگری و پرداخت هزینه‌ی زیاد برای ناهار، با تاکسی خود را به منطقه‌ای قدیمی بنام «شهر روسی» برسانید و ناهار را در «رستوران اِستایارا» (Staraya Arba) میل کنید (با ۵۰ دقیقه پیاده‌روی از آرامگاه شاه زنده نیز می‌توانید به این رستوران برسید). رستوران استایارا دکوراسیون سنتی و زیبایی دارد و بیشتر غذاهای سنتی ازبکستانی در آن سرو می‌شود؛ البته می‌توانید غذاهای بین‌المللی را نیز در منوی این رستوران ببینید که بیشتر برای جذب گردشگران خارجی عرضه می‌شوند

توصیه می‌کنیم از میان غذاهای ازبکی این رستوران، بِدانا (bedana) را که نوعی بلدرچین شکم پر است، امتحان کنید. البته غذاهای متعلق به آسیای میانه مانند «پلو» (plov) یا همان پلو که متشکل از گوشت و برنج، پیاز کاراملی‌شده و طلایی و هویج است، نیز می‌تواند رضایت شما را جلب کند. قهوه و شیرینی هم همیشه در منوی این رستوران دیده می‌شود.

بازدید از مقبره‌ی تیمور لنگ (که به‌عنوان مقبره گور امیر هم شناخته می‌شود)

پس از صرف ناهار با ۲۰ دقیقه پیاده‌روی به «مقبره‌ی گور امیر» (the Gur-e-Amir Mausoleum) می‌رسید که تیمور لنگ، مشهورترین فرمانروای ازبکستان در آن دفن شده است.

تیمور لنگ که معمولاً مورخان آن را با چنگیز مغول مقایسه می‌کنند، در تاریخ به‌عنوان پادشاهی شرور و بدنام شناخته می‌شود که در کشورگشایی‌هایش بیش از یک میلیون نفر را به قتل رسانده است. قلمرو تیمور لنگ که سمرقند پایتخت آن بوده، در زمان فرمان‌روایی‌اش تمام قسمت‌های آسیای مرکزی، ایران، عراق، قسمت‌هایی از سوریه، روسیه، هند و ترکیه را در بر گرفته بوده است. تیمور لنگ طبق عادتش پس از فتح هر منطقه آنجا را کاملاً ویران می‌کرده و بهترین هنرمندان آن را وادار مهاجرت به سمرقند می‌کرده تا بهترین آثار هنری‌شان را در این شهر خلق و آن را به زیباترین شهر جهان تبدیل کنند. بدون تردید تیمور لنگ با دنبال‌کردن چنین توانسته است کاملاً به هدفش برسد.

در ابتدای مقبره با ورودی و مدخل بسیار بزرگ و زیبایی مواجه می‌شوید که با کاشی‌های آبی تزیین شده است. مدخل بزرگ و کاشی‌های آبی هر دو نمادی از سبک معماری تیموری هستند. پس از عبور از محوطه‌ی مقبره به ورودی دیگری می‌رسید که گنبدی کاشی‌کاری شده با چند کتیبه در اطراف آن دیده می‌شود این ورودی نیز یکی دیگر از آثار هنری مرکب از سبک‌های معماری مختلف سلسله‌‌ی تیموری به‌شمارمی‌رود.

پس از ورود به ساختمان اصلی مقبره، کاشی‌ها با درخشش خیره‌کننده‌ی خود که تقریباً همه سطوح را پوشانده‌اند، نگاهتان را به‌سمت خود می‌کشانند. مزار شخصیتهای دفن شده در این مقبره در دخمه‌ای در زیر ساختمان اصلی قرار دارد و بازدیدکنندگان اجازه بازدید از آن‌ها را ندارند.توصیه می‌کنیم شب‌ نیز از مقبره‌ی امیر گور بازدید کنید؛ زیرا نورپردازی جذاب بخش‌های مختلف مقبره، زیبایی آن را دو چندان می‌کند.

طبق شایعه‌ها و افسانه‌ها قبر تیمور نفرین شده است. ظاهراً این پادشاه جنگ‌طلب قصد داشته است پس از مرگش نیز به جهانیان هشدار دهد و دو پیام هشداردهنده خطاب به نسل‌های آینده روی قبر او حک شده است که به شرح زیر هستند:

وقتی که دوباره زنده شوم جهان می‌لرزد.

هرکس مزارم را تخریب کند، مهاجمی را از بند رها خواهد کرد که وحشتناک‌تر از من است.

این دو پیام هشداردهنده ترس را در وجود شما بر می‌انگیزد؛ حتی برای لحظه‌ای کوتاه. در ضمن در دخمه ی زیر این مقبره علاوه بر تیمور، افراد دیگری همچون پسرانش، نوادگانش و برخی از آموزگاران محبوب تیمور برای همیشه در این مقبره آرمیده‌اند.هزینه‌ی بازدید از این مقبره زیبا تقریباً ۳ دلار است. 

روزتان را با بازدید از میدان ریگستان به پایان برسانید

با کمی پیاده‌روی به‌سمت قسمت تاریخی شهر به «میدان ریگستان» (Registan Square) می‌رسید که برای قرن‌ها مرکز سمرقند بوده است و بازدید از آن را نباید دست دهید.

این میدان در گذشته مکانی برای توقف و دادوستد و تجارت بازرگانانی بوده است که در حال عبور از جاده ابریشم بوده‌اند. مدتی بعد زمانی که چند مدرسه یعنی «مدرسه‌ی الغ بیک» (Ulugbek Madrasa) در سال ۱۴۲۰، «مدرسه‌ی شیردار» (Sher-Dor Madrasa) در سال ۱۶۳۶ و «مدرسه‌ی طلاکاری‌شده» (Tilya-Kari Madrassa) در سال ۱۶۳۰ در اطراف این میدان ساخته شد، به مکانی آموزشی تبدیل شد. امروزه میدان ریگستان به محلی برای تحسین معماری اسلامی تبدیل شده و یادآور نقش مهم ازبکستان در تاریخ جهان است.

تورهای زیادی مرتب در این میدان برگزار می‌شود و راهنمایان خصوصی این نیز در این مکان حضور دارند که اطلاعات زیادی در مورد جزئیات حیرت‌انگیز هر یک از مدارس اطراف میدان در اختیار شما قرار می‌دهند. میدان ریگستان در شب هم جلوه‌ی زیبایی پیدا می‌کند؛ البته چه روز و چه شب از این میدان بازدید کنید، شکوه و جلال بناهای اطراف آن واقعاً شما را تحت تأثیر قرار می‌دهد.