حکایتی ناگفته درباره کفش‌های سنتی هند

این روزها، کفش‌های چرم بسیاری در فروشگاه‌ها و مراکز خرید دیده می‌شوند، اما طرح دوردوزی گیس‌بافت «بانتو» (bantu)، یک مشخصه مهم است که این سبک سنتی هندی را از دیگر کفش‌ها، متمایز می‌کند.

در ابتدا ممکن است به نظر بیاید که بانتوی حصیری چرمی، درست مانند دیگر کفش‌های چرمی است که در پای بسیاری از افراد می‌بینید، اما جالب است بدانید که این صندل، پیوند عمیقی با یک مکان به‌خصوص در هند دارد و بالاخره در حال پیدا کردن جایگاه خود در میان برخی از مشهورترین استایل‌های این سرزمین، است.

هند همیشه الهام‌بخش افرادی بوده است که عادت به پوشیدن کفش‌های خاص و زیبا دارند. سبک‌های سنتی کفش در کشور هند از دمپایی‌های ساده گرفته تا شاهکارهای طراحی چرم بافته‌شده، نخ‌های طلایی و منگوله‌ها، بسیار متنوع هستند. برخی از آن‌ها مانند صندل‌های «کولاپوری» یا دمپایی‌های لاانگشتی با بند چرمی (Kohlapuri chappal)، حتی در سطح جهانی به شهرت رسیده‌اند. صندل‌های کولاپوری در دهه ۱۹۷۰، در پی جنبش هیپی‌ها در ایالات متحده آمریکا به شهرت فراوانی رسیدند.

اخیرا، بانتو با سبکی بسیار ساده‌تر در گوشه‌کنار جهان، در کشورهایی دوری چون استرالیا، ژاپن و حتی ایالات متحده آمریکا، دیده می‌شود. «کریستن مورابیتو» (Kristen Morabito)، مدیر هنری «موهیندرس» (Mohinders)، کمپانی‌ای که سعی دارد این مدل را در خارج از کشور معرفی کند و به شهرت برساند، می‌گوید:

بانتو، یک کفش پشت‌باز است و رویه دستبافت آن با یک سبک منحصر‌به‌فرد بافندگی به کف صندل، متصل می‌شود. من، این سبک کفاشی را در هیچ جای دیگری در جهان ندیده‌ام.

_{بانتوها، میراث صنایع دستی از نسل‌های قبل، صندل‌های دست‌ساز از جنس چرم گاومیش طبیعی با دباغی گیاهی هستند. عکس از جاوری کادری (Javeri Kadri)}

بانتو، یک کفش چرمی نرم، ترکیبی از راحتی یک «بابوش» (babouche) مراکشی با ظاهر گیس‌بافت چرمی یک صندل «واراچه» (huarache) مکزیکی با قدمتی پیشاکلمبی است. شاید به خاطر همین شباهت‌ها است که غالب اوقات، این محصول تازه‌وارد به‌درستی معرفی نمی‌شود و صندل بانتو از تاریخچه، افرادی که آن را درست می‌کنند و حتی گاهی از کشور خود، جدا می‌افتد. اما اگر قصد دارید این کفش را بخرید و با آن راه بروید، مطمئنن کسب اطلاعات درباره آن، خالی از لطف نیست. در ادامه، کجارو، آنچه نیاز دارید قبل از پا زدن یک جفت بانتو بدانید را در اختیار شما قرار خواهد داد.

یک میراث باستانی

قدمت سنت کفش‌پوشی در هند به ۵۰۰۰ سال قبل، بازمی‌گردد و از آنجا که تکامل سبک‌های پوشش در طول زمان، تحت‌تاثیر تفاوت‌های اقلیمی و ترجیحات مردم بومی بوده‌اند، طراحی‌ها کاملا بومی و منطقه‌ای هستند.

در شمال کشور، با مدل‌هایی چون دمپایی‌های «موجاری‌های راجستانی» (Rajasthani mojaris ) و «جوتی‌های پنجابی» (Punjabi juttis) روبه‌رو خواهید شد. از سوی دیگر، چپل‌های کولاپوری در استان «مهاراشترا» با آب‌و‌هوای گرم‌تر، بیشتر مشهور هستند. تزیینات یک کفش، آن‌چنان دقیق به شما کمک می‌کنند که خاستگاه یک کفش را مشخص کنید که در برخی موارد، حتی می‌توان به روستای خاصی که کفش در آن دوخته شده است، رسید.

اصل‌و‌نسب بانتو به منطقه‌ای در ایالت «کارناتاکا» (Karnataka)، درست آن‌طرف مرز َمهاراشترایی شهر کولاپور، باز می‌گردد. این دو مکان، دارای سنت کفاشی مشابهی هستند و برای همین، جنس و نحوه دوخت بانتوها به استان‌های همسایه‌ مشهورش، نزدیک است.

کمپانی «موهیندرز» با گروهی از ۱۰ تا ۱۲ خانواده ماهر در زمینه کفاشی در شهر «آتانی» (Athani)، واقع در استان «کارناتاکا» همکاری می‌کند که درمجموع، جمعیت این گروه، بیش از ۶۰ هزار نفر است. مرکز تولید بانتو در محله‌ای با فاصله نزدیک از مرکز شهر آتانی، قرار دارد. در این راسته، کفاشان بسیاری، مشغول به کار هستند و خانواده‌های دیگر نیز، برای مشتریان مختلف یا حتی برای مصرف محلی، کفش تولید می‌کنند.

کفاشی در هند، کار آبرومندانه‌ای به شمار نمی‌آید و این منطقه در گذشته، محله‌ای فرودست بوده است. اما در سال ۱۹۹۸، «اسنت» (ASCENT)، یک سازمان غیردولتی توسعه ملی، فروشگاهی را راه‌اندازی کرد که در حال حاضر با یک شرکت محلی به نام «توهولد» (Toehold) همکاری می‌کند و هدف آن، متحد کردن راسته کفاشان، دادن آموزش‌های لازم به آن‌ها و سازماندهی گروه‌های پس‌انداز زنان است. در حال حاضر، این منطقه رو به رشد و ترقی است.

تولید یک کفش

«گاجانان اس بانداره» (Gajanand S Bhandare)، استاد کفاشی ۵۸ ساله، بزرگ یکی از خانواده‌هایی است که با کمپانی موهیندرز، برای تولید کفش‌های سفارشی، همکاری می‌کنند. او و خانواده‌اش در طول روز، در یک اتاق با دیوارهای نارنجی روشن و سفید در کنار یکدیگر، مشغول به کار هستند. اتاق پشتی، محل انبار کردن چرم خام است.

یک جفت صندل مرغوب در این منطقه، از چرم گاومیش با دباغی گیاهی تولید می‌شود (چرم گاوی به‌دلیل ممنوعیت کشتن گاوها در این ناحیه وجود ندارد). این فرآیند تولید چرم، تقریبا سنتی‌ترین شکل تولید چرمی است که امروزه می‌توان در دنیا پیدا کرد. جالب است بدانید در تولید چرم به این سبک، از آب و مواد شیمیایی کمتری استفاده می‌شود و آن‌ها در مقایسه با چرم‌های تجاری با تولید انبوه، بیشتر دوست‌دار محیط‌زیست هستند.

_{خانواده بانداره یکی از بزرگ‌ترین خانواده‌هایی است که شرکت موهیندرز با آن‌ها کار می‌کند. عکس از جاوری کادری}

هر یک از اعضای خانواده «بانداره»، در تولید یک بخش از فرآیند تولید کفش تخصص و تبحر دارند. بسته به پیچیدگی طرح، تولید هر جفت کفش، سه تا شش ساعت زمان، می‌برد، هرچند که آن‌ها تقریبا هیچ‌وقت، روی تولید یک جفت کفش کار نمی‌کنند و ترجیح می‌دهند که سفارش‌ها را به‌صورت مرحله به مرحله پیش ببرند.

بانتوی ساده، چند مدل متفاوت رایج دارد. برخی اوقات، پشت دارند و گاهی پاشنه‌دار هستند؛ در بعضی مواقع هم ممکن است، رویه‌ آن‌ها به‌جای فرم حصیربافت، از چرم ساده باشد. جالب است بدانید، کفاشان محلی، نام مستعار این مدل را «مرد کچل» گذاشته‌اند. قدم اول برای تولید هر مدل این صندل، آماده‌سازی چرم است. بانداره با استفاده از چاقویی دسته‌کوتاه به‌شکل بادبزن، لبه‌های چرم خام را صاف و مرتب می‌کند، سپس با استفاده از همان ابزار، چرم را نازک کرده و با تراشیدن آن، ورقه‌های چرمی مرطوب را در جایی، کپه می‌کند.

سپس، یک استادکار دیگر، احتمالا یکی از پسرانش، «ویشال» یا «نیتنین»، چرم را با استفاده از یک قطعه سرامیکی صاف یا در واقع، یک لوله برق قدیمی، صیقل‌کاری کرده و پولیش می‌زند. در مرحله بعدی، آن را با حرکات سریع و ممتد چاقو، برای قسمت‌های مختلف کفش، چون رویه، کفی ضخیم، بندهای کفش و پاشنه برش می‌زند. پس از آن، «آسا» همسر باندره یا «آکشاتا» عروس وی، کار بافت رویه کفش را انجام می‌دهند.

کفش‌هایی که این خانواده‌ها، برای کمپانی موهیندرز، تولید می‌کنند، کمی با طرح سنتی آن متفاوت است تا راحتی و دوام بیشتری داشته باشند. مثلا پاشنه کفش، دارای لایه‌های بیشتری است؛ کفی کفش، سه لایه دارد، یک لایه ضخیم در بخش زیرین، یک لایه اسفنجی در بخش میانی و یک لایه نازک و نرم از چرم بز در بخش رویی که درابتدا به هم چسبانده می‌شوند و سپس با ابزار محکمی شبیه به سوزن به نام «آری» (ari)، دور آن دوخته می‌شود. در مرحله بعد، یکی دیگر از استادکاران خانواده، یک کفی از جنس کرپ به کف کفش می‌چسباند که یکی از ضمیمه‌های شرکت موهیندرز است و دورتادور لبه کفش، سوراخ‌هایی پانچ می‌کند.

زمانی که این اجزا آماده شدند، نوبت به دوخت کفش می‌رسد. استاد آسا که در مرطوب‌کردن چرم، تبحر دارد، قطعات را به دور یک فرم قالب زده و بندهای چرمی رویه کفش را به سوراخ‌های بخش زیرین، گره می‌زند و در نهایت، به زیبایی، گیس‌بافت‌های چرمی را خلق می‌کند.

پس از خشک‌شدن کفش به‌مدت دو روز، آخرین مرحله، افزودن سایز کفش و لوگوی موهیندرز به کف کفش است و بفرمایید، کفش‌ها آماده راه‌رفتن هستند!

یک آینده نامعلوم برای این میراث صنایع دستی

در سال ۲۰۱۶، یک مقاله در روزنامه تایمز هند با اشاره به کفش‌های تقلبی ارزان‌قیمت و افزایش قیمت مواد اولیه، به بررسی موضوع آینده میراث کفاشی در این کشور پرداخت. کاهش علاقه نسل جوان به صنایع دستی، نیز این میراث را تهدید می‌کند. «عباس اس لاکاوالا» (Abbas S.Lakdawala)، مدیر اجرایی کمپانی موهیندرز و صاحب یک فروشگاه کفش سنتی در بمبئی به نام «پاپیولار فوت ور» (Popular Footwear)، توضیح می‌دهد که در گذشته، از فرزندان انتظار می‌رفت که شغل پدرانشان را ادامه بدهند، اما در حال حاضر، جوانان بیشتر به فکر مهاجرت به شهرهای بزرگ و شغل‌های جدید هستند.

_{در هنگام مونتاژ کفش‌ها، بندهای چرمی قسمت بالایی از سوراخ‌های کفی عبور داده شده و به آن گره زده می‌شوند. عکس از جاوری کادری}

« پرابا ماروتی ماراته» (Prabha Maruti Marathe)، یک استادکار اهل «آتان»، کفاشی را از سن دوازده سالگی آغاز کرد، زمانی که پس از ازدواجش به روستا نقل مکان کرد. در حال حاضر، پسر او، «آمیت»، نسل چهارم این خانواده است که کفاشی می‌کند، اما «سواتی»، دختر او، سال آینده، مدرک لیسانس مدیریت بازرگانی خود را می‌گیرد و به‌دنبال یک شغل دولتی در شهری بزرگ‌تر است.

چند در آنطرف‌تر، «گانش پراکاش هونمور» (Ganesh Prakash Honmore)، راه پدر خود، «پراکاش آرجون هونمور» را ادامه می‌دهد که خود نیز همانند پدرش، کفاش است. اما گانش جوان، در ابتدا تردید داشت که حرفه پدرش را ادامه بدهد یا خیر. در حال حاضر، اگرچه پدر و پسر با یکدیگر کار می‌کنند، اما پراکاش به‌دنبال روش‌های سنتی است و گانش به‌دنبال ایده‌ها و طرح‌های جدید.

این نوع انعطاف‌پذیری، ممکن است راهی برای کمک به دوام‌آوردن این محصول صنایع‌دستی سنتی باشد و آن را به یک ابزار معیشتی سالم و با ثبات تبدیل کند. مقاله روزنامه تایمز، راه‌حل این مشکل را در تجارت الکترونیکی و فرصت‌های صادراتی برای نجات این بخش از صنایع دستی رو به نابودی، می‌بیند، به‌خصوص که در حین فصل باران‌های موسمی در هند، تقاضا برای این کفش‌ها، کاهش می‌یابد و عرضه آن به بازارهای بزرگ‌تر در کشورهای دیگر، می‌تواند گام موثری برای نجات این صنایع دستی باشد.

«اس. لاکاوالا» (S.Lakdawala) می‌گوید:

ما می‌خواهیم از پیشه‌وران حمایت کنیم و بهترین کاری که از دست ما برمی‌آید، این است که به آن‌ها سفارش کار بدهیم.

_{پراکاش آرجون هونمور (نفر دوم سمت چپ) و پسرش گانش پراکاش هونمور، ۱۴ سال است که با هم کار می‌کنند. عکس از جاوری کادری}

شرکت موهیندرز، در ابتدا کار خود را با مدل‌های مختلف موجود بانتو آغاز کرد، اما اخیرا با دو مدل جدید دیگر، گام بزرگی برای محبوبیت بیشتر بانتو برداشته است؛ یک کفش چرم ساده پشت‌دار و یک صندل حصیری جلو باز که با الهام از همان طرح‌های سنتی، طراحی شده‌اند. جالب است بدانید، نمونه‌های اولیه این مدل‌ها، با کمک استادکاران جوانی چون گانش و نیتنین تولید شدند.

بانتو، همیشه داستان تغییرات جامعه‌ خود را نقل کرده است. این کفش در ابتدا، از کالاپور مهاجرت کرد و برای یک مدت طولانی، خود را با سلیقه‌های گوناگونی در داخل و خارج از هند انطباق داد و در مبارزه‌ دلیرانه‌ای برای حفظ فرهنگ دیرینه خود، شرکت کرد. مدیر هنری موهیندرز دراین‌باره، می‌گوید:

با توجه به اوضاع اقتصادی و روابط بین نسلی و روابط بین‌المللی و موانع زبانی و تمامی نیروهای سیاسی و اقتصادی که در معادلات امروز جهان ما نقش دارند، ما درباره چیزی بزرگ‌تر از یک صنایع دستی موروثی زیبا حرف می‌زنیم. بانتو کماکان یک صنایع دستی موروثی زیبا است و نقش آن در معرفی تاریخ و فرهنگ هند را به‌هیچ‌وجه نباید دست‌کم گرفت.