چگونه پارک ملی بند امیر افغانستان به مامن صلح تبدیل شد؟

اینجا می‌توانید چادر بزنید، به پیک نیک بروید، حتی قایق‌های پدالی که به شکل قو است اجاره کنید تا در ۶ دریاچه عمیق آبی که در کوه‌های هندوکش و در میان صخره‌های قرمز رنگ و سدهای طبیعی صخره‌ای قرار دارد، قایق‌سواری کنید.

اما آیا این طرح موفق بوده است؟ یا شکست خورده و نتوانست سر از خاک برآورد؟

برای کسانی که در سال ۲۰۰۹ پس از چندین سال به‌خاطر جنگ به تاخیر افتاد، به تاسیس پارک ملی بند امیر کمک کردند، این پارک داستان کاملا متفاوتی از این کشور را روایت می‌کند؛ کشوری که تاریخ معاصر آن با خشونت رقم خورده است.

الکس دهقان، مدیر انجمن حفاظت از حیات وحش از سال ۲۰۰۶ تا ۲۰۰۸، می‌گوید:

این پارک نمادی از هویت مردم افعانستان است و به‌عنوان پرچم ثباتی برای ۳ دهه هرج و مرجی که از سر گذرانده است، محسوب می‌شود.

اماکن نجات‌دهنده حیات وحش (WCS)، به همراه شماری از آژانس‌های بین‌المللی و شرکای تامین مالی از جمله USAID و همچنین برنامه توسعه سازمان ملل متحد، به دولت محلی افغانستان کمک کرد تا پارک را مدیریت کند.

پارک ملی بند امیر در مرکز افغانستان، در استان بامیان قرار دارد؛ منطقه‌ای از این کشور که زمانی که طالبان در سال ۲۰۰۱ مجسمه مشهور بودای قرن ششمی این پارک را تخریب کرد، در سراسر جهان شناخته و این اقدام طالبان محکوم شد.

بامیان با وجود اینکه یکی از فقیرترین و کم توسعه یافته‌ترین استان‌های کشور است؛ اما یکی از امن‌ترین مناطق کشور محسوب می‌شود.

در طول ۱۵ سال گذشته من ۲۸ بار به پارک ملی بند امیر رفته‌ام و هیچ وقت صدای شلیک گلوله یا انفجاری نشنیده‌ام. البته این بدین معنی نیست که هیچ خطر امنیتی این منطقه را تهدید نمی‌کند.

شاهزاده ظاهر که در سال ۲۰۰۴ به‌عنوان اولین مدیر کل آژانس حفاظت محیط زیست ملی افغانستان منصوب شد، از این پارک با عنوان «شعری برای چشم‌ها، شعری برای روح، شعری برای هستی» یاد می‌کند.

جیمس ویلکوکس (James Willcox)، موسس شرکت بریتانیایی «Untamed Borders» که به‌طور منظم تورهای انگلیسی زبان را برای بازدید از افغانستان، از جمله بند امیر اجرا می‌کند، می‌گوید:

بند امیر بخشی از استان بامیان است که در طول ۱۷ سال گذشته که جامعه جهانی در آن حضور دارد، هیچ حمله شورشی در آن صورت نگرفته است.

ویلکوکس در ادامه افزود:

هر بار که ما تورهایی به مقصد بند امیر اجرا می‌کنیم، گردشگران روز خوبی را سپری می‌کنند. تصور اکثر مردم از افغانستان، بیابانی خشک و بی‌آب و علف، منطقه‌ای جنگ‌زده و پر از اتفاقاتی مثل ترور، بدبختی و بنیادگرایی است. با اینکه تمامی این موارد در مورد افغانستان صدق می‌کند، اما چیزهای دیگری هم در مورد این کشور وجود دارد. به‌طور کلی زندگی روزمره مردم در اخبار منعکس نمی‌شود، اما مثل همه جای دنیا، زندگی در افغانستان هم در جریان است.

یکی از همین جنبه‌های زندگی روزمره، «ماراتن افغانستان» است که تنها رویداد ورزشی مختلط این کشور محسوب می‌شود؛ سومین دوره این رقابت‌ها در سال ۲۰۱۸ با شرکت ۴۲۰ دونده (که نیمی از آن‌ها خانم بودند) در پارک ملی بند امیر برگزار شد.

بند امیر همچنین اولین پارکی در افغانستان است که نگهبان پارک زن استخدام کرده است. این نگهبان پارک‌ها به خانواده‌ها و مردم بومی افغانستان که در سال‌های اخیر برای بازدید از پارک ملی بند امیر می‌آیند، کمک می‌کنند به تماشای پارک بروند.

طبق آماری که این آژانس منتشر کرده است، تا سال ۲۰۱۸ این رقم تقریبا به ۱۶۹٫۹۰۰ بازدیدکننده در سال رسیده که بیش از ۹۹ درصد آن‌ را شهروندان افغانستانی تشکیل می‌دهند.

ریچارد پالی (Richard Paley) که از سال ۲۰۱۳ تا ۲۰۱۸ مدیر انجمن حفاظت از حیات وحش کشور افغانستان بود، می‌گوید:

پارک بند امیر یکی از برجسته‌ترین و مهم‌ترین جاهای دیدنی افعانستان است، جایی که مردم از نقاط مختلف کشور، با قومیت‌های متفاوت و مذاهب مختلف می‌توانند در کنار خانواده‌شان و در آرامش و صلح نسبی خوش بگذرانند. بازدید از این پارک واقعا امیدوارکننده است.

در این پارک ملی ۶۰۰ کیلومتر مربعی، زیارتگاهی وجود دارد که گفته می‌شود قدمگاه حضرت علی (ع) است و این مکان به مقصدی برای زیارت مسلمانان افغانستانی تبدیل شده است. خاصیت شفابخشی هم که گفته می‌شود آب دریاچه بند امیر دارد، گردشگران را به این منطقه می‌کشاند.

بند امیر در ارتفاع حدود ‌۲۹۰۰ متری در دره و ۳۵۰۰ متری در کوهستان قرار دارد و اکثرا مردم در روزهای گرم سال برای بازدید به آنجا می‌روند.

ویلکوکس که قبل از اینکه بند امیر به پارک ملی تبدیل شود از آن دیدن کرده بود، می‌گوید در ۳ سال گذشته به لطف بهبود وضعیت جاده‌ها و افزایش استفاده از شبکه‌های اجتماعی توسط مردم محلی افعانستان، تعداد بازدیدکنندگانی که به این منطقه سفر می‌کنند، افزایش چشمگیری داشته است.

بنا بر اعلام دولت افغانستان فقط در سال ۲۰۱۸ حدود ۳۷۵ گردشگر بین‌المللی از پارک ملی بند امیر بازدید کرده‌اند.

شاهزاده ظاهر می‌گوید:

این منطقه از نظر زیست شناختی ثبات بیشتری دارد، اما به‌خاطر جنگی که در سایر بخش‌های افغانستان در گرفته است، تعداد گردشگران بین‌المللی بسیار کمتر از ظرفیت پارک است.

هرچند تعداد شهروندان افغانی که از استان‌های مختلف و دور به پارک ملی بند امیر می‌آیند در حال افزایش است، اما موضوع بر سر گردشگران خارجی است که به‌خاطر وضعیت جنگی کشور، نبود امنیت و بی‌ثباتی، افعانستان را جزو مقاصد سفرهای خود قرار نمی‌دهند؛ متاسفانه تمامی این موارد درست است، اما برخی از رسانه‌ها در ناامن نشان دادن افغانستان اغراق می‌کنند.

الکس دهقان که تلاش‌های محلی را برای تاسیس پارک ملی بند امیر را در کتاب خود (کتابی با عنوان «پروژه پلنگ برفی و ماجراهای دیگر در حفاظت از منابع طبیعی منطقه جنگی» که در سال ۲۰۱۹ منتشر شد) بازگو کرده است، افعانستان را «جاده ابریشم زیست شناختی» توصیف می‌کند.

او می‌گوید از تنوع زیستی این پارک که میزبان طیف گسترده‌ای از گونه‌های گیاهی و جانوری از قاره‌های مختلف است (مثل خرس، کفتار و پلنگ) شگفت‌زده شده است.

شاهزاده ظاهر می‌گوید:

روند تاسیس پارک بسیار دشوار بود، چون تقریبا همه داده‌های تحقیقات علمی از آن دوران تاریخ افغانستان از بین رفته بود. چالش‌های بسیاری پیش رو بود که باید بر آن غلبه می‌کردیم. بودجه‌ای که برای این کار اختصاص داده شده بود، در مقایسه با مقیاس کاری که باید انجام می‌شد، بسیار کم بود. با این حال ما راه‌ها و ابزارهای مقرون به صرفه‌ای پیدا کردیم تا بر این مشکلات پیروز شویم و در نهایت این کار را هم کردیم.

مخالفت‌های داخلی از سمت روستاییان محلی برای تاسیس پارک ملی در این منطقه وجود داشت، چون مطمئن نبودند تشکیل پارک ملی چه تاثیری بر زمین‌هایی که در طول تاریخ برای کشاورزی استفاده می‌کردند، خواهد داشت. دهقان می‌گوید از اینکه چگونه جوامع محلی افغانستان به خوبی برای بحث در مورد مزیت‌های تاسیس پارک ملی در سال‌های قبل از شکل‌گیری پارک بسیج می‌شدند، بسیار شگفت‌زده شده بود.

گالری عکس‌های پارک ملی بند امیر افغانستان

دهقان می‌گوید:

آنچه ما انجام دادیم، رای‌گیری از همه روستاهای پارک در حوضه آبریز بند امیر بود. ما همچنین از دولت محلی، دولت ملی و مقامات استانی نیز نمایندگانی داشتیم تا با هم کار کنیم تا کمیته و انجمن حفاظت از منابع طبیعی پارک یا کمیته مدیریت پارک را تشکیل دهیم.

وی در ادامه چنین می‌گوید:

این کمیته کاری را در افغانستان انجام داد که ایالات متحده آمریکا نتوانست در این کشور پیاده کند. این ایده که شما می‌توانید از سطوح مختلف دولت، افرادی را گرد هم آورید تا با هم کار کنند، واقعا ایده منحصربه‌فرد و بی‌نظیری بود. ما فهمیدیم که این یک روش مهم برای ساختن هویت افغانستان است.

بنا به گفته پالی، اقتصاد محلی نیز پس از تاسیس این پارک ملی رشد داشته است. بعضی از مردم بومی مسافرخانه، غذاخوری، قهوه‌خانه و کسب و کارهای کوچک دیگر راه‌اندازی کرده‌اند تا به جذب گردشگر کمک کنند.

روستاییان نیز به فروش انواع کباب و صنایع دستی مشغول هستند تا آن‌ها نیز از مزایای ورود گردشگر به این منطقه استفاده کنند.

دهقان می‌گوید:

عوامل یکسانی که از محیط زیست برای استفاده انسان‌ها حفاظت می‌کند، همان عواملی است که در واقع از محیط زیست برای حیات وحش، حیوانات وحشی و گونه‌هایی که انسان‌ها برای حفاظت از آن‌ها تلاش می‌کنند، محافظت می‌کند. مثلا اگر شما مراتع و چراگاه‌ها را از بین ببرید، احشام‌تان نمی‌توانند در زمستان غذا پیدا کنند و در نتیجه می‌میرند؛ شما هم بدون احشام و محصولات آن‌ها نمی‌توانید زمستان را به پایان برسانید.

جامعه حفاظت از حیات وحش (Wildlife Conservation Society) مستقر در محله برونکس نیویورک که امکانات و تجهیزات جدیدی در پارک ملی ایجاد کرده (امکاناتی مثل پیاده‌راه‌ها و مناطقی برای برپایی پیک نیک) و در مدیریت پارک به مقامات محلی کمک می‌کند، در حال حاضر در حال انتقال مدیریت کامل پارک به دولت افغانستان است.

پالی می‌گوید:

اهالی افغانستان درک بسیار زیادی از زیبایی دارند.

او در ادامه می‌‌افزاید بند امیر، خود سکونتگاه سنتی تعدادی از حیوانات وحشی است که شامل بز وحشی کوهی، گوسفند وحشی اوریال، گربه‌های پالاس، سیاه‌گوش، روباه قرمز و گرگ می‌شود. ویلکوکس خاطرنشان می‌کند که بازدیدکنندگان بیشتر تمایل دارند حیوانات کوچکی مثل مارموت‌ها (موش خرما) و همچنین احشامی که مردم محلی پرورش می‌دهند و نگهداری می‌کنند را ببینند.

به گفته دهقان، در سال ۱۹۷۹ صنعت گردشگری دومین منبع درآمد افغانستان بود.

پس از ۱۹۷۹، ده‌ها سال جنگ و بی‌ثباتی باعث نابودی صنعت بین‌المللی گردشگری این کشور شده و تلاش‌های اولیه برای ایجاد بند امیر به‌عنوان یک پارک ملی را متوقف کرده بود.

طبق گفته‌های شاهزاده ظاهر، این تلاش‌ها از اوایل دهه ۵۰ میلادی آغاز شده بود، اما با کودتای نظامی سال ۱۹۷۳ متوقف و به «رویای تحثث نیافته» پدربزرگش، پادشاه محمد ظاهرشاه، تبدیل شد.

شاهزاده ظاهر می‌گوید:

تمامی شهروندان افغانستانی در آرزوی صلح، امنیت و ثبات کشور هستند که نبودشان، این ملت را در سال‌های طولانی زجر داده است. صلح بالاخره حتی بعد از ۴۰ سال جنگ تحقق خواهد یافت. من نمی‌دانم چه زمانی قرار است این اتفاق بیفتد. بعد از یک طوفان شدید، خورشید همیشه دوباره می‌درخشد. بیایید دعا کنیم که صلح هرچه زودتر دوباره در افغانستان برقرار شود.

افغانستان همسایه ایران است، اما شاید به دلیل ناامنی و جنگی که در این کشور درگرفته، کمتر کسی بداند که در این کشور جاهای دیدنی و تاریخی هم وجود دارد. ما در کجارو فهرست کاملی از جاهای دیدنی افغانستان را گرد هم آورده‌ایم تا بتوانید به اطلاعاتی مثل موقعیت مکان روی نقشه، آدرس دقیق و تصاویر آن‌ها دسترسی داشته باشید.