روزشمار: ۱۲ اسفند؛ زادروز «تئودور نولدکه» خاورشناس آلمانی

نولدکه در سال ۱۸۳۶ میلادی در شهر هامبورگ به دنیا آمد. گفته شده که وی از خانواده‌ای ریشه‌دار بوده و نیاکانش سال‌ها با رومیان مبارزه کرده و مناصب علمی و اداری داشته‌اند. دوران تحصیلی خود را در آلمان گذراند و به‌ویژه تحصیلات عالی را در دانشگاه‌های گوتینگن و برلین طی کرد و نیز برای تحصیل به وین پایتخت اتریش و لیدن در جنوب هلند رفت. تئودور نولدکه، در زبان‌های سامی (عربی، سریانی، عبری و آرامی و ...) تخصص پیدا کرد و با زبان فارسی نیز به‌خوبی آشنا شد.

پروفسور «تئودور نولدکه» تحصيلات خود را در رشته الهيات و فلسفه و كليه زبان‌‏های سامی تا مقطع دكتری به پايان رساند و در پايان‌نامه خود با عنوان تاريخ قرآن در دو بخش، به تاريخ ادبی قرآن با استفاده از منابع اسلامی و تحقيقات خاورشناسان اروپايى پرداخت. وی در سال ۱۸۶۱ یعنی در ۲۵ سالگی به مقام استادی در دانشگاه گوتینگن در رشته زبان‌های سامی و تاریخ اسلام نایل آمد. در سال ۱۸۷۲ به دانشگاه استراسبورگ راه یافت و در آنجا به‌سمت استادی مشغول به کار شد.

تسلط او بر زبان‌‏های گوناگون از جمله فارسی، عربی، ترکی، يونانی، اسپانيايى و ايتاليايى باعث پديد آمدن آثاری شد كه هم از لحاظ كمی و هم از حيث كيفی فراوان و قابل‌توجه و تقدير است. هرچند نولدكه نسبت به ايران چندان نظر خوبی نداشت و به يونان توجه بيشتری نشان می‌داد اما كتاب‏‌هايى درباره ايران نگاشته است كه تاريخ ساسانيان و حماسه ملی ايران و... از آن جمله است.

كليه آثار نولدكه با طرزی روشن و پسنديده نگارش يافته و خوانندگان فراوانی دارد. نوشته‏‌های وی، دارای جنبه‌‏های مختلف است و در تمام آن‏ها مراتب دقت و بصيرت او مشاهده می‌‏شود. گرچه نولدكه به بسياری از علوم مربوط به خاورشناسی آگاه بود، اما عمده اشتغال وی در دو رشته تاريخ تمدن اسلامی و زبان‌‏های سامی تمركز داشت.

به‌طور كلی، كارهای علمی و ادبی نولدكه هم از حيث كميت و هم كيفيت زياد و شايان تحسين است. به اين معنی كه او یکی از پركارترين محققان زمان خود بود و ده‌‏ها كتاب و صدها مقاله از خود به‌جای نهاد. تئودور نولدكه در آلمان به‌عنوان پير خاورشناسان آلمانی معروف است.

تلاش پايدار و درخشش ذهن و آگاهی گسترده‏‌اش به ادبيات يونانی و شناخت كاملش از سه زبان سامی شامل عربی، سريانی و عبری، همراه با عمر طولانی، به او امكان داد تا اين جايگاه را نه‌تنها در ميان خاورشناسان آلمان، بلكه در ميان تمام خاورشناسان به دست آورد.

نکته شگفت در زندگانی نولدکه این است که وی در سراسر زندگی‌اش که نزدیک به یک قرن به درازا انجامید، هیچ‌گاه به کشورهای شرقی سفر نکرد؛ علی‌رغم اینکه زمینه تخصصی و فعالیت‌های وی همگی مربوط به تاریخ و زبان و فرهنگ این کشورها بوده است.

تئودور نولدكه سرانجام پس را عمری کار و تحقيق در بيست و پنج دسامبر ۱۹۳۰ میلادی در ۹۵ سالگی درگذشت. نولدکه در میان خاورشناسان از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و از او با احترام یاد می‌کنند و آثارش را ارج می‌نهند. او از خاورشناسان پژوهنده و برجسته به شمار می‌آید که بسیاری از خاورشناسان روزگار خویش و مستشرقان پس از خود را تحت تأثیر قرار داده است.

مهم‌ترین آثار تئودور نولدکه

تاریخ قرآن

این کتاب در اروپا از شهرت فراوانی برخوردار شد و مورد توجه خاورشناسان قرار گرفت. او اولین کسی است که این نوع شیوه پژوهش درباره آیات و سور قرآن به کار می‌برد. نولدکه به خاطر همین کتاب به دریافت جایزه‌ای از سوی آکادمی فرانسه نایل آمد. کتاب مزبور در میان ایرانیان کاملاً شناخته شده نیست زیرا ترجمه‌ای به فارسی از آن صورت نگرفته است. نولدکه در کتاب «تاریخ قرآن» یک نمونه ترتیب نزول را پیشنهاد می‌کند.

زندگانی محمد (پیامبر اسلام (ص))

این کتاب هر چند به نحو ایجاز و اختصار نوشته شده ولی نولدکه با اعتماد به مآخذ تاریخی، آن را به نگارش درآورده است. در عین حال جای نقد و نکته‌گیری در آن خالی نیست.

تاریخ ایرانیان و عرب‌ها در زمان ساسانیان

این کتاب بخشی از تاریخ ابوجعفرطبری شمرده می‌شود که پروفسور نولدکه آن را به آلمانی ترجمه کرده و با تعلیقات مفصل به چاپ رسانده است. کتاب به‌وسیله دکتر عباس زریاب خویی به فارسی برگردانده شده و از سوی انجمن آثار ملی به چاپ رسیده است.

حماسه ملی ایران

این کتاب را نولدکه درباره شاهنامه فردوسی نوشته و بزرگ علوی آن را به فارسی برگردانده است. «سعید نفیسی» در خلال مقدمه‌ای که بر آن نگاشته، خرده‌گیری‌هایی از کتاب مزبور کرده است.

اساس زبان‌شناسی ایران

این کتاب در دو مجلد در اشتراسبورگ به چاپ رسیده است.

نولدکه کتابی درباره «نحو عربی» و پژوهش‌هایی درباره «اشعار شاعران قدیم عرب» و آثار دیگری نیز از خود به‌جای نهاده است.

در همین روز:

• شهادت حضرت فاطمه زهرا سلام‌الله علیها (۱۱ قمری)
• استقلال «مراكش» از اسپانيا و فرانسه (۱۹۵۶ میلادی)
• تولد «تئودور نولدكه» خاورشناس برجسته آلمانی (۱۸۳۶ میلادی)
• مرگ «هوارد كارتر» باستان‌‏شناس معروف انگليسی (۱۹۳۹ میلادی)
• روز ملی «مراكش»