روزشمار: ۲۸ دی؛ كشف «اورست» بلندترين قله جهان

کوه اورست در منطقه «هيماليای خومبوروالينگ» قرار دارد. اين کوه روی خط‌الرأسی مرتفع قرار گرفته که در طول مرز نپال تا تبت از غرب به شرق و از جوآيو تا ماکالو امتداد می‌يابد.

در نپال اين کوه «ساگاراما» به معنی سر آسمان ناميده می‌شود و تبتی‌ها آن را به نام «چومولونگما» به‌معنای مادر فدای زمين می‌شناسند.

در سال ۱۸۵۲ زمانی که هند هنوز تحت فرمانروايی بريتانيا بود، در شهر شمالی «دهرا دان»، رياضيدان جوانی شتابزده به دفتر کارش دويد و خطاب به رئيسش فرياد کشيد:

جناب، بلندترين کوه جهان را کشف کردم.

«رادهانات سيکزار» پس از صرف چهار سال وقت و انرژی فراوان جهت رمزگشايی از داده‌های رياضی موفق شده بود ارتفاع قله «اکس وی» در رشته‌کوه‌های هيماليا را اندازه‌گيری کند.

اين قله که بعدا به احترام «سر جرج اورست»، رئيس سازمان نقشه‌برداری هند، اورست ناميده شد، در آن زمان ۸۸۴۰ متر ارتفاع داشت.

دستاورد برجسته سيکزار، که نزد بسياری از هندی‌ها ناشناخته است، زمانی بخشی از سالن «انحنای بزرگ» (Great Arc) در نمايشگاه پرجنب و جوش «بريک لين» (Brick Lane) است.

اين نمايشگاه که توسط دولت هند برگزار شده بود، دويستمين سالگرد آغاز عمليات نقشه‌برداری از شبه‌قاره هند را جشن گرفت.

اين عمليات را که يکی از «عظيم‌ترين و حيرت‌انگيزترين پروژه‌ها در تاريخ علم» توصيف می‌شود، «ويليام لمبتون»، افسر ارتش بريتانيا، در سال ۱۸۰۲ در مدرس آغاز کرد.

پروژه محاسبه ارتفاعات و مساحت هند که با همکاری چندين هزار هندی صورت می‌گرفت در سال ۱۸۱۹ «محاسبه مثلثاتی بزرگ» (جی تی اس) ناميده شد.

اين عمليات بيش از ۱۶۰۰ مايل (۲۵۷۰ کيلومتر) را پوشش می‌داد و در جريان آن افراد بی‌شماری عمدتا بر اثر حمله ببرها يا ابتلا به مالاريا جان باختند.

سيکزار، که در زمان اين اکتشاف ۳۹ سال داشت، يکی از قهرمانان اين عمليات بود که عمدتا از او ستايش نشد. او که داده‌های جمع‌آوری شده توسط مجريان نقشه‌برداری را محاسبه می‌کرد يک «محاسبه گر» ناميده می‌شد. او به دليل عملکرد عالی به درجه «سر محاسبه‌گر» ارتقا داده شد.

«جان کی»، مورخ بريتانيايی و نگارنده دو کتاب در اين زمينه گفته است:

مهارت‌های رياضی در کار سيکزار جنبه اساسی داشت و جرج اورست از او به‌عنوان يک نابغه کم‌نظير نام می‌برد.

آقای کی گفته که بزرگ‌ترين خدمت محاسباتی او به محاسبه و کاربرد خطای ناشی از پديده‌ای به نام انکسار يا همان شکستگی خطوط مستقيم در نتيجه فشردگی جو زمين مربوط می شد.

وی همچنین گفته است که سيکزار نيز احتمالا مانند جرج اورست هرگز کوه اورست را نديده بود.

احتمال اينکه اين کوه بلندترين قله جهان باشد، اولين بار در سال ۱۹۴۷ زمانی که مساحان آن را از نزديکی دارجيلينگ، در شمال هند، رويت کردند، مطرح شد.

طی سه سال پس از آن، مساحان مختلف برای چندين بار مناظرات خود را ثبت کردند. اما تا تکميل محاسبات مکرر برای آزمودن نتايج در سال ۱۸۵۶، اورست بلندترين قله جهان معرفی نشد.

سيکزار، فرزند يک برهمن بنگالی، در اکتبر سال ۱۸۱۳ در جوراسانکو، شهر قديمی کلکته، متولد شد. سر جرج اورست، سيکزار را نابغه نادر رياضيات می‌دانست. او در کالج معروف هندو در اين شهر به مطالعه رياضيات پرداخت و به اصول زبان انگليسی آشنايی داشت.

سيکزار که انسانی پرکار بود، هرگز ازدواج نکرد و زندگی خود را وقف محاسبات پيچيده رياضی کرد.

جرج اورست بی وقفه در حال ستايش از اين نابغه ارقام بود و يک بار نوشت:

سيکزار يک مرد جوان نيرومند و سرشار از انرژی است که حاضر است برای احراز دانش عملی در کليه ابعاد حرفه خود، سختی‌ها را به جان بخرد. ابزارهای کمی در تشکيلات من هست که او قادر به استفاده آن‌ها نباشد و در کارهای محاسباتی من جنبه‌ای نيست که او در آن استاد نباشد.

ارتفاع کوه اورست از زمان يافته‌های سيکزار، افزايش يافته است. در سال ۱۹۵۵ اورست حدود ۸ متر بلندتر شد و به ۸۸۴۸ متر رسيد.

تا سال ۱۹۹۹ حدود دو متر ديگر بر ارتفاع آن افزوده شد. بلندترين قله دنيا امروز ۸۸۵۰ متر ارتفاع دارد.

كوشش‌‏های بسياری برای صعود به قله اورست به عمل آمد و انسان‏‌های زيادی نيز جان خود را بر سر اين كار گذاشتند. در سال ۱۹۵۱ میلادی یک كوهنورد انگليسی راهی از جنوب اورست كشف كرد كه صعود به قله را ممكن ساخت. نهايتاً در ۲۹ می سال ۱۹۵۳ میلادی عده‌‏ای از كوهنوردان سوئيسی عازم بالا رفتن از اورست شدند و تا ارتفاع ۸۶۰۰ متری از آن صعود كردند و اين بيشترين ارتفاعی بود كه بشر تا آن تاريخ از كوه بالا رفته بود. اين قله سرانجام در سال ۱۹۵۳ توسط دو كوهنورد از هند و انگلستان فتح شد.

تا پايان قرن بيستم ميلادی، اورست از نظر تعداد صعودکنندگان با ۸۷۳ صعودکننده پس از چوآيو (۹۹۸ صعودکننده) قرار داشت. گرچه تعداد نفراتی از بيش از يک بار قله به صعود کردند ۲۲۹ نفر است. از اين بين «آنگ رتيا» شرپای پرتوان نپالی تا پايان سال ۹۹ ميلادی با ۱۰ صعود رکورددار بود، در واقع آن زمان اورست ۱۱۷۲ بار صعود شد که ۵۵ نفر نفر از صعودکنندگان را زنان تشکيل می‌دادند. اين کوه با ۱۶۵ کشته، گرچه پرتلفات‌ترين کوه هشت هزار متری به شمار می‌رود اما با احتساب نسبت کشته‌ها به صعودها هفتمين کوه هشت هزار متری به شمار می‌رود اما با احتساب نسبت کشته‌ها به صعودها هفتمين کوه پرتلفات محسوب می‌شود. درمجموع در طی حدود نيم قرن تلاش روی اورست، مسيرهای متعددی گشايش يافته که پرطرفدارترين آن‌ها، مسير جنوبی که از گردنه جنوبی به قله منتهی می‌شود و مسير شمالی از خاک تبت است.

«آپا شرپا»، کوهنورد نپالی، تاکنون ۲۱ بار بام جهان را فتح کرده است. وی اولین بار در ماه می ۱۹۹۰ پس از سه صعود ناموفق برای اولین بار قله اورست را فتح کرد. وی که برای کشف رازهای پنهان اورست، پس از اولین صعود، هرسال صعود را تکرار کرده و تا سال ۲۰۱۱ تعداد صعود خود را به ۲۱ بار رسانده، با مشاهده وضعیت قله و تغییر آن طی این سال‌ها، به‌شدت از عواقب گرم شدن زمین ابراز نگرانی کرده است. اپا آب شدن برف‌های روی قله را باعث سخت‌تر شدن صعود دانسته و می‌گوید که با همین آب شدن‌ها، محل زندگی افراد ساکن در دامنه قله، که خود نیز جزو آن‌ها است، غرق در سیل خواهد شد. ۴ صعود آخر اپا شرپا همراه با تعدادی آزمایش روی قله اورست بود.

فتح اورست آن‌طور که به نظر می‌آید رمانتیک نیست. بر اساس آمار ارائه شده از صنعت گرشگری در هیمالیا، تعداد صعود کنندگان هرسال رو به افزایش است. در سال ۱۹۸۳ تعداد کسانی که قله اورست را تا آن زمان فتح کرده بودند به ۸ نفر می‌رسید، اما در سال ۲۰۱۲، تنها در یک روز ۲۳۴ نفر به این قله صعود کردند. پس خیلی دور از ذهن نیست که در چنین وضعیتی بین صعود کنندگان مشاجره یا حتی نزاع صورت گیرد. در سال ۲۰۱۳، کوهنوردانی با نام‌های «یولی استک»، «سیمون مورو» و «جاناتان گریفیث» قصد صعود به اورست را داشتند که در میانه راه، بومیان هیمالیایی که جزو راهنمایان صعود کنندگان هستند، به‌دلیل خطرات احتمالی از صعود بیشتر آن‌ها ممانعت به عمل می‌آورند. این سه کوهنورد با راهنمایان صعود درگیر می‌شوند که البته در نهایت به‌دلیل همکاری سایر اعضای صعود کننده با بومیان هیمالیایی، به کمپ اصلی بازمی‌گردند. اما جالب اینجا است که در کمپ اصلی با نیروهای نظامی نپالی مواجه می‌شوند و به همین دلیل مجبور به دادن تعهد به عدم تکرار کار خود می‌دهند.

شايد ذکر اين نکته جالب باشد که تا پايان قرن بيستم تنها کوهنوردان ۳۶ کشور جهان نامشان در رديف فاتحان بام دنيا به ثبت رسيده است. کشور ايران از لحاظ تعداد صعودکننده در رده ۲۱ اين فهرست قرار دارد و بی‌شک نپالی‌ها با صعودهای بی‌شمار خود در مقام نخست هستند.

نخستين کاروان ايرانيان در سال ۱۳۵۲ شمسی به سرپرستی آقای «علی اصغر امين نيا» تا کمپ اصلی اورست واقع در جبهه جنوبی پيش رفت اما به دليل پاره‌ای مشکلات، تنها به صعود قلل بوکالده به ارتفاع ۵۸۰۶ متر و کالاپاتار به ارتفاع ۵۴۵۰ متر بسنده کرد. همچنين در سال ۱۳۵۶ شمسی، اولين صعود مشترک ايران و چين تا ارتفاع ۷۵۰۰ متری بال شمالی، صورت گرفت که سرپرست تيم ايران آقای «محمد خاکبيز» و سرپرست تيم چين آقای «شی چاچون» بود. در نهايت در بهار سال ۱۳۷۷، کاروان ۱۷ نفره ايران به سرپرستی آقای «صادق آقاجانی» توانست از طريق مسير جنوبی، قله اورست را فتح کند و پرچم پرافتخار ايران را بر فراز بام دنيا به اهتزاز درآورد.

در همین روز:

• جیمز کوک و افرادش به‌عنوان نخستین گروه دریانوردان اروپایی مدار جنوبگان را پشت سر گذاشتند. (۱۷۷۳ میلادی)
• مرگ «آبراهام دوپرون» مستشرق فرانسوی و بنيان‏گذار ايران‌شناسی در جهان (۱۸۰۵ میلادی)