چه حیواناتی در صحرای بزرگ آفریقا زندگی می کنند؟

بیشتر ما عادت داریم «صحرای بزرگ آفریقا» را سرزمینی پهناور، خشک و با قبایلی صحرانشین به‌همراه شترهایشان تصور کنیم. این صحرا، مکانی فراتر از چیزی است که می‌اندیشیم. صحرای بزرگ آفریقا وسعتی به‌اندازه‌ی ۹٫۴۰۰٫۰۰۰ کیلومتر مربع را احاطه کرده که با مساحت آمریکا برابری می‌کند.

در ادامه، با برخی از جانداران منحصر به‌فرد این صحرا آشنا خواهیم شد.

«مورچه نقره‌ای صحرای بزرگ آفریقا»، موجودی بسیار خاص است که در طول روز، تنها به‌مدت ۱۰ دقیقه فعالیت می‌کند. این مورچه‌ها، نسبت به دیگر مورچه‌ها پاهای درازتری دارند و قبل از خروج از لانه، پروتئین مخصوصی برای فعالیت روی زمین در بدن خود ترشح می‌کنند. پاهای دراز و نیز پروتئین یاد شده، به این مورچه‌ها کمک می‌کند زیر گرمای طاقت‌فرسای صحرای بزرگ آفریقا، به حیات خود ادامه دهند.

عقرب زرد Deathstalker، سمی‌ترین گونه‌ی عقرب روی زمین است. این عقرب نوعی سم «عصب‌گرا» تولید می‌کند که مستقیما بر عصب‌های قربانی اثر می‌گذارد. نیش این عقرب روی یک انسان بزرگسال، می‌تواند بسیار دردناک باشد. کودکان، سالخوردگان و افراد ضعیف ممکن است با نیش عقرب زرد Deathstalker کشته شوند.

گونه‌ی بسیار خطرناکی از مارها یعنی، «افعی شنی» در صحرای بزرگ آفریقا زندگی می‌کند. افعی شنی، در حدود ۲۰ تا ۳۵ سانتی‌متر طول و سری پهن و مثلثی شکل با چشمانی کوچک دارد. نیش این مار که سلول‌های خونی قربانی را مورد هدف قرار می‌دهد، ممکن است بلافاصله پس از اصابت، شکار خود را به کام مرگ کشاند. پستانداران کوچک، پرندگان و مارمولک‌ها از جمله طعمه‌های این مار به شمار می‌روند. از دیگر مارهایی که در صحرای بزرگ آفریقا زندگی می‌کنند، می‌توان به «افعی شاخدار بیابانی» اشاره کرد. وجود شاخک‌های کوچک روی سر این افعی، وجه تمایز خوبی برای تشخیص و شناسایی این مار از دیگر گونه‌های موجود است.

وقتی صحبت از جانداران صحرای بزرگ آفریقا می‌شود، آخرین چیزی که به ذهنمان می‌رسد، تمساح است. هنگامی که «تمساح آفریقای غربی» قصد استراحت تابستانی در فصول گرم را داشته باشد، در مکان‌های امن بیابان مانند غار یا لانه‌های مخصوص خود زندگی می‌کند. وقتی فصل‌های بارانی در بیابان فرا رسد، تمساح‌ها از پناهگاه خود بیرون آمده و وارد مرداب‌های کوچکِ شکل گرفته می‌شوند.

بزمجه، نوعی مارمولک گوشتخوار است که در صحرای بزرگ آفریقا زندگی می‌کند. این حیوان، موجودی خونسرد است و از ماه سپتامبر تا آوریل به خواب (زمستانی) فرو می‌رود. مارمولک معمولا تا طول ۱ الی ۲ متر رشد می‌کنند که بخش زیادی از این طول به دم مارمولک اختصاص دارد. آن‌ها متوسط عمرشان در حیات وحش به حدود ۸ سال می‌رسد. بزمجه اغلب از موش، ماهی و تخم جانداران تغذیه می‌کند اما اگر موقعیتش وجود داشته باشد، ممکن است از پرندگان، پستانداران کوچک و دیگر موجودات نیز به‌عنوان غذا استفاده کند.

«سهره‌ی صورت سیاه» از خانواده‌ی سهر‌ه‌های بافنده در صحرای بزرگ آفریقا است. این‌گونه، در بسیاری از کشورهای آفریقای سیاه قابل‌مشاهده است. در حال حاضر به‌دلیل فراوانی این نوع پرنده، نگرانی خاصی برای انقراضش وجود ندارد. البته طبق تخمین‌ها، جمعیت این پرندگان رو به کاهش است.

نوک نقره‌ای آفریقایی، پرنده‌ای است که در نواحی خشک زندگی می‌کند. این پرنده در ناحیه‌ی ساوانا در نزدیکی صحرای بزرگ آفریقا به حیات خود ادامه می‌دهد. نوک نقره‌ای آفریقایی، پرنده‌ای خون‌گرم است که معمولا با دسته‌ی بزرگ پرندگان، به‌مدت طولانی بر فراز درختان پرواز می‌کند. این پرنده از دانه‌ی گیاهان تغذیه می‌کند.

شتر مرغ آفریقای شمالی، بزرگترین پرنده‌ی زنده روی زمین است. طول شتر مرغ تا ۲٫۷ متر می‌رسد و گردنی قرمز رنگ دارد. شتر مرغ نر دارای بال و پر سیاه و سفید و شتر مرغ ماده، بال و پری خاکستری دارد. عواملی مانند شکار شتر مرغ برای تهیه غذا، نگهداری در مزارع، نبود محل زندگی مناسب و غیره موجب کاهش جمعیت این پرنده شده است. این‌گونه که قبلا در ۱۸ کشور جهان زندگی می‌کرد، اکنون تنها در ۶ کشور یافت می‌شود.

خرگوش کوهی، پستانداری کوچک، خپل و گیاه‌خوار است که در آفریقای سیاه زندگی می‌کند. این خرگوش معمولا در شکاف صخره‌ها پناه می‌گیرد و به هنگام غذا خوردن، از آن بیرون می‌آید. خرگوش‌های کوهی به‌صورت گروه‌های ۱۰ تا ۸۰ تایی و باهم زندگی می‌کنند.

«سگ وحشی آفریقایی» از جمله موجوداتی است که گونه‌اش در معرض خطر بوده و در ناحیه‌ی آفریقای سیاه زندگی می‌کند. امروز، تنها ۳۹ گروه از این‌گونه باقی مانده است که شامل ۶۶۰۰ سگ وحشی بزرگسال می‌شود. شیوع بیماری‌های عفونی، شکار توسط انسان‌ها و از بین رفتن محل زندگی موجب کاهش جمعیت سگ وحشی آفریقایی شده است. این جانداران بسیار خون‌گرم و اجتماعی هستند که به‌صورت گروهی به شکار می‌پردازند. شاید تعجب کنید اما گونه‌ی ماده‌ی این سگ‌ها به‌جای نرها، پس از بلوغ جنسی از گله جدا می‌شوند. غذای موردعلاقه‌ی سگ‌های وحشی آفریقا، بز کوهی است.

غزال‌ها از جمله گونه‌های کوچک جانداری هستند که در صحرای آفریقا و علفزارهای اطرافش زندگی می‌کنند. اتحادیه بین‌المللی حفاظت از طبیعت (IUCN)، این‌گونه از غزال‌ها را در معرض انقراض طبقه‌بندی کرده است. امروز، تنها ۳۵٫۰۰۰ الی ۴۰٫۰۰۰ عدد غزال در جهان وجود دارد. این غزال‌ها به‌خوبی توانسته‌اند خود را با زندگی در صحرا وفق دهند. غزال صحرای آفریقا قادر است کل زندگی خود را بدون آب سپری کند، اما اگر چشمه آبی در دسترس باشد، از آن می‌نوشد. این غزال از طلوع تا غروب خورشید را برای یافتن غذا فعالیت می‌کند. شاخ و برگ درختان، میوه و برخی از گل‌ها غذای این غزال را تشکیل می‌دهند. کمتر از ۲۵۰۰ «غزال شاخ‌باریک» در دنیا باقی مانده است که گونه‌ی این حیوان را در معرض انقراض قرار می‌دهد. این غزال‌ها نیز خود را کاملا با شرایط آب و هوایی و گرمای صحرای آفریقا وفق داده‌اند. رنگ پوست این موجودات براق است که موجب بازتاب نور خورشید می‌شود و همچنین دارای سُم‌هایی بزرگ هستند تا بتوانند به‌راحتی روی شن‌های بیابان بدوند. «غزال ابلق» نیز از جمله موجودات در معرض انقراض است که قبلا در کشورهای بسیاری زندگی می‌کرد اما امروزه تنها در کشورهای نیجر، چاد و مالی یافت می‌شود. از بین رفتن محل زندگی و نیز شکار این حیوانات، تهدید بزرگی برای ادامه‌ی حیات این‌گونه محسوب می‌شود. این غزال‌ها از برگ درختان، میوه، علف و جوانه‌ی گیاهان صحرایی تغذیه می‌کنند.

شتر یک کوهانه یا شتر عربی، پس از شتر دو کوهانه، بزرگترین گونه‌ی شتر جهان محسوب می‌شود. این شترها برخلاف شترهای دو کوهانه، تنها یک کوهان در پشت خود دارند. شتر یک کوهانه توسط صحرانشینان آفریقا اهلی شده و برای اهداف زیادی مانند حمل و نقل و تهیه خوراک از گوشتش مورد استفاده است. این موجودات شدیداً خود را با شرایط صحرا وفق داده‌اند و معمولا شب‌ها به فعالیت می‌پردازند. صحرانشینان از بزهای اهلی نیز برای مصارف شیر و گوشت نگهداری می‌کنند. بز و شتر معمولا با هم در حیات وحش یافت می‌شوند اما در حال حاضر، گونه‌ی وحشی این حیوانات بسیار کمیاب و نادر است.

روباه صحرایی، گونه‌ای کوچک از تیره‌ی روباه‌ها با گوش‌های دراز است. گوش‌های این حیوان، موجب پراکنده شدن گرما از روی سر او می‌شود. بدن این روباه برای زندگی در نواحی خشک بسیار مناسب بوده و در کشورهای مراکش، مصر، نیجر، کویت و شبه‌جزیره‌ی سینا یافت می‌شود. روباه صحرایی از پرندگان، حشرات و موش‌ها تغذیه می‌کند. «روباه رنگ‌پریده» که از جمله روبا‌ه‌های کمتر مورد مطالعه قرار گرفته‌ی روی زمین است، در سنگال و سودان زندگی می‌کند. پوست شنی‌رنگ این روباه موجب استتار آن در بیابان شده و پیدا کردنش را بسیار دشوار می‌کند. «روباه شنی»، روباهی کوچک با پوست کرم رنگ و اشتهایی سیری‌ناپذیر است. این حیوان نیز در صحرای بزرگ آفریقا زندگی می‌کند.

یوزپلنگ آفریقایی، در صدر فهرست شکارچیان صحرای بزرگ آفریقا قرار می‌گیرد. امروز، تنها ۲۵۰ قلاده از این‌گونه‌ی در معرض خطر یوزپلنگ، روی زمین باقی مانده است. این یوزپلنگ‌ها در بخش‌های غربی صحرای آفریقا یافت می‌شوند. این چیتاها پوست رنگ‌پریده‌ای دارند که خال‌های کوچک‌تری هم نسبت به دیگر یوزپلنگ‌های آفریقا روی بدن خود دارند. یوزپلنگ آفریقایی از بز کوهی آداکس و غزال‌ها تغذیه می‌کند. البته هر از گاهی هم به شکار خرگوش صحرایی می‌پردازند. این یوزپلنگ‌ها معمولا به‌تنهایی در طبیعت زندگی می‌کنند و سبک زندگی نیمه‌-صحرایی دارند. یوزپلنگ آفریقایی اغلب در شب به شکار می‌رود.

«بز کوهی آداکس» که شدیداً در معرض انقراض قرار دارد، به‌ندرت در صحرای بزرگ آفریقا دیده می‌شود. شکار این بزها موجب کاهش شدید جمعیت این‌گونه شده است. بز کوهی آداکس معمولا در موریتانی، چاد و نیجر یافت می‌شود. این بزها با شاخ‌های مارپیچ و درازشان شناخته می‌شوند و پوست رنگ‌پریده‌ای دارند که موجب شده از آن‌ها با عنوان بز کوهی سفید نیز یاد شود. این بزها خود را با شرایط سخت صحرا به‌خوبی وفق داده و قادر هستند به‌مدت نامعینی بدون آب زندگی کنند. به همین دلیل است که این بزها معمولا در مناطقی یافت می‌شوند که میزان بارش سالانه‌اش کمتر از ۱۰۰ میلی‌متر است. بز کوهی آداکس از علف، برگ درختان و گیاهان صحرایی تغذیه می‌کند و آب مورد نیاز بدنش نیز از همین سبزیجات و شبنم روی آن‌ها تأمین می‌شود.