شفق های قطبی چیست و در کجا قابل رویت است؟

شفق قطبی یکی از عجایب طبیعی جهان و از پدیده‌های جوی کره زمین است. این پدیده شگفت‌انگیز در آسمان نورهای متحرک و زیبایی به رنگ‌های سبز، زرد، بنفش، قرمز و آبی می‌سازد. پدیده شفق قطبی که به «سپیده‌دم شمالی» نیز مشهور است، در نزدیکی قطب‌های جغرافیایی شمال و جنوب زمین رخ می‌دهد. این پدیده بر اثر برخورد ذراتی شکل می‌گیرد که از خورشید جدا و وارد جو کره زمین می‌شوند.

شفق قطبی تقریبا همیشه وجود دارد؛ اما به‌طور معمول در شب و زمانی که آسمان کاملا صاف باشد، می‌توان به تماشای آن نشست. با ما همراه باشید تا با این پدیده طبیعی بیشتر آشنا شوید. 

همه چیز درباره شفق های قطبی:

• شفق قطبی چیست؟
• تفاوت شفق و فلق قطبی چیست؟
• آیا شفق قطبی خطرناک است؟
• چرا در شفق قطبی رنگ‌های مختلف می‌بینیم؟
• بهترین کشور برای تماشای شفق قطبی کجاست؟
• شفق قطبی در ایران
• شفق قطبی چه زمانی رخ می‌دهد؟
• برنامه‌ریزی برای سفر شفق قطبی چندروزه است؟
• شفق قطبی در سیاره‌های دیگر
• حقایقی در مورد شفق قطبی

شفق قطبی چیست؟

شفق قطبی، نمایش رنگارنگی از نورها در آسمان شب است که به‌واسطه خورشید و قطب‌های مغناطیسی کره زمین ایجاد می‌شود. این پدیده زمانی رخ می‌دهد که باد‌های خورشیدی با گازهای موجود در لایه «مگنتوسفر» زمین واکنش می‌دهند. مگنتوسفر یکی از لایه‌های الکترومغناطیسی زمین است که  تعامل با بادهای خورشیدی در آن صورت می‌گیرد. ذرات حاوی بار الکتریکی اطراف زمین در این لایه وجود دارند و از ورود ذرات خورشیدی آسیب‌زا به زمین جلوگیری می‌کنند؛ با این حال، گاهی بادهای خورشیدی از مگنتوسفر عبور می‌کنند و برخورد ذرات باردار خورشیدی با ذرات باردار زمین منجر به یونیزه شدن مولکول‌های موجود در جو و نمایشی زیبا از شفق ‌های قطبی می‌شود. با اینکه این پدیده در شب بهتر دیده می‌شود، منشا شکل‌گیری شفق های قطبی «خورشید» است.

_{منبع عکس: unsplash.com؛ عکاس: نامشخص}

شفق ‌های قطبی در مناطق شمالگان و جنوبگان، در مدارهای ۶۶٫۵ درجه به بالا قابل‌مشاهده هستند. نام دیگر این پدیده در شمال «شفق شمالی» است و در جنوب به آن «نورهای جنوبی» نیز گفته می‌شود. شفق‌ های قطبی به‌ندرت در مدارهای بین استوا تا ۶۶٫۵ درجه شمالی یا جنوبی رویت می‌شوند. 

علت پیدایش شفق قطبی

خورشید علاوه بر گرما و نور، انرژی زیاد و ذرات کوچک دیگری نیز به‌سمت زمین می‌فرستد. میدان مغناطیسی اطراف زمین از آن در برابر بیشتر انرژی‌ها و ذرات محافظت می‌کند؛ اما خورشید همواره انرژی یکسانی ارسال نمی‌کند.

خورشید، توپی از گازهای بسیار داغ است؛ گازهایی که از ذرات باردار الکتریکی به نام یون تشکیل شده‌اند. این یون‌های باردار به‌صورت جریانی دائمی از سطح خورشید جدا می‌شوند. این جریان دائمی را بادهای خورشیدی می‌نامند. زمانی که این بادها شدت پیدا می‌کنند، از آن‌ها با نام طوفان خورشیدی یا «خروج جرم از تاج خورشید» (Coronal Mass Ejection) نیز یاد می‌کنند. بادها و طوفان‌های خورشیدی با میدان مغناطیسی زمین برخورد می‌کنند. بدون میدان‌های مغناطیسی بادهای خورشیدی می‌توانند جو شکننده زمین را از میان ببرند و حیات روی زمین را به خطر اندازند. 

_{منبع عکس: unsplash.com؛ عکاس: نامشخص}

به‌طور معمول، میدان‌های مغناطیسی اطراف زمین به جهت محافظت و حفظ حیات کره، جلوی بیشتر بادهای خورشیدی را می‌گیرند. طوفان‌های خورشیدی حجم زیادی از ذرات باردار را با سرعت بالایی در فضا پخش می‌کنند. اگرچه بسیاری از این بادها و طوفان‌ها توسط لایه مگنتوسفر مسدود می‌شوند، برخی از یون‌ها برای مدت کوتاهی در فضایی حلقه‌ای شکل در ناحیه‌ای به نام یونوسفر (Ionosphere) در اطراف جو زمین به دام می‌افتند. برخورد این بادها با میدان‌های مغناطیسی، آن‌ها را به‌سمت قطب‌های شمال و جنوب و یونوسفر منحرف می‌کنند. این اتفاق منجر به‌شکل‌گیری کمربند تابشی به نام «وان آلن» می‌شود. این کمربند تابشی ذرات مضر برای کره زمین را به خود جذب می‌کند. 

ناحیه یونوسفر در اطراف قطب‌های ژئومغناطیسی زمین قرار گرفته‌ است. این قطب‌ها محور میدان مغناطیسی زمین را مشخص می‌کنند و در فاصله ۱۳۰۰ کیلومتری قطب‌های جغرافیایی زمین در حرکت هستند. 

در ناحیه یونوسفر گازهای بسیار داغ که متشکل از یون‌های باردار هستند، با گازهای موجود در اتمسفر همچون اکسیژن و نیتروژن واکنش می‌دهند. در این برخورد‌ها اتم‌های موجود در جو زمین برانگیخته می‌شوند و از خود نور ساطع می‌کنند.

زیباترین شفق ‌های قطبی زمانی اتفاق می‌افتد که بادهای خورشیدی با بیشترین سرعت بوزند. در این صورت، برخوردهای بیشتری با اتم‌های موجود در جو زمین رخ می‌دهند. در نتیجه این برخوردها تابش‌ها بیشتر نمایان می‌شوند و منظره شفق قطبی منحصربه‌فردتر خواهد شد. در طول این برخوردها، هاله‌ای درخشان در اطراف قطب‌های جغرافیایی زمین شکل می‌گیرد. شفق ‌های قطبی به‌طور معمول در فاصله ۹۷ تا هزار کیلومتری از سطح زمین اتفاق می‌افتند و طول آن‌ها تا هزاران کیلومتر می‌رسد.

با وجود پیشرفت‌های علمی بسیار در علم «هلیوفیزیک» (Heliophysics) و جو، ابعاد زیادی از پدیده شفق قطبی پنهان مانده است. هلیوفیزیک علمی است که به مطالعه فیزیک خورشید و ارتباط آن با منظومه شمسی می‌پردازد.

تا سال ۲۰۲۱ و انتشار مقاله‌ای در مجله «Nature Communications»، دانشمندان هنوز نمی‌دانستند که ذرات پر انرژی باد خورشیدی چگونه با سرعت ۷۲ میلیون کیلومتر در ساعت حرکت می‌کنند. در ژوئن همان سال با کشف پدیده‌ای به نام امواج آلفون منشا سرعت بالای آن‌ها کشف شد. امواج آلفون به‌دلیل نیرو‌های الکترومغناطیس در پلاسما شکل می‌گیرند؛ این امواج طول موج پایین و قدرت بالایی دارند و ذرات خورشیدی در راستای این امواج در جو زمین حرکت می‌کنند و به سرعت شتاب می‌گیرند.

تفاوت شفق و فلق قطبی چیست؟

پیش از طلوع خورشید نور ضعیفی در سمت شرق آسمان مشاهده می‌شود که از آن با نام «صبح کاذب» یا «فلق» یاد می‌کنند؛ پس از غروب خورشید نیز تا مدتی نوری در آسمان دیده می‌شود که به آن «شفق» می‌گویند. این روشنایی آسمان ناشی از تابش نور خورشید به ذرات غبار پراکنده در جو زمین و انعکاس آن است. به عبارتی، در برخورد این نور با ذرات غبار، پدیده شکست نور رخ می‌دهد که منجر به شفق یا فلق می‌شود؛ اما «شفق قطبی» پدیده متفاوتی است که در اثر برخورد طوفان‌های خورشیدی با ذرات گاز موجود در جو و به‌طور معمول در نزدیکی قطب‌های شمال و جنوب رخ می‌دهد.

_{منبع عکس: unsplash.com؛ عکاس: نامشخص}

 پیدایش فلق (در هنگام طلوع خورشید) و شفق (در هنگام غروب خورشید) ممکن است دلایل گوناگونی داشته باشد:

فلق شهری

فلق شهری، هنگام صبح و پیش از طلوع خورشید آغاز می‌شود؛ زمانی که مرکز هندسی خورشید ۶ درجه زیر خط افق است و با طلوع خورشید به پایان می‌رسد. در هنگام غروب، مجدد این پدیده آغاز می‌شود و زمانی پایان می‌یابد که مرکز هندسی خورشید دوباره ۶ درجه زیر خط افق قرار بگیرد. در هنگام وقوع فلق شهری اگر مه یا محدودیت‌های دیگر نباشند، درخشان‌ترین ستاره‌ها و سیاره‌ها دیده می‌شوند و افق و اجرام زمینی قابل تشخیص هستند. در چنین شرایطی نیازی به نور مصنوعی نیست.

فلق دریایی

فلق دریایی در دو نوبت یک بار در هنگام طلوع و بار دیگر در زمان غروب خورشید رخ می‌دهد؛ هنگامی که مرکز هندسی خورشید ۱۲ درجه زیر خط افق است. به‌طور کلی، نام فلق دریایی به دریانوردانی اشاره دارد که می‌توانند از طریق ستاره‌های شناخته‌شده، خوانش‌های نجومی قابل‌اعتمادی انجام دهند. در هنگام فلق دریایی هنوز افق را می‌توان دید و بدون مه و سایر محدودیت‌ها، خطوط کلی اجرام زمینی را تشخیص داد؛ اما سایر مشاهدات در فضای باز بدون نور مصنوعی امکان‌پذیر نیست.

فلق نجومی

فلق نجومی همچون سایر فلق‌ها در دو نوبت طلوع و غروب رخ می‌دهد؛ زمانی که مرکز هندسی خورشید ۱۸ درجه زیر خط افق است. در فلق نجومی نور آسمان به‌حدی ضعیف است که اکثر افراد آسمان را کاملا تاریک می‌دانند؛ به‌خصوص در نزدیکی شهر یا حومه آن که آلودگی نوری وجود دارد. در فلق نجومی افق قابل تشخیص نیست و ستارگان و سیاره‌ها نسبتا کم نور را در نبود آلودگی نوری می‌توان با چشم غیر مسلح دید؛ اما برای آزمایش محدودیت دید انسان، خورشید باید بیشتر از ۱۸ درجه زیر خط افق باشد. در شرایط فلق نجومی می‌توان منابع نور نقطه‌ای همچون ستارگان یا سیاره‌ها را مطالعه کرد؛ هرچند برای مطالعه منابع نور پراکنده همچون کهکشان‌ها، سحابی‌ها و خوشه‌های کروی باید در زیر آسمان کاملا تاریک بود. 

_{منبع عکس:weather.gov؛ عکاس: نامشخص}

همان طور که واضح است، علت وقوع انواع فلق و شفق با پدیده «شفق قطبی» کاملا تفاوت دارد و هرکدام از این پدیده‌ها در علم نجوم طبق الگوی متفاوتی اتفاق می‌افتند. 

آیا شفق قطبی خطرناک است؟

شفق ‌های قطبی معمولا در صدها یا حتی هزاران کیلومتر بالاتر از سطح زمین، یعنی محلی که ما زندگی می‌کنیم، به وقوع می‌پیوندند. با این اوصاف این پدیده زیبا و تماشایی به‌طور مستقیم هیچ تهدیدی برای جان و سلامت ما به‌همراه نخواهد داشت. با این وجود باید اشاره کنیم که شفق‌های قطبی به‌دلیل وجود ذرات باردار می‌توانند در عملکرد ماهواره‌ها و زیرساخت‌های الکترونیک یک ناحیه تاثیر منفی بگذارند و موجب اختلال یا در مواردی نادر بروز حوادث شوند.

چرا در شفق قطبی رنگ‌های مختلف می‌بینیم؟

شفق قطبی به رنگ‌های مختلفی در آسمان ظاهر می‌شود. این تغییر رنگ به چند علت رخ می‌دهد. ارتفاع برخورد یون‌های خورشید با اتم‌های موجود در اتمسفر و نوع این اتم‌ها از عوامل تاثیرگذار روی رنگ شفق‌های قطبی هستند. به‌طور معمول، در نتیجه واکنش این یون‌ها با اکسیژن، نورهای خیره‌کننده سبز و زرد و گاهی آبی؛ در نتیجه واکنش با نیتروژن نورهایی مایل به قرمز و آبی و در نتیجه برخورد این یون‌ها با اتم‌های هیدروژن و هلیوم شفق‌های آبی و بنفش ایجاد می‌کند.

_{منبع عکس: Reddit.com؛ عکاس: نامشخص}

در ارتفاع برخورد، طول موج نور تابیده‌شده اهمیت بالایی دارد. شفق‌های قطبی رایج به رنگ‌های سبز و آبی هستند که حاصل برخورد یون‌های خورشیدی با اتم‌های اکسیژن در ارتفاع پایین هستند. در ارتفاع بالاتر همین برخورد می‌تواند منجر به درخششی قرمز شود؛ اگرچه چشم ما به‌ندرت این طیف الکترومغناطیس را تشخیص می‌دهد. 

بهترین کشور برای تماشای شفق قطبی کجاست؟

۱. ایسلند

• بهترین زمان سفر: اواخر مرداد تا اواسط فروردین

ایسلند با وجود یخچال‌های طبیعی، آبشارهای عظیم و آتشفشان‌ها، مکانی رویایی برای سفر است.  ایسلند برای تماشای شفق‌های قطبی در بهترین طول و عرض جغرافیایی قرار دارد. ممکن است آب و هوا همیشه همراهی نکند؛ اما در جاده ساحلی آن می‌توان به‌دنبال آسمانی صاف بود. یکی از واضح‌ترین شفق‌های قطبی را می‌توانید در محدود کوه کرکیوفل (Kirkjufell) در ساحل غربی یا در حاشیه پایتخت ایسلند، ریکیاویک (Reykjavik) دید. 

_{منبع عکس: unsplash.com؛ عکاس: نامشخص}

۲. فربنکس، آلاسکا

• بهترین زمان سفر: اواخر مرداد تا اواسط فروردین

فربنکس (Fairbanks) فقط دو درجه پایین‌تر از دایره شمالگان و در نزدیکی فرودگاهی بین‌المللی و پارک ملی منحصر‌به‌فرد دنالی قرار دارد. این مکان یکی از بهترین مکان‌ها برای تماشای شفق‌های قطبی است. فربنکس آلاسکا علاوه بر داشتن سیستمی اختصاصی برای پیش‌بینی ظهور این پدیده طبیعی، به بازدیدکنندگان برنامه سفری را ارائه می‌دهد که آن‌ها را از چراغ‌های شهری و سایر آلودگی‌های نوری دور می‌کند. 

۳. یلونایف، کانادا

• بهترین زمان سفر: اوسط مرداد تا اواخر فروردین و برای سایر مناطق کانادا اوایل مرداد تا اوایل خرداد

یلونایف (Yellowknife) پایتخت سرزمین‌های شمال غربی کانادا، فعالیت‌های ویژه‌ای برای گردشگرانی دارد که به تماشای شفق‌های قطبی می‌آیند. این شهر در سواحل یکی از عمیق ترین دریاچه های جهان، دریاچه گریت اسلیو (Great Slave Lake)، دهکده‌ای ویژه برای ارائه خدمات به این طیف از گردشگران دارد. کانادا به‌دلیل عرض جغرافیایی بالا و آلودگی نوری کم، به بهشتی برای علاقه‌مندان به شفق‌های قطبی بدل شده است. سایر نقاط این کشور نیز از جمله پارک ملی وود بوفالو (Wood Buffalo) و پارک ملی جاسپر (Jasper National Park) نیز از این جهت مکان‌هایی ایدئال محسوب می‌شوند. 

۴. ترومسو، نروژ

• بهترین زمان سفر: اواخر مرداد تا اوایل فروردین

ترومسو (Tromsø) بزرگ‌ترین منطقه شهری در شمال نروژ است که داخل دایره قطب شمال قرار دارد. به‌واسطه جریان گلف استریم که جریان اقیانوسی گرم و قوی است، به‌شکل شگفت‌انگیری خط ساحلی این شهر دمایی متعادل دارد. شفق‌های قطبی زیبایی را می‌توان در حاشیه شهر ترومسو مشاهده کرد. علاوه بر این شهر، جزایر لوفوتن و شهرهای شمالی دورتری نیز همچون آلتا، نوردکاپ و کرکنس نیز برای تماشای این پدیده مشهور هستند. 

_{منبع عکس: jsis.washington.edu؛ منبع عکس: نامشخص}

۵. شمال سوئد و فلاند

• بهترین زمان سفر: نیمه شهریور تا اوایل فروردین 

شمالی‌ترین شهر سوئد، «کیرونا» (Kiruna) دروازه‌ای برای ورود به جاذبه‌های گردشگری این کشور است. در این شهر می‌توانید به هتل یخ در روستای یوکاسیاروی و در پارک ملی آبیسکو (Abisko) بروید، با فرهنگ اقوام «سامی» آشنا شوید و به تماشای گوزن‌های شمالی بنشینید. در کنار تمام این‌ها، تنها با رانندگی کوتاهی می‌توانید خود را به نقطه خوبی برای تماشای شفق‌های قطبی برسانید. آب و هوای این بخش سوئد بسیار پایدارتر از سواحل نروژ است؛ هرچند که سرمای مشابهی دارد. 

در لاپلند فلاند نیز شهری با نام رووانیمی (Rovaniemi) در نزدیک پارک‌های ملی قرار دارد. این شهر جایی است که در زمستان می‌توانید در کنار درختان یخ زده پوشیده از برف که به «مجسمه‌های تیکی» (Tykky) مشهور هستند، به تماشای شفق‌های قطبی بروید. 

۶. گرینلند

• بهترین زمان سفر: از میانه مرداد تا اواخر فرودین و در پایتخت گریلند «نوک»، از اواخر مرداد تا میانه فروردین 

برای دیدن این پدیده زیبا و جاذبه‌هایی همچون «یخچال‌های قالرالیق» (Qaleraliq Glacier) در گرینلند باید به‌سمت جنوب این کشور حرکت کنید. جایی که در تابستان هم می‌توان کوه‌های یخی شناور کوچکی را دید. 

۷. تاسمانی و نیوزلند

• بهترین زمان سفر: در طول سال و در تاریخ اعتدال‌ بهاری و پاییزی

برخلاف شفق‌های شمالی، در نیم‌کره جنوبی مکان‌های کمتری برای دیدن شفق‌های جنوبی وجود دارد؛ چراکه به غیر از قاره قطب جنوب، سایر خشکی‌ها در دایره مدارهای جنوبگان قرار ندارند و بهترین مکان‌ها، جنوبی‌ترین نقطه در «تاسمانی» (استرالیا) و نیوزلند است، جایی که تاریکی آسمان کمک می‌کند تا هر شفق قطبی فعالی را در افق جنوبی ببینید. به‌جز قطب جنوب، این مکان‌ها نزدیک‌ترین نقاط قابل‌دسترس برای تماشای این پدیده طبیعی هستند. 

۸. پاتاگونیا و آرژانتین

• بهترین زمان سفر: خرداد و تیر؛ با احتمال کمتر در اردیبهشت و مرداد

پاتاگونیا منطقه‌ای در آمریکای جنوبی است که بخشی از آن در خاک کشور شیلی و بخش دیگری از آن در آرژانتین قرار دارد. این منطقه به‌عنوان جنوبی‌ترین نقطه قاره آمریکای جنوبی، جایی است که احتمال دیدن شفق‌های جنوبی در آن، بیشتر از هر نقطه دیگری در این قاره است. هرچند این منطقه به‌صورت رسمی به‌عنوان یکی از نقاط تماشای شفق برشمرده نمی‌شود؛ ولی اگر خوش‌شانس باشید ممکن است در زمان مناسب، در افق جنوبی با آسمانی رنگارنگ مواجه شوید.

شفق قطبی در ایران

با وجود اینکه باید انتظار وقوع شفق قطبی در نواحی شمالگان را داشته باشیم؛، گاهی از اوقات این پدیده در نواحی دیگری از کره زمین به وقوع می‌پیوندد. در سال ۲۰۲۱ میلادی پدیده خروج جرم از تاج خورشید باعث شد تا اهالی نوادا، داکوتای جنوبی، میشیگان، نیوهمپشایر و... شفق قطبی را مشاهده کنند. در بریتانیا نیز عکاسان موفق به ثبت عکس‌هایی از شفق قطبی در اسکاتلند و شمال انگلستان شده‌اند.

_{منبع عکس: تابناک؛ عکاس: آزاد کریمی}

در اردیبهشت سال ۱۴۰۳ شمسی آزاد کریمی نخستین کسی بود که موفق به ثبت شفق قطبی در آسمان ایران شد. او این پدیده نادر و بسیار دیدنی را در ساعت ۲:۰۰ بامداد روز ۲۲ اردیبهشت ثبت کرد. کویر سه قلعه در استان خراسان جنوبی محل ثبت نخستین تصویر از شفق قطبی در ایران بود.

شفق قطبی چه زمانی رخ می‌دهد؟

زمانی که بادهای خورشیدی در شدیدترین حالت خود باشند، زیباترین و قوی‌ترین شفق‌های قطبی در آسمان پدیدار می‌شوند. بر اساس واقعیت موجود بادهای خورشیدی معمولا ثابت هستند؛ اما آب و هوای خورشید روزانه تغییر می‌کند و گرمایش و سرمایش بخش‌های مختلف آن دائما در تغییر است. 

_{منبع عکس: unsplash.com؛ عکاس: نامشخص}

آب و هوای خورشید اغلب با لکه‌های خورشیدی اندازه‌گیری می‌شود. این لکه‌ها سردترین بخش‌های خورشید هستند و به‌صورت لکه‌هایی تیره روی سطح سفید و داغ آن ظاهر می‌شوند. بادهای خورشیدی با این لکه‌ها در ارتباط‌اند و هرچه لکه‌های خورشیدی فعال‌تر باشند، شفق‌های قطبی راحت‌تر دیده می‌شوند. فعالیت لکه‌های خورشیدی در چرخه‌ای ۱۱ ساله رصد می‌شوند. 

اثر فعالیت بادهای خورشیدی بر کره زمین، دو بار در سال در زمان اعتدال‌های بهاری و پاییزی، زمانی که طول روز و شب با هم برابر است، به اوج خود می‌رسد. این اوج‌ها به‌طور معمول در حدود ۳۱ شهریور (۲۲ سپتامبر) و یک فروردین (۲۱ مارس) رخ می‌دهند. طوفان‌های خورشیدی می‌توانند منجر به مشاهده شفق‌های قطبی در عرض‌های جغرافیایی میانی در طول اعتدال‌های بهاری و پاییزی باشند. بنابراین بهترین زمان تماشای شفق قطبی از میانه شهریور تا اوایل پاییز و از میانه اسفند تا اوایل بهار است.

برنامه‌ریزی برای سفر شفق قطبی چندروزه است؟

برای اینکه بتوانید سفری موفق داشته باشید باید حداقل چهار روز را در نظر بگیرید؛ هر چند که بسیاری سفری هشت تا ۱۰ روزه را پیشنهاد می‌کنند. هرچه اطلاعات دقیق‌تری از شرایط جوی داشته باشید می‌توانید در سفری کوتاه‌تر به تماشای شفق‌های قطبی بنشینید. هرچه طول زمان سفر بیشتر شود شانس دیدن این پدیده طبیعی و برخورد با شرایط جوی مساعد بالاتر می‌رود. 

وسایل مورد نیاز سفر برای تماشای شفق قطبی

اینکه چه وسایلی را در سفر و ماجراجویی در قطب شمال با خود به‌همراه ببرید، شاید در ظاهر آسان به نظر برسد. انتخاب تجهیزات و پوشاک مناسب می‌تواند بخش زیادی از دلهره‌ها و اضطراب‌های سفر را کم کند. به‌همراه داشتن این وسایل، به شما اجازه می‌دهد تا با لذت و خیالی آسوده به تماشای شفق‌های قطبی بنشینید. 

تعداد لباس‌های گرمی که باید به‌همراه داشته باشید به‌مدت اقامت و فصلی بستگی دارد که سفر می‌کنید. اگرچه لباس‌های گرمی همچون سوییشرت یا کت‌های پر برای استفاده روزانه بسیار عالی هستند، لایه‌های نازک زیرین می‌توانند در حفظ گرمای بدن موثرتر باشند. فراموش نکنید که باید ساعت‌های طولانی در فضای باز به انتظار هوایی صاف و بدون آلودگی نوری باشید؛ بنابراین پوشاکی با کیفیت و مناسب انتخاب کنید که تمام بدن را گرم نگه دارد. ممکن است در طول فعالیت گرم شوید، پس به‌همراه داشتن لایه‌های نازک مزیت‌های دیگری هم دارد.

_{منبع عکس: unsplash.com؛ عکاس: نامشخص}

در مکان‌هایی همچون نروژ، فلاند، آلاسکا و شمالی‎‌ترین نقطه کانادا، بسیاری از کسانی که تجهیزات شکار می‌فروشند، وسایل گرمایشی انفرادی و برخی تجهیزات ضروری را به گردشگران اجاره می‌دهند. در ادامه لیستی از لباس‌ها و تجهیزات مورد نیاز برای سفر و تماشای شفق قطبی را مرور می‌کنیم:

• کلاه پشمی
• پوتین‌های زمستانی گرم و ضدآب
• جوراب پشمی
• پلیور پشمی
• بلوز آستین بلند پشمی (برای لایه‌های زیرین)
• دستکش دو پوش ضدآب
• دستمال گردن
• کاپشن ضد آب
• شلوار گرم و ضد آب
• عینک 

بهترین راه برای به حداکثر رساندن شانس دیدن شفق های شمالی چیست؟

برای دیدن شفق قطبی بهتر است پیش‌بینی دقیقی از شرایط آب و هوایی داشته باشید. آسمان صاف شانس دیدن شفق‌های قطبی را بالا می‌برد. در آب و هوای ابری امکان تشخیص این پدیده با چشم غیر مسلح ممکن نیست. آسمان کاملا تاریک به دور از آلودگی‌های نوری امکان بهتر دیدن شفق قطبی را فراهم می‌کند. پس بهتر است از شهر خارج شوید یا به ارتفاعات بروید. طولانی بودن شب‌های پاییز و زمستان نیز فرصت بیشتری برای تماشای شفق‌های قطبی فراهم می‌کند.

_{منبع عکس: unsplash.com؛ عکاس: نامشخص}

اگر می‌خواهید شانس دیدن شفق‌های قطبی را بالا ببرید، بهتر است از تجهیزاتی مانند دوربین استفاده کنید. دوربین‌هایی که برای مدت طولانی در تاریکی تصویربرداری می‌کنند، تصویری دقیق‌تر از شفق قطبی را به ثبت می‌رسانند؛ تصویری که شانس ثبت آن با چشم انسان بسیار پایین است. شبکیه چشم انسان محدوده کوچکی از رنگ‌ها را تشخیص می‌دهد و شفق‌های قطبی برای چشم ما بسیار کم‌نور و ضعیف هستند. در عکاسی در محیط‌های تاریک برای ثبت تصویر از عناصری که بازتاب نوری کمتری دارند و از تکنیک نوردهی طولانی استفاده می‌کنند. 

آیا می‌توانیم فعالیت شفق قطبی را پیش‌بینی کنیم؟

واقعیت این است که با وجود پیشرفت‌های علمی و پیش‌بینی‌های دقیق شرایط جوی هنوز هیچ راه‌حل قطعی برای آگاهی از فعالیت شفق‌های قطبی وجود ندارد. طوفان‌های خورشیدی به‌طور معمول ۲۴ تا ۴۸ ساعت فاصله خورشید تا زمین را طی می‌کنند. شاید بتوان با آگاهی از شرایط جوی در این مدت زمان محدود به پیش‌‌بینی نسبی از ظهور شفق‌های قطبی در آسمان رسید. 

_{منبع عکس: pexels.com؛ عکاس: Stefan Stefancik}

در فیزیک خورشیدی یکی از دشوارترین موضوعات آگاهی از شکل میدان مغناطیسی در پرتاب جرم تاج یا همان طوفان خورشیدی است. تقریبا غیرممکن است که بتوان زمان خروج این حباب عظیم از ذرات باردار و جهت برخورد آن‌ها با جو زمین را پیش‌بینی کرد. در نتیجه نمی‌توان گفت که شفق‌های قطبی خیره‌کننده ناشی از این اتفاق در کدام نقطه رخ می‌دهند.

با در نظر گرفتن تمام این شرایط، سایت‌ها و برنامه‌های موبایلی وجود دارند که زمان و شدت وقوع شفق قطبی را در مناطق مختلف پیش‌بینی می‌کنند و وضعیت لحظه‌ای مشاهده این پدیده را در مناطق مختلف اعلام می‌کنند؛ از مشهورترین این سایت‌ها می‌توان به www.auroraforecast.com و www.spaceweatherlive.com اشاره کرد. مراجعه به این سایت‌ها در هنگام برنامه‌ریزی سفر، احتمال برخورداری از نتیجه مطلوب را افزایش می‌دهد.

شفق قطبی در سیاره‌های دیگر

داده‌های به‌دست‌آمده از تلسکوپ‌های فضایی همچون تلسکوپ فضایی هابل نشان می‌دهند، پدیده‌ای که ما در کره زمین با نام شفق قطبی می‌شناسیم، در سیاره‌های دیگر منظومه شمسی نیز رخ می‌دهد:

• در سیاره‌های مشتری و زحل قطب‌های مغناطیسی به‌مراتب قوی‌تری نسبت به سیاره زمین وجود دارد. شفق‌های قطبی به‌وضوح در این سیاره‌ها مشاهده شده‌اند. گفته می‌شود که قمر آیو، از اقمار سیاره مشتری، علت وجود پدیده شفق قطبی در این سیاره است.
• در سیاره‌ها اورانوس و نپتون نیز شفق قطبی مشاهده شده است.
• شفق قطبی در مریخ و زهره نیز رویت است. زهره فاقد میدان مغناطیسی درونی است؛ بنابراین شفق قطبی گاهی اوقات تمام سطح سیاره را می‌پوشاند. پدیده شفق قطبی در مریخ نیز نخستین بار در اوت ۲۰۰۴ میلادی به ثبت رسید.

حقایقی در مورد شفق قطبی

• پدیده شفق قطبی به‌صورت کامل «Aurora Boreas» نام دارد. در اساطیر رومی «ارورا» (Aurora) الهه سپیده دم و «بورئاس» (Boreas) در اسطوره‌های یونانی، خدای باد شمالی است.
• ایستگاه فضایی بین‌المللی در همان ارتفاعی قرار دارد که شفق‌های شمالی رخ می‌دهند؛ بنابراین فضانوردان می‌توانند نورهای این پدیده را در کنار خود ببینند.
• نورهای جنوبی نیز وجود دارند که نمایش بصری مشابهی را ارائه می‌دهند. با این وجود، به‌دلیل قرارگیری آن‌ها در مکان‌هایی با خشکی کم، مانند جزیره جورجیا جنوبی، نیوزلند و جزایر فالکلند چندان مشهور نیستند.

_{منبع عکس: unsplash.com؛ عکاس: نامشخص}

•  شفق شمالی زمانی رخ می‌دهد که ذرات گاز موجود در جو زمین با ذرات باردار جو خورشید برخورد می‌کنند. الکترون‌ها و پروتون‌ها میلیون‌ها کیلومتر از خورشید تا زمین را با باد خورشیدی طی می‌کنند.

• مردم از سال ۱۶۱۹ میلادی شفق شمالی را مشاهده می‌کردند و داستان‌های زیادی در مورد آن‌ها میان مردم وجود داشت. «اینویت‌ها» (Inuit، قومی از مردم بومی شمال کانادا) معتقد بودند که این نورها ارواح اجدادشان هستند که با جمجمه شیر دریایی به‌عنوان توپ بازی می‌کنند. در حالی که طبق فرهنگ عامه فنلاند روباهی قطبی که از آن با نام «روباه آتش» (revontulet) نیز یاد می‌کنند، با سرعت بالایی در شمال می‌دود و دم پشمالوی آن با کوه‌ها برخورد می‌کند. به‌واسطه این برخورد جرقه‌هایی شکل می‌گیرد که آسمان را روشن می‌کنند.

• در گذشته وایکینگ‌ها شفق قطبی را به‌شکل دیگری تفسیر می‌کردند. بر طبق باور این مردم خدای اصلی آن‌ها، «اودین» که فرمانروای آسگارد بود، در والهالا یا جهان پس از مرگ زندگی می‌کرد. هر جنگجویی که طی نبرد روی زمین می‌مرد، به والهالا می‌رفت. هدایت آن‌ها به‌سمت اودین توسط جنگجویان زنی به نام «والکیری‌ها» رخ می‌داد. وایکینگ‌ها بر این باور بودند که شفق‌های قطبی انعکاس نور در زره‌های این زنان است. این انعکاس نور کمک می‌کند تا جنگجویان مسیر را در روشنی طی کنند. 

•  نورهایی که در آسمان ظاهر می‌شوند نه‌تنها یکسان نیستند، بلکه همیشه رنگ‌ها و الگوهای متفاوتی دارند. این تصور، اشتباهی رایج است که شفق‌های شمالی فقط در زمانی خاص ظاهر می‌شوند؛ چراکه آن‌ها همیشه وجود دارند و این شرایط آسمان است که تغییر می‌کند و آن‌ها دیده می‌شوند.

• در سیاره‌ها دیگر نیز شفق‌های قطبی وجود دارند. ستاره‌شناسان نورهای زحل، اورانوس، نپتون و مشتری را مشاهده کرده‌اند. 

_{منبع عکس: pexels.com؛ عکاس: Visit Greenland}

شما نیز تجربه خود از تماشای شفق قطبی و اطلاعات خود دراین‌باره را با کجارو به اشتراک بگذارید.

_{منبع عکس کاور: unsplash.com؛ عکاس: نامشخص}