درخت پالم؛ رمز و راز زیبایی و استقامت در دل طبیعت گرمسیری!

درختان پالم، این جواهرات سبز جهان طبیعت، قرن‌هاست که به‌عنوان نمادی از بهشت و آرامش در اذهان انسان‌ها جای گرفته‌اند. این درختان زیبا با ساقه‌های استوار و برگ‌های باشکوه، نه‌تنها زیبایی بصری خیره‌کننده‌ای به محیط اطراف می‌بخشند، بلکه نقش مهمی در اکوسیستم‌ها و فرهنگ‌های گوناگون ایفا می‌کنند. از ساحل‌های گرم و شن‌های طلایی گرفته تا باغ‌های مجلل شهری، همه پذیرای این درختان زیبا هستند.

در کجارو، سفری به دنیای شگفت‌انگیز درختان پالم خواهیم داشت؛ درباره تاریخچه پرفراز و نشیب‌شان صحبت می‌کنیم، به معرفی گونه‌های مختلف آن می‌پردازیم و با نوع میوه‌ها، نحوه کاشت و نگهداری این درختان زیبا بیشتر آشنا می‌شویم.

درباره درخت پالم بیشتر بدانید:

• درخت پالم چیست؟
• تاریخچه درخت پالم
• انواع درخت پالم
• میوه درخت پالم
• کاشت درخت پالم
• نگهداری درخت پالم

درخت پالم چیست؟

«درخت پالم» به گروهی از گیاهان گرمسیری و نیمه‌گرمسیری از خانواده «نخلیان» (Arecaceae) گفته می‌شود؛ البته آن‌ها را با اسامی دیگری چون «مغ» و «نخل» هم می‌نامند. این درختان بیشتر با ظاهر خاص و متمایزشان شناخته می‌شوند. درختان پالم تقریبا در همه اقلیم‌ها از بیابان تا جنگل کاشته می‌شوند و به‌دلیل تنوع، زیبایی و کاربرد گسترده آن‌ها در صنایع مختلف، اکوسیستم و فرهنگ‌های بشری، از جایگاه ویژه‌ای برخوردارند.

_{منبع عکس: سایت atlasobscura.com. عکاس: نامشخص}

بدنه‌ درخت پالم با توجه به گونه درخت می‌تواند بلند و صاف یا کوتاه و تنومند باشد. برگ‌ها در بالای بدنه قرار می‌گیرند، رنگ و سایزهای مختلف دارند، معمولا به‌شکل پر یا بادبزنی هستند و تاج درخت را تشکیل می‌دهند. برخی از گونه‌های پالم بین ۸۰ تا ۱۰۰ سال و بیشتر عمر می‌کنند؛ در حالی که گونه‌هایی از آن‌ها تنها ۱۵ تا ۲۰ سال عمر دارند.

بسیاری از درختان پالم میوه‌های خوراکی مانند «خرما» و «نارگیل» تولید می‌کنند؛ برخی از آن‌ها به‌دلیل زیبایی ظاهری‌شان معمولا در باغ‌ها و فضاهای شهری به‌عنوان گیاهان زینتی کاشته می‌شوند. از ساقه و برگ‌های آن می‌توان در ساخت خانه‌ها، سقف‌ها و ابزارهای مختلف استفاده کرد و از میوه برخی گونه‌های این نوع درخت، ماده‌ای به نام روغن پالم برای مصارف مختلف استخراج می‌کنند.

تاریخچه درخت پالم

تاریخچه درخت پالم با فرهنگ‌ها و تمدن‌های مختلف جهان گره خورده است. قدمت این نوع درخت تنومند به دوران‌ باستان باز می‌گردد و از گذشته تاکنون به‌دلیل داشتن ظاهر زیبا، میوه‌های مغذی و کاربردهای متنوع‌ همواره مورد توجه بشر قرار گرفته‌ است. درختان پالم با قدمتی ۶ هزار ساله از قدیمی‌ترین گیاهانی هستند که توسط انسان‌ها کاشته‌ شده‌اند و در ادوار مختلف تاریخ، کاربردها و نمادهای متفاوتی برای آن در نظر گرفته‌اند.

_{منبع عکس: سایت readelysian.com. عکاس: نامشخص}

مصری‌های باستان و در تمدن‌های بین‌النهرین و هند از درخت پالم برای ساخت خانه‌ها و کشتی‌ها استفاده می‌کردند و خرما به‌عنوان یکی از محصولات مهم این درخت، نقش مهمی در تغذیه مردم داشت. باغ‌های نخل در این مناطق به‌عنوان نمادی از ثروت و رفاه به شمار می‌آمدند.

در یونان و روم باستان، درخت پالم نمادی از پیروزی بود و برگ‌های آن را در مراسم جشن و مسابقات ورزشی به‌عنوان نشان پیروزی به برندگان اهدا می‌کردند. حدود ۲,۵۰۰ سال پیش، در آسیای جنوبی و جنوب شرقی از برگ خشک درخت پالم به‌عنوان کاغذ استفاده می‌کردند.

در دوره‌های میانی و با گسترش اسلام، درخت پالم به مناطق مختلفی از خاورمیانه، شمال آفریقا و جنوب اروپا راه یافت. خرما را به‌عنوان یکی از غذاهای اصلی در بسیاری از کشورهای اسلامی شناختند و درخت پالم به نمادی از سخاوت و مهمان‌نوازی تبدیل شد. در قرن نوزدهم و بیستم، روغن پالم به‌عنوان یکی از محصولات مهم در صنایع غذایی و آرایشی مورد استفاده قرار گرفت و کاشت درختان پالم به‌طور گسترده‌ای در مناطق گرمسیری افزایش یافت.

انواع درخت پالم

تاکنون گونه‌های مختلفی از انواع درخت پالم با ویژگی‌های خاص و شرایط زیستی متفاوت در مناطق مختلف جهان یافت شده است. هر یک از این‌گونه‌ها به‌دلیل مصارف خوراکی و کاربردی، نقش مهمی در طبیعت و زندگی افراد ایفا می‌کنند. در ادامه به معرفی ویژگی‌های هر یک از انواع مشهور درخت پالم می‌پردازیم.

_{منبع عکس: سایت treevitalize.com. عکاس: نامشخص}

نخل خرما

• نام علمی: Phoenix Dactylifera
• نام انگلیسی:Date Palm
• زیستگاه: مناطق جنوب کشور مانند سیستان‌ و بلوچستان، خوزستان، فارس، کرمان و بوشهر

«نخل خرما» که به «نخل فونیکس» یا «فینیکس» نیز شناخته می‌شود، بدنه‌ای استوانه‌ای و عمودی شکل با ارتفاع ۱۵ تا ۳۰ متر با قطری یکسان و برگ‌هایی پر مانند، محکم و مقاوم به رنگ سبز مایل به خاکستری دارد که در خاورمیانه به‌عنوان درخت میوه پرورش داده می‌شود. میوه شیرین و مغذی این درخت با نام‌های خرما، رطب، خارک یا تمر شهرت دارد. تاکنون بیش از ۶۰۰ گونه از نخل خرما مانند زاهدی، خاصویی، شاهانی، کبکاب، مجول، مضافتی و پیارم یافت شده است.

_{منبع عکس: سایت waterwisegardeningsb.org. عکاس: Steve Mullany /Smith}

نخل خرما بیشتر در خاک‌های شنی و با زهکشی خوب رشد می‌کند و به آبیاری منظم نیاز دارد و در ایران بیشتر در مناطق جنوب کشور مانند سیستان‌ و بلوچستان، خوزستان، فارس، کرمان و بوشهر کشت می‌شود.

نخل نارگیل

• نام علمی: Cocos Nucifera
• نام انگلیسی: Coconut Palm    
• زیستگاه: مناطق گرمسیری جنوب‌شرقی آسیا

«نخل نارگیل» دارای بدنه‌ای بلند است که تا ارتفاع ۳۰ متر رشد می‌کند. برگ‌هایی بزرگ (تا هفت متر طول) و بادبزنی شکل دارد. میوه این درخت، معروف به نارگیل در صنایع غذایی، آرایشی و دارویی کاربرد دارد و معمولا روی هر درخت تعداد ۵۰ تا ۱۰۰ عدد نارگیل رشد می‌کند.

_{منبع عکس: سایت levypreserve.org. عکاس: نامشخص}

نخل نارگیل معمولا در مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری جنوب‌شرقی آسیا به‌وفور یافت می‌شود و بیشتر در خاک‌های سواحل شنی رشد می‌کند. این درخت برای رشد به نور خورشید و رطوبت فراوان نیاز دارد و بلندی قد آن به‌قدری زیاد است که در ارتفاعات به یک سمت خم می‌شود.

پالم واشنگتن

• نام علمی: Washingtonia Robusta
• نام انگلیسی: Washington Palm
• زیستگاه: جنوب‌غربی آمریکا و شمال‌غربی مکزیک

«پالم واشنگتن» یا «پالم بادبزنی» تنه‌ای قوی به ارتفاع ۱۸ تا ۲۴ متر دارد. برگ‌های آن به‌شکل بادبزنی و بزرگ هستند و برگ‌های خشک، زیر تاج درخت جمع می‌شوند. این درخت در شرایط خشک و بیابانی از قدرت تحمل بالایی برخوردار است و در خاک‌های ماسه‌ای و شنی به‌خوبی رشد می‌کند.

_{منبع عکس: سایت .gardenplantsonline.co.uk. عکاس: نامشخص}

پالم واشنگتن، بومی جنوب‌غربی آمریکا و شمال‌غربی مکزیک است و با توجه به جذابیت ظاهری‌اش از آن به‌عنوان گیاهی زینتی یاد می‌کنند. این درخت، میوه‌ای خوراکی شبیه به نخل خرما دارد؛ اما نه به آن خوشمزگی!

درخت پالم واشنگتن خود به دو گونه «پالم بادبزنی مکزیکی» (Washingtonia Robusta) و «پالم بادبزنی کالیفرنیا» (Washingtonia Filifera) تقسیم‌بندی می‌شود که البته پالم بادبزنی مکزیکی قد بلندتر است.

پالم لاتانیا

• نام علمی: Latania Palm
• نام انگلیسی: Latania Palm
• زیستگاه: مناطق گرمسیری و نیمه‌ گرمسیری مکزیک و کالیفرنیا

«نخل لاتانیا» از دیگر گونه‌های درخت پالم با ارتفاع ۲۲ تا ۳۵ متر است. این درخت بیشتر در مناطق مرطوب و گرم پرورش داده می‌شود و نسبت به دیگر گونه‌های درخت پالم در برابر سرما مقاوم‌تر است. برگ‌های بادبزنی شکل آن همانند تاجی سبز رنگ، بالای درخت جمع می‌شوند و به همین دلیل در دسته گیاهان زینتی قرار گرفته است.

_{منبع عکس: سایت nature-and-garden.com. عکاس: نامشخص}

گل‌های نارنجی رنگ روی درخت لاتانیا، تبدیل به میوه‌هایی جذاب، به رنگ آبی مایل به خاکستری می‌شوند. این درخت، گیاه بومی مناطق گرمسیری و نیمه‌ گرمسیری مکزیک و کالیفرنیا است؛ البته در مناطق شمال ایران هم رشد خوبی دارد.

نخل سوزنی

• نام علمی: Rhapidophyllum Hystrix 
• نام انگلیسی: Needle Palm
• زیستگاه: جنوب‌شرقی آسیا

«نخل سوزنی» پالمی غیربیابانی بوته‌ای با تنه کوتاه و ضخیم است که تا ارتفاع حدود دو متر رشد می‌کند. این پالم برگ‌هایی به رنگ سبز تیره دارد و غلاف هر برگ‌ دارای خارهای سوزنی‌مانند و تیز است؛ ازاین‌رو به پالم سوزنی شهرت دارد. 

_{منبع عکس: سایت gardenia.net. عکاس: نامشخص}

نخل سوزنی بیشتر جنبه زینتی دارد و از آن برای مواردی نظیر تزیین اطراف ساختمان استفاده می‌شود. این‌گونه بیشتر در مناطق سایه و کم آفتاب و آب‌ و هوای معتدل پرورش داده می‌شود و در دمای زیر صفر درجه از قدرت تحمل بسیار بالایی برخوردار است.

نخل سابال

• نام علمی: Sabal Palmetto
• نام انگلیسی: Cabbage Palm    
• زیستگاه: جنوب و جنوب شرق آمریکا، کوبا، مکزیک، هند غربی و باهاما

«نخل سابال» که با عنوان «پالم آبی» هم شناخته می‌شود، بدنه‌ای ضخیم با ارتفاع تقریبی ۲۰ متر و برگ‌های بزرگ بادبزنی شکل دارد. این درخت جذاب در باغ‌ها و فضاهای شهری به‌عنوان گیاهی زینتی کاشته می‌شود. نخل سابال در برابر باد و سرما مقاوم است.

_{منبع عکس: سایت gardenia.net. عکاس: نامشخص}

در انتهای جوانه شاخه‌های در حال رشد، ماده‌ای خوراکی مانند کلم وجود دارد و به همین دلیل، پالم سابال را با عنوان «نخل کلم» هم می‌شناسند. برای استفاده خوراکی از آن می‌توانید مواد داخل درخت را خرد کنید و بپزید. این درخت از گیاهان بومی جنوب و جنوب شرق ایالات متحده (ایالت فلوریدا، کارولینای شمالی و جنوبی و جورجیا) و همچنین کوبا و باهاما است؛ البته در امتداد دشت ساحلی خلیج فارس هم یافت می‌شود.

نخل ژله‌ای

• نام علمی: Butia Capitata
• نام انگلیسی: Jelly or Pindo Palm
• زیستگاه: کشور برزیل، پاراگوئه و اروگوئه

«نخل ژله‌ای» از دیگر گونه‌های درخت پالم و بومی کشور برزیل است. این پالم رشد نسبتا کندی دارد، دارای تنه ضخیم و کوتاهی است و ارتفاع آن حداکثر به ۶ متر می‌رسد. از دیگر ویژگی‌های این درخت می‌توان به برگ‌های قوسی‌شکل آن اشاره کرد که رنگی متمایل به نقره‌ای و آبی دارند.

_{منبع عکس: سایت caraghnurseries.ie. عکاس: نامشخص}

نخل ژله‌ای نسبت به خشکی و سرما بسیار مقاوم است و برای داشتن رشد بهینه‌، به آبیاری منظم و نور کافی نیاز دارد. این درخت میوه‌هایی زرد یا نارنجی رنگ دارد و از آن می‌توان برای درست کردن ژله و مربا استفاده کرد؛ نام‌گذاری آن نیز بر همین اساس است.

نخل بادبزنی اره‌ای

• نام علمی: Serenoa Repens 
• نام انگلیسی:Saw Palmetto
• زیستگاه: جنوب‌شرقی آمریکا

«نخل بادبزنی اره‌ای» با نام علمی «نخل سورنا» از دیگر گونه‌های بومی جنوب‌شرقی آمریکا محسوب می‌شود و تا سواحل اقیانوس اطلس امتداد دارد. ارتفاع این نخل به دو تا سه متر می‌رسد و برگ‌های اره‌مانند آن بسیار تیز و بادبزنی هستند.

_{منبع عکس: سایت gardenia.net. عکاس: نامشخص}

نخل بادبزنی اره‌ای با هر نوع اقلیم و خاکی سازگار است؛ البته به‌صورت انبوه در زمین‌های ساحلی شنی یا در جنگل‌های کاج و زیر درختان جنگلی رشد می‌کند. میوه این درخت قرمز متمایل به سیاه است و برای مصارف دارویی کاربرد دارد و از خود درخت برای زینت باغ‌ها و منازل استفاده می‌شود.

نخل روغنی

• نام علمی: Elaeis
• نام انگلیسی: Oil Palm
• زیستگاه: آفریقا و آمریکای جنوبی و مرکزی

«نخل روغنی» از دیگر گونه‌های درخت پالم است که ارتفاع آن به ۲۰ متر می‌رسد و برگ‌هایی سبز رنگ و سوزنی‌ شکل دارد. این گیاه بومی آفریقا و آمریکای جنوبی است؛ البته گونه آفریقایی آن محصول بیشتری نسبت به گونه آمریکایی تولید می‌کند.

_{منبع عکس: سایت iasgyan.in. عکاس: نامشخص}

میوه‌های نخل روغنی تقریبا به‌اندازه گردو، قرمز رنگ، آبدار با الیاف فیبری هستند و از گوشت و دانه آن می‌توان، دو نوع روغن برای مصارف خوراکی و صنعتی تهیه کرد. روغن پالم می‌تواند در رفع کمبود ویتامین آ موثر باشد.

میوه درخت پالم

درخت پالم با توجه به نوع و گونه خود میوه‌هایی متنوع با کاربردهای مختلف خوراکی و تزیینی دارد. از مهم‌ترین میوه‌های این درخت می‌توان به خرما، نارگیل و میوه نخل روغنی اشاره کرد.

_{منبع عکس: سایت britannica.com. عکاس: نامشخص}

• «خرما» میوه‌ای مقوی با هسته‌ای محکم و پوستی نازک است که به‌صورت خوشه‌ای روی درخت قرار می‌گیرد.
• «نارگیل» از میوه‌های خوشمزه درخت پالم با پوسته‌‌ای سخت و قهوه‌ای رنگ است. روی پوسته نارگیل سه سوراخ معروف به چشم‌های آن دیده می‌شود و داخلش میوه‌ای چرب و سفید رنگ وجود دارد و با مایعی شیرین پر شده است.
• «میوه نخل روغنی» ظاهری شبیه به خرما با طول نزدیک به چهار سانتی‌متر دارد. میوه نخل روغنی به‌صورت خوشه‌ای روی درخت می‌روید و در طول مراحل رشد به رنگ‌های زرد، قرمز و گاهی سیاه دیده می‌شود. این میوه بسیار چرب است و از آن روغن پالم را استخراج می‌کنند که برای مصارف مختلف خوراکی، لوازم آرایشی و بهداشتی، سوخت‌های زیستی و بعضی از محصولات دارویی استفاده می‌شود.

کاشت درخت پالم

کاشت درخت پالم مراحل خاصی دارد که برای موفقیت‌آمیز بودن آن باید مراحل زیر را انجام دهید:

_{منبع عکس: سایت thearches.co.uk. عکاس: نامشخص}

• در قدم اول باید گونه‌ای از درخت پالم را انتخاب کنید که با شرایط آب و هوایی منطقه شما سازگار باشد. درخت پالم را می‌توان در همه فصول سال کاشت؛ اما بهترین زمان کاشت، اوایل فصل تابستان است که خاک و هوا حسابی گرم شده‌اند.
• درختان پالم به نور مستقیم خورشید نیاز دارند؛ بنابراین مکانی را انتخاب کنید که در روز حداقل ۶ تا هشت ساعت نور خورشید را دریافت کند.
• خاک مناسب این گیاه باید شنی، ماسه‌ای یا خاک‌های مخلوط، با زهکشی مناسب باشد. خاک را با کمپوست یا کود طبیعی مخلوط کنید تا مواد مغذی بیشتری برای تغذیه درخت پالم فراهم شود.
• برای کاشت می‌توانید از بذر یا نهال‌ گیاه استفاده کنید؛ اگر از بذر استفاده می‌کنید، بذرها را در آب گرم به‌مدت ۲۴ تا ۴۸ ساعت بخیسانید و سپس در عمق دو تا سه سانتی‌متری خاک قرار دهید. در صورت استفاده از نهال، حفره‌ای به عمق و عرض دو برابر ریشه نهال حفر کنید و نهال را درون آن قرار دهید. خاک را دور ریشه نهال بریزید و به‌آرامی فشار دهید تا محکم شود.
• بلافاصله پس از کاشت، درخت را خوب آبیاری کنید. پالم‌ها به آب‌دهی منظم نیاز دارند. به‌ویژه در ماه‌های اول، خاک باید مرطوب نگه داشته شود.

نگهداری درخت پالم

 با رعایت نکات لازم، می‌توانید از درخت پالم خود به‌خوبی مراقبت کنید و از زیبایی آن بهره‌مند شوید:

• درختان پالم در فضای باز نیاز به نور مستقیم و آبیاری مکرر دارند. درختان تازه کاشته‌شده را دو بار در هفته (دو تا سه ماه) عمیقا آبیاری کنید. این درختان پس از استقرار به خشکی مقاوم هستند و نیاز به آبیاری چندانی ندارند؛ زمان مناسب برای آبیاری هم موقعی است که سطح روی خاک کمی خشک شده باشد. 
• کوددهی مرتب، غنی‌سازی خاک و زهکشی مناسب، تاثیرات مثبتی در روند رشد درختان پالم دارند. در سال‌های اولیه بهتر است، چهار بار در سال، کود پای درختان ریخته شود و در سال‌های بعد، این کار را یک‌بار در سال، آن هم در اوایل بهار انجام دهید و در صورت نیاز یک بار دیگر در اوایل پاییز کود بریزید.
• برای کاشت درختان پالم در گلدان، گلدان را کمی بزرگ انتخاب کنید. هنگامی گه خاک خشک می‌شود، گلدان را آبیاری کنید. پالم‌های گلدانی، معمولا خاک و آب‌وهوای مرطوب را ترجیح می‌دهند؛ بنابراین، خاک را همیشه کمی مرطوب نگه دارید. برای این کار می‌توانید یک سینی دارای آب در زیر گلدان قرار دهید تا رطوبت افزایش یابد؛‌ در این حالت لایه‌ای از سنگ‌ریزه‌ها ته گلدان قرار دهید تا ریشه‌ها در آب غوطه‌ور نشوند.
• درختان پالم چندان نیازی به هرس کردن ندارند؛ فقط کافی است، هر چند وقت یک‌بار برگ‌های خشک و آسیب‌دیده را از تنه درختان جدا کنید تا نور و هوا به دیگر بخش‌های درخت برسد و همچنین منظم‌تر و زیباتر به نظر آید. برای نگهداری بهینه درخت پالم، توصیه می‌شود که علف‌های هرز اطراف درخت را بچینید و در صورت مشاهده هرگونه آفت و بیماری روی تنه و برگ‌های درخت، نسبت به رفع آن هرچه سریع‌تر اقدام کنید.
• گرچه برخی گونه‌های درخت پالم از قدرت تحمل بالایی در هوای سرد برخوردارند؛ اما بهتر است در زمستان‌های سرد و یخبندان مناطق سردسیری برای محافظت از درخت پالم، دور آن را با پارچه یاگونی بپوشانید و از آبیاری عمیق درخت هم غافل نشوید.

_{منبع عکس: سایت thespruce.com. عکاس: Kara Riley}

شما هم اگر اطلاعات تکمیلی و تجربه جدیدی در خصوص نگهداری و پرورش گونه‌های مختلف درخت پالم دارید، با همراهان کجارو در میان بگذارید.

_{منبع عکس کاور: سایت owlcation.com. عکاس: welcomia}