روستایی در ایران که زنان در آن حکمرانی می‌کنند

روستای آب اسک از توابع بخش لاریجان شهرستان آمل در استان مازندران، زن سالاری را به شیوه خود مرسوم کرده است. در این روستا، یک روز در سال را به نام «زن شاهی»، «مادر شاهی» یا روز «زنان بدون مردان» می‌شناسند و آن روز، به حکومت بانوان اختصاص دارد. مراسم زن شاهی، در یکی از جمعه‌های اوایل فصل بهار (معمولا روز معینی از اردیبهشت ماه) و هم‌زمان با آیین سنتی برف چال، برگزار می‌شود.

همه ساله اهالی روستای آب اسک، دور هم جمع می‌شوند و با حضور بزرگان، تاریخ مراسم را مشخص می‌کنند. مردان و پسران بالای پنج سال روستا در روز موعود، غذای خود را بر می‌دارند و پیش از طلوع آفتاب، از روستا خارج و راهی کوهستان‌های اطراف می‌شوند. پس از آن، زمام امور روستا به دست زنان می‌افتد و هیچ مردی حق ندارد تا پایان روز، وارد روستا شود. زنان، جماعت ذکور روستا را با اسپند بدرقه می‌کنند و سپس، فردی را که از میان خود به‌عنوان ملکه (حاکم یا شاه) برگزیده‌اند، بر مسند می‌نشانند. وزیران، سربازان یا نگهبانان نیز دیگر اعضای گروه پادشاهی یک‌روزه زنان را تشکیل می‌دهند.

_{منبع عکس: ایسنا؛ نام عکاس: مصطفی شانه چی}

حاکم روستا، یک روز قبل از مراسم و بنا بر رای سایر اهالی، انتخاب می‌شود؛ فردی که علاوه بر خوش‌نامی، نیکوکاری و صفات خوب، صاحب قدرت رهبری و مدیریت است و قادر خواهد بود تا به اوضاع روستا، سر و سامان دهد. حاکم منتخب، معمولا تا چندین سال، مقام خود را از دست نخواهد داد؛ مگر اینکه خود نخواهد یا نتواند حکومت زنان را اداره کند. وزرا نیز به انتخاب حاکم و در روز مراسم تعیین خواهند شد. سربازان و نگهبانان نیز وظیفه مراقبت از روستا را به عهده می‌گیرند و اجازه ورود هیچ مردی را صادر نخواهند کرد.

_{منبع عکس: پینترست؛ نام عکاس: ناشناس}

نگهبانان در ابتدای امر، در روستا چرخ می‌زنند تا مطمئن شوند که مردی در گوشه‌ای، پنهان نشده باشد. در این میان، استثنایی نیز برای پیرمردان ناتوان یا بیماران وجود دارد که می‌توانند در خانه بمانند؛ اما به‌هیچ‌وجه اجازه ندارند که پشت پنجره بیایند، پرده را کنار بزنند یا روی تراس خانه ظاهر شوند.

چنانچه یکی از مردان یا پسران نیز آگاهانه یا نا آگاهانه، پا به روستا و حریم بانوان بگذارد، به دستور حاکم روستا، تنبیه سختی خواهد شد. برخی می‌گویند که نگهبانان، مرد را دستگیر و در ابتدا به دستور حاکم، وادار به رقصیدن خواهند کرد؛ سپس با ضرب و شتم از وی پذیرایی و بعد، با چشمان بسته و به‌شکل پشت و رو، سوار بر الاغ می‌کنند. مرد خاطی را با این شکل و شمایل مضحک، در میان هلهله زنان و دختران، در روستا می‌گردانند و در نهایت، وی را در طویله‌ای زندانی خواهند کرد. ظاهرا جریمه‌های سخت و سنگین دیگری نیز وجود دارد که هیچ مردی، جرات ورود به روستا را در روز زن شاهی به خود نمی‌دهد.

_{منبع عکس: ایرنا؛ نام عکاس: احسان فضلی اصانلو}

زنان در روز زن‌شاهی، با آراستن خود و پوشیدن لباس‌های رنگارنگ از خانه‌ها خارج می‌شوند. این روز، معمولا به شادی و رقص و تفریح می‌گذرد و زنان از انجام کارهای روزمره خودداری می‌کنند؛ در این میان اما، زنانی که عزادار یکی از عزیزان خود هستند، در خانه می‌نشینند و تمایلی برای شرکت در جشن ندارند. ازاین‌رو، حاکم به‌همراه دیگر زنان روستا، در ابتدای روز به دیدار و دلجویی این افراد می‌روند. عیادت از بیماران و حل اختلافات اهالی، از دیگر کارهایی است که در روز زن شاهی انجام می‌گیرد. معمولا زنان روستا، اختلافات را در حضور ملکه و سایر زنان مطرح می‌کنند تا با تدبیر حاکم، حل و فصل شود.

نمایش، انجام بازی‌های بومی محلی و رقص و پایکوبی، از دیگر بخش‌های مراسم حکومت بانوان به شمار می‌رود. آن‌ها در میدانی گرد هم می‌آیند و این مکان را به سه قسمت تقسیم می‌کنند. یک سوی میدان به پخش آهنگ‌های شاد و پایکوبی اختصاص دارد که اغلب، دختران جوان طرفدار آن هستند. زنان جوان و میانه سال که حاکم نیز در میان آن‌ها است، در قسمت دیگری جمع می‌شوند و یکی از آن‌ها که صدای خوبی دارد، محفل را با آواز محلی خود گرم می‌کند. زنان مسن نیز سوی دیگر میدان می‌نشینند و روز خود را با گپ زدن و تعریف خاطرات، سپری می‌کنند.

_{منبع عکس: برنا نیوز؛ نام عکاس: عرفان غفوری}

«نومزه سره» نام رسم دیگری است که در زن‌شاهی برگزار می‌شود و هدف از آن، شادباش به دخترانی است که به‌ ‌تازگی نامزد کرده‌اند. گروهی از زنان با پوشش محلی، دف می‌نوازند و با خواندن اشعاری عاشقانه به درب خانه نوعروسان می‌روند. دیگر زنان نیز پشت سر آن‌ها، حرکت و در خوانش شعر و آواز همراهی می‌کنند. درب خانه تازه عروس را می‌کوبند و طلب شیرینی دارند؛ صاحب‌خانه نیز با شیرینی‌های محلی و خانگی چون قطاب، آب‌دندون، بهاردانه و پشت‌زیک و نیز شربت آلبالو یا حتی تخم‌مرغ رنگی، به استقبال و پذیرایی از گروه زنان می‌آید. جشن و شادی از خانه‌‌ای به خانه دیگر ادامه دارد و زنان برای نو عروسان روستا، آرزوی شادکامی و نیک بختی می‌کنند.

گشت حاکم در روستا، از دیگر بخش‌های مراسم زن‌شاهی در آب اسک است. او به‌همراه گروهی از زنان که کل می‌کشند و دست می‌زنند، از کوچه‌های روستا می‌گذرد و با افراد ناتوان و پیرزنانی که جلوی درب خانه‌هایشان نشسته‌اند، سلام و احوال‌پرسی می‌کند. آن‌ها نیز با جمله دعایی «همیشه باشد» به‌معنای آرزوی پایداری همیشگی این مراسم شاد، از حاکم و همراهان وی استقبال می‌کنند.

_{منبع عکس: خبرگزاری مهر؛ نام عکاس: علی حامد حق دوست}

پس از شادی، بازی و تفریح، اعمالی چون تهیه و صرف ناهار دسته‌جمعی، دعای خیر برای یکدیگر، طلب حاجات و پخش نذورات، پایان بخش مراسم زن‌ شاهی است. در نهایت، حاکم روستا با تشویق زنان به زنده نگه داشتن این آیین قدیمی و دعا، شکرگزاری و طلب برکت تا سال آینده، مراسم را به پایان می‌رساند. بساط جشن و سرور زنانه که بر چیده شد، روستا و زنان، آماده ورود مردان می‌شوند.

_{منبع عکس: پینترست؛ نام عکاس: ناشناس}

_{منبع عکس: jahanbanou؛ نام عکاس: ناشناس}

_{منبع عکس: ایرنا؛ نام عکاس: احسان فضلی اصانلو}

_{منبع عکس: ایرنا؛ نام عکاس: احسان فضلی اصانلو}

_{منبع عکس: برنا نیوز؛ نام عکاس: عرفان غفوری}

_{منبع عکس: iranindepth؛ نام عکاس: ناشناس}

_{منبع عکس: پینترست؛ نام عکاس: ناشناس}

علاوه بر سنت زن شاهی، روستای آب اسک در روز حکمرانی بانوان، شاهد یکی از کهن‌ترین آیین‌های مذهبی تاریخی ایران‌ ‌زمین است. مراسم «ورف چال» (varf-e cal) به گویش مازندرانی یا «برف چال» به زبان فارسی، چنانچه از نامش بر می‌آید، به چاه یا گودال برف معنا می‌شود. آیین کهنی که قدمت آن را به بیش از ۶ قرن پیش و زمان حکومت آل بویه در طبرستان نسبت می‌دهند و هدف از آن را جمع‌آوری برف برای روزهای گرم و کم آب تابستان ذکر می‌کنند.

آیین دیرینه برف چال به درایت عارفی موسوم به «سید حسن ولی» در قرن نهم هجری قمری شکل گرفت. بنا بر نظر وی، مردم چاه عمیقی در دامنه کوه دماوند حفر کردند تا برف‌های دامنه کوه در آن جمع و آب مورد نیاز انسان‌ها و دام‌ها، در طول تابستان تامین شود.

مردم منطقه اسک ‌وش، احترام خاصی برای سنت تاریخی خود قائل هستند؛ ازاین‌رو، همه مردان و پسران موظف می‌شوند تا در آیین برف چال شرکت کنند و عدم شرکت در این مراسم را خوش یمن نمی‌دانند. آن‌ها به کوه‌های اطراف منطقه می‌روند تا برای تابستان برف جمع کنند. مردان، قطعه‌های بزرگ برف را در چاه عمیقی می ‌ریزند که به همین منظور، حفر شده است. چاه که پر شد، روی آن را می‌پوشانند و سپس، برای صرف ناهار و اقامه نماز ظهر، گرد هم می‌آیند. استراحت و شادی و تفریح، پایان‌بخش مراسم برف چال است و پس از آن، مردان راهی روستا می‌شوند.

گفته می‌شود که از گذشته، زنان اجازه حضور در مراسم برف چال را نداشتند و از این جهت، آن‌ها تصمیم گرفتند که روز بدون مردان را برای خود به شیوه‌ای خاص و تحت عنوان «حکومت زنان» جشن بگیرند. بر اساس مشاهدات موجود، آیین زن شاهی در سه روستای افوس، توچه غار و آب اسک برگزار می‌شود؛ اما این مراسم را بیشتر به نام مردم آب اسک می‌شناسند.

_{منبع عکس: tehrantimes؛ نام عکاس: ناشناس}

_{منبع عکس: ایسنا؛ نام عکاس: مصطفی شانه چی}

_{منبع عکس: ایسنا؛ نام عکاس: مصطفی شانه چی}

_{منبع عکس: ایرنا؛ نام عکاس: فرج صمدی}

_{منبع عکس: ایسنا؛ نام عکاس: مصطفی شانه چی}

_{منبع عکس: ایسنا؛ نام عکاس: مصطفی شانه چی}

_{منبع عکس: ایرنا؛ نام عکاس: فرج صمدی}

_{منبع عکس: ایرنا؛ نام عکاس: فرج صمدی}

_{منبع عکس: ایسنا؛ نام عکاس: مصطفی شانه چی}

_{منبع عکس: ایرنا؛ نام عکاس: فرج صمدی}

_{منبع عکس: ایرنا؛ نام عکاس: فرج صمدی}

_{منبع عکس: تسنیم؛ نام عکاس: فرهاد بابایی}

_{منبع عکس: ایرنا؛ نام عکاس:فرج صمدی}

_{منبع عکس: ایرنا؛ نام عکاس: فرج صمدی}

_{منبع عکس: ایرنا نام عکاس: فرج صمدی}

_{منبع عکس: ایرنا؛ نام عکاس:فرج صمدی}

_{منبع عکس: ایرنا؛ نام عکاس:فرج صمدی}

_{منبع عکس: ایسنا؛ نام عکاس: مصطفی شانه چی}

_{منبع عکس: ایرنا؛ نام عکاس: فرج صمدی}

_{منبع عکس: ایرنا؛ نام عکاس: فرج صمدی}

_{منبع عکس: ایرنا؛ نام عکاس: فرج صمدی}

_{منبع عکس: ایرنا؛ نام عکاس: فرج صمدی}

از شما همراه گرامی نیز دعوت می‌کنیم تا چنانچه نظر و اطلاعاتی درباره مراسم برف چال و زن شاهی دارید یا تجربه شرکت در این آیین‌ها را داشته‌اید، نگاه و نظر و خود را با ما و سایر کاربران کجارو به اشتراک بگذارید.

_{منبع عکس کاور: jahanbanou؛ نام عکاس: ناشناس}