پستانداری به اندازه یک قوطی کبریت

پستانداران، گونه‌ای از موجودات زنده کره زمین را تشکیل می‌دهند که به زعم برخی از افراد، نقش بسیار مهمی در اغلب اکوسیستم‌ها دارند. این گروه از مهره‌داران را تکامل‌یافته‌ترین گروه جانداران نیز معرفی می‌کنند.

در میان پستانداران، گروهی هستند که به‌دلیل جثه کوچک، وزن کم یا قد کوتاه، در رده کوچک‌ترین پستانداران جهان طبقه‌بندی می‌شوند. موش کوچک آفریقایی، موش کور آمریکایی، مارموزت کوچک (نوعی میمون قد کوتاه)، پلنیگیل دم دراز (کوچک‌ترین جانور کیسه‌دار در جهان)، موش شبگرد درختی، صاریخ کوچک یا کوتوله، قاقم یا راسوی کوچک (کوچک‌ترین حیوان گوشتخوار دنیا)، لمور موشی، خفاش زنبوری و موش دو پا، از جمله کوچک‌ترین پستانداران در جهان به شمار می‌روند.

هریک از این حیوانات بسیار کوچک، خود می‌توانند پرچمدار گروه خاصی از کوتوله‌های دوست‌داشتنی دنیای حیوانات باشند؛ اما مدال کوچک‌ترین پستاندار جهان به «حشره‌خوار اتروسی»، کوچک‌ترین جانور از نظر وزن تعلق می‌گیرد. هرچند که خفاش خوک‌بینی کیتی (Kitti's hog-nosed bat) را نیز کوچک‌ترین پستاندار جهان از لحاظ قد (با قد ۲۹ تا ۳۵ میلی‌متر) معرفی می‌کنند؛ اما هنوز، اختلاف نظرهایی دراین‌باره میان جانورشناسان وجود دارد.

_{منبع عکس: steemit؛ نام عکاس: ناشناس}

حشره‌خوار اتروسی (Etruscan shrew) یا موش خرطوم‌دار، با نام علمی «Suncus etruscus»، سبک‌ترین عضو از خانواده پستانداران است که وزن آن از دو گرم نیز کمتر است. در واقع، حشره‌خوار اتروسی که به زیرک یا شرور اتروسی نیز شهرت یافته است، وزنی معادل یک حبه‌ ‌قند دارد که بیش از ۱۰ درصد این وزن را مغز جاندار تشکیل می‌دهد. قد این جانور بسیار کوچک را نیز حدود پنج سانتی‌متر تخمین می‌زنند.

به عبارت دیگر، وزن یک حشره‌خوار اتروسی بالغ بین ۱٫۳ تا ۲٫۵ گرم متغیر است و طول بدن آن نیز بدون در نظر گرفتن دم، بین ۳ تا ۵٫۲ سانتی‌متر (طول دم حیوان: ۲٫۴ تا ۳٫۲ سانتی‌متر) است. هرچند برخی از کارشناسان معتقدند که حشره‌خوار اتروسی، حداکثر می‌تواند تا چهار سانتی‌متر (بدون احتساب دم) رشد کند و وزن بدن آن نیز از ۱٫۸ گرم تجاوز نخواهد کرد. در واقع، این موجود به‌قدری ظریف و کوچک است که به‌سادگی می‌تواند از سوراخی به قطر یک مداد عبور کند. گفته می‌شود که به واسطه همین جثه کوچک، اگر انسانی او را لمس کند، احتمال مرگ بر اثر ایست قلبی حیوان، دور از انتظار نیست.

به حشره‌خوار اتروسی، موش خرطوم‌دار نیز می‌گویند؛ چراکه در ظاهر این جاندار کوچک و ظریف، شباهت زیادی به موش‌ها دیده می‌شود؛ اما به نسبت موش‌ها، جثه‌ای کوچک‌تر، پوزه‌ای کشیده‌تر (مشابه خرطوم) و دم نسبتا بلندی دارد. کوتوله سفید دندان (white-toothed pygmy) نیز نام دیگری است که به‌دلیل دندان‌های سفید جانور، به وی نسبت داده می‌شود.

_{منبع عکس: steemit؛ نام عکاس: ناشناس}

قلب حشره‌خوار اتروسی، بسیار تند و حدود ۲۵ بار در ثانیه می‌تپد که این میزان، معادل ۱۵۰۰ تپش در دقیقه برآورد می‌شود. این در حالی است که قلب انسان به‌طور متوسط، ۷۲ ضربان در دقیقه دارد. از این جهت، حشره‌خوار اتروسی، مدام در حال حرکت و دویدن است و حتی اگر در معرض شکار سایر موجودات نیز قرار بگیرد، برای پنهان شدن، بیش از ۳۰ دقیقه نمی‌تواند در جای خود بند شود.

با وجود جثه کوچک و وزن بسیار کم، موش خرطوم دار از اشتهای بسیار زیاد و متابولیسم بالایی برخوردار است و می‌تواند تا دو برابر وزن خود، غذا بخورد. در واقع، هرچه جانور کوچک‌تر باشد، دمای بدن خود را زودتر از دست می‌دهد و برای جبران آن، نیاز به غذای بیشتری دارد. از این جهت، این موجود کوچک پرخور، هیچ‌گاه به خواب زمستانی نمی‌رود؛ چراکه اگر غذای کافی به او نرسد، بلافاصله جان خود را از دست خواهد داد. خوردن غذا، حتی فرصت لانه‌سازی را به این جاندار نمی‌دهد و او برای زندگی و زاد و ولد، از لانه‌ متروک سایر جانوران استفاده می‌کند.

متابولیسم بالا و نیاز به تغذیه بیشتر از یک سو و زندگی شبانه از سوی دیگر، موش‌ خرطوم‌دار را مجبور می‌کند که برای به دست آوردن غذای مورد نیاز، شکار خود را در تاریکی دنبال کند. هرچند او در طول شبانه‌روز نیز فعالیت مستمر دارد؛ اما اغلب طعمه‌های وی در شب شکار می‌شوند.

حشره‌خوار کوتوله، عاشق عنکبوت، سوسک و جیرجیرک است و گاهی حتی اندازه بزرگ‌تر قربانی نیز مانع از شکار وی نمی‌شود؛ چراکه، این جاندار شجاع و به زعم برخی از افراد زیرک و شرور، با حرکات هجومی دقیق و سریع به هدف خود می‌رسد. برخی از انواع حشره‌خوارها نیز غده‌ای سمی در دهان خود دارند و با تولید سم در هنگام شکار، طعمه را بی حس می‌کنند. 

_{منبع عکس: wikimedia؛ نام عکاس: ناشناس}

برای تشخیص حشرات در تاریکی، موش خرطوم دار از روش لمسی بهره می‌برد؛ دسته‌های ضخیم مو (سبیل‌های کوتاه) که در دو طرف پوزه بلند حیوان رشد می‌کند، به حشره‌خوار اتروسی اجازه می‌دهد تا ویژگی‌های طعمه را بفهمد و به یاد بیاورد. این ویژگی خاص، شبیه عملکرد بینایی انسان‌ها است؛ اما چندین برابر سریع‌تر اتفاق می‌افتد و اطلاعات دریافتی، ۲۰,۰۰۰ برابر کوچک‌تر از مغز انسان، وارد مغز حیوان خواهد شد. 

چشم بسیار کوچک و در نتیجه بینایی بسیار ضعیف حشره‌خوار کوتوله، این موجود را به سایر حواس خود چون لامسه، بویایی و شنوایی وابسته کرده است. برای مثال، دو گوش کوچک و تقریبا غیر قابل رویت این جاندار، برخلاف ظاهر، بسیار خوب می‌شنود. از سوی دیگر، این حیوان کوچک شرور، غده‌های تولید بو دارد که در هنگام خطر، با تولید بوی بد، جان وی را نجات می‌دهد.

زیستگاه موش خرطوم‌دار در جنوب غربی آسیا، جنوب اروپا و شمال آفریقا است. دشت مغان، منطقه‌ تجن در مرز ترکمنستان، گرگان و جزیره قشم، مکان‌هایی در ایران هستند که نمونه‌هایی از حشره‌خوار اتروسی در آنجا مشاهده شده است. 

حشره‌خوار اتروسی، حدود دو سال عمر می‌کند؛ در طی این مدت و به واسطه نوع تغذیه خود، نقش مهمی در کنترل آفات، به‌ویژه در مزارع کشاورزی و جنگل‌ها دارد. او با زندگی در علف‌زارها، زمین‌های کشاورزی و باغ‌ها و خوردن بسیاری از حشرات مضر و لارو آن‌ها، نقش خود را در حفظ طبیعت به‌خوبی ایفا می‌کند. علاوه بر این مکان‌ها، شکاف‌های صخره‌ای گرم و مرطوب، گودال‌های خالی و زیر درختچه‌ها، از دیگر زیستگاه‌های موش خرطوم‌دار به حساب می‌آیند.

_{منبع عکس: hlasek؛ نام عکاس: ناشناس}

_{منبع عکس: wikimedia؛ نام عکاس: ناشناس}

_{منبع عکس: steemit؛ نام عکاس: ناشناس}

_{منبع عکس: biodiversidadvirtual؛ نام عکاس: ناشناس}

_{منبع عکس: respira natureza؛ نام عکاس: ناشناس}

_{منبع عکس: wikimedia؛ نام عکاس: ناشناس}

_{منبع عکس: observation؛ نام عکاس: ناشناس}

_{منبع عکس: steemit؛ نام عکاس: ناشناس}

_{منبع عکس: nasepraha؛ نام عکاس: ناشناس}

_{منبع عکس: antropocene؛ نام عکاس: ناشناس}

_{منبع عکس: biolib؛ نام عکاس: ناشناس}

_{منبع عکس: steemit؛ نام عکاس: ناشناس}

موش خرطوم دار را می‌شناختید؟ تابه‌حال، یک حشره‌خوار اتروسی را از نزدیک دیده‌اید؟ لطفا نظرات خود را درباره کوچک‌ترین پستاندار دنیا، با ما و سایر کاربران کجارو به اشتراک بگذارید.

_{منبع عکس کاور: biolib؛ نام عکاس: ناشناس}