روزشمار: ۱۳ شهریور؛ درگذشت «رئیسعلی دلواری» آزادی‌خواه مشروطه‌طلب و رهبر قیام جنوب در تنگستان و بوشهر
رئیسعلی دلواری مبارز، مشروطه‌خواه و رهبر قیام جنوب در تنگستان و بوشهر علیه نیروهای بریتانیا در دوره جنگ جهانی اول بود. او در ۱۲۶۱ شمسی در روستای دلوار از توابع تنگستان متولد شد. مادر رئیسعلی شهین و پدرش «زائیرمحمد» کدخدای دلوار بود که بعدها به «معین‌الاسلام» ملقب شد.
با شروع نهضت مشروطیت، رئیسعلی که ۲۴ سال بیشتر نداشت از جمله پیشگامان مشروطه‌خواه در جنوب ایران شد و همکاری نزدیکی با محافل انقلابی و عناصر مشروطه‌طلب در بوشهر، تنگستان و دشتی آغاز کرد.
دوران جوانی او هم‌زمان با حضور گسترده استعمار انگلیس در خلیج فارس بود. وی نقشی کلیدی در قیام جنوب داشت. قیام مردم تنگستان به رهبری او روی هم هفت سال طول کشید و در این مدت دلیران تنگستانی دو هدف عمده را دنبال می‌کردند، پاسداری از بوشهر و دشتستان و تنگستان به‌عنوان منطقه سکونت خود و جلوگیری از حرکت قوای بیگانه به درون مرزهای ایران و دفاع از استقلال وطن.
او با همراهی دیگر مشروطه‌خواهان، بوشهر را از حاکمیت استبداد «محمدعلی شاه قاجار» خارج کرد. در سال ۱۲۸۷ هجری شمسی به درخواست ملاعلی تنگستانی و «سیدمرتضی مجتهد اهرمی» که مخالف استبداد محمد علی‌شاه قاجار بود، بوشهر را تصرف کرد و حدود ۹ ماه شهر را در کنترل داشت.
در آغاز جنگ جهانی اول در سال ۱۹۱۴ قوای روس از شمال و نیروهای انگلستان از جنوب، ایران را در معرض هجوم قرار دادند و کشتی‌های جنگی انگلستان در مقابل بوشهر لنگر انداختند و نیروهای اشغالگر در ۸ اوت سال ۱۹۱۵ میلادی به‌صورت تدریجی قصد اشغال بوشهر و نواحی ساحلی اطراف را داشتند. یک روز پس از اشغال بوشهر، چهارده نفر از ساکنان آن علیه اشغالگران اعتراض کردند، ولی چون اهل جدال و اسلحه نبودند دستگیر و به هندوستان تبعید شدند. رئیسعلی همراه دوستش «خالوحسین دشتی» در اوایل ماه رمضان ۱۳۳۳ قمری در عمارت «حاج سید محمدرضا کازرونی» پس از مذاکراتی با وی آمادگی خود را برای دفاع از بوشهر و جلوگیری از پیشروی نیروهای انگلیسی اعلام داشت.
نیروهای انگلیسی هم‌زمان با حمله به بوشهر قصد تصرف ناحیه دلوار را داشتند. دلوار محلی بود که پیش از آن چندبار سربازان انگلیسی به آن جا تجاوز کرده، اما هر بار شکست خورده بودند. رئیسعلی دلواری و «شیخ حسینخان چاه‌کوتاهی» و «زایرخضرخان اهرمی» از این وقایع آگاه شدند و قیام دلیران تنگستان علیه اشغالگران آغاز شد. نیروهای متجاوز انگلیسی که قریب به پنج هزار نفر بودند در دام دلیرمردان تنگستانی گرفتار شدند. عملیات چریکی پیروزمندانه رئیسعلی، سایر مبارزان تنگستان را تشویق به همراهی با او کرد. تا تابستان ۱۹۱۵ میلادی، عملیات موفقی را علیه نیروی دریایی انگلیس رهبری کرد. انگلیسی‌ها مجبور شدند نیروهای کمکی از عراق و هند به بوشهر اعزام کنند و دلوار را به‌شدت بمباران کردند.
زمانی که مقامات انگلیسی تصمیم قطعی درباره اشغال بوشهر و پیشروی به سوی شیراز را داشتند به‌منظور تطمیع رئیسعلی، دونفر از متابعان «حیدرخان حیات داودی» را به دلوار فرستادند تا موافقت او را با پیاده شدن قوای انگلیس در کرانه خلیج فارس و حرکت به سوی شیراز جلب کنند.
نمایندگان حیدرخان ضمن ملاقات با رئیسعلی متذکر شدند که چنانچه او از قیام علیه قوای اشغالگر صرف‌نظر کند، مقامات انگلیسی چهل هزارپوند به او خواهند پرداخت.
رئیس علی در پاسخ می‌گوید:
چگونه می‌توانم بی‌طرفی اختیار کنم در حالی که استقلال ایران در معرض خطر جدی قرار گرفته‌است؟
او در جواب نامه تهدیدآمیز از طرف مقامات انگلیسی مبنی بر اینکه «چنانچه بر ضد دولت انگلستان قیام و اقدام کنید، مبادرت به جنگ می‌کنیم، در این صورت خانه‌هایتان ویران و نخل‌هایتان را قطع خواهیم کرد.» نوشت:
خانه ما کوه است و انهدام و تخریب آن‌ها خارج از حیطه قدرت و امکان امپراتوری بریتانیای کبیر است. بدیهی است که در صورت اقدام آن دولت به جنگ با ما، تا آخرین حد امکان مقاومت خواهیم کرد.
جنگ میان دلیران تنگستان به رهبری رئیسعلی از یک سو و نیروهای بریتانیا و خوانین متحد آنان از سوی دیگر به‌طور پیاپی و پراکنده تا شهریور ۱۲۹۴ خورشیدی ادامه یافت و انگلیسی‌ها نتوانستند بر رئیسعلی و یارانش برتری یابند. رئیسعلی در محلی به نام «تنگک صفر» هنگام شبیخون به قوای بریتانیا توسط فردی نفوذی و اجیرشده به نام «غلام‌حسین تنگکی»، از پشت سر هدف گلوله قرار گرفت و در ۳ سپتامبر سال ۱۹۱۵ میلادی و در سن ۳۳ سالگی کشته شد.
آرامگاه رئیسعلی
پیکر او ابتدا در نزدیکی حرم امامزاده‌ای در روستای «کله بند» به خاک سپرده شد. اما به موجب وصیت خود رئیسعلی، او را در جوار حرم حضرت علی (ع) در وادی‌السلام دفن کردند.
کنگره هشتادمین سال کشته شدن وی در سال ۱۳۷۳ در بوشهر برگزار شد. همه‌ساله بزرگداشت او در استان بوشهر به‌خصوص محل تولد وی دلوار در سالروز کشته شدن او گرامی داشته می‌شود.چ
دلوار کجاست؟
دلوار شهری بندری بر کرانه خلیج فارس در استان بوشهر ایران است. دلوار مرکز بخش دلوار شهرستان تنگستان است. شهر دلوار در جنوب خاوری شهر بوشهر و در فاصله کمی از دماغه هلیله قرار گرفته است.
در بندر دلوار ۵۰۰ فروند موتورلنج باربری و تجارتی وجود دارد. پیشه بخشی از مردم این شهر ماهی‌گیری است. سدی نیز به نام سد رئیسعلی دلواری در این منطقه است که در کشاورزی منطقه تاثیر بسزایی دارد.
در ایران با مصوبه شورای عالی انقلاب روز ۱۲ شهریور به‌عنوان سالروز کشته شدن رئیسعلی دلوری از سال ۸۹ به نام «روز مبارزه با استعمار انگلیس» نام‌گذاری شده است.
موزه رئیسعلی دلواری
موزه رئیسعلی دلواری در شهر دلوار از توابع شهرستان تنگستان واقع شده است. ساختمان این موزه‌خانه و محل زندگی رئیسعلی دلواری بوده است که در ۴۵ کیلومتری شهر بوشهر قرار دارد.
در همین روز:
- بزرگداشت ابوریحان بیرونی
- دولت انگلستان عليه آلمان وارد جنگ شد و ارتش فرانسه نيز به آلمان حمله كرد. (۱۳۱۸ شمسی)
- تصويب منشور ملل متفق توسط مجلس شورای ملی (۱۳۲۴ شمسی)
- مردم تهران نام «میدان ژاله» را به «میدان شهدا» تغییر دادند. (۱۳۵۷ شمسی)
- ازدواج اميرالمومنين امام علی (ع) و حضرت فاطمه (س) (۲ قمری)
- تولد «ابن ابی‌‌الحديد» دانشمند و مورخ بزرگ مسلمان (۵۸۶ قمری)
- روز ملی «سان مارينو»؛ زادروز كوچک‌ترين جمهوری قديمی جهان (۳۰۱ میلادی)
- نيروهای ضد سلطنت در انگلستان سربازان وفادار به چارلز دوم پادشاه اين كشور را شكست دادند. (۱۶۵۱ میلادی)
- درگذشت «اليور كرمول»؛ تنها رئيس‌جمهور انگلستان در تاريخ اين كشور كه چارلز دوم را بركنار كرده بود. (۱۶۵۸ میلادی)
- امضای معاهده پاریس (۱۷۸۳ میلادی)
- انگلستان استقلال مهاجرنشينان خود در آمريكا را پذيرفت. (۱۷۸۳ میلادی)
- آغاز انتشار «نيويورک سان ديلی» نخستين نشريه روزانه آمريكا (۱۸۳۳ میلادی)
- اشغال شهر «دمشق» توسط نيروهاي متفقين در اواخر جنگ جهانی اول (۱۹۱۸ میلادی)
- اعلان جنگ فرانسه و انگليس به آلمان در جنگ جهانی دوم (۱۹۳۹ میلادی)
- آغاز نبرد زيردريایی‌‌ها توسط آلمان در آغاز جنگ جهانی دوم (۱۹۳۹ میلادی)
- ورود نيروهای متفقين به ايتاليا در جريان جنگ جهانی دوم (۱۹۴۳ میلادی)
- درگذشت «هوشی مينه» قهرمان استقلال ويتنام (۱۹۶۹ میلادی)
- روز ملی و استقلال «قطر» از استعمار انگلستان (۱۹۷۱ میلادی)