جنگ جهانی اول چگونه آغاز شد؟

زهرا آذرنیوش پنجشنبه، ۶ بهمن ۱۴۰۱ ساعت ۱۸:۰۵

جنگ جهانی اول که از سال ۱۹۱۴ تا ۱۹۱۸ میلادی به‌طول انجامید و سراسر قاره اروپا، خاورمیانه، بخش‌هایی از آفریقا، آمریکا و خاور دور را دربرگرفت.

جنگ جهانی اول که با نام‌ «جنگ بزرگ» نیز شهرت دارد، از ۲۸ ژوئیه سال ۱۹۱۴ میلادی آغاز شد و تا ۱۱ نوامبر سال ۱۹۱۸ میلادی ادامه یافت. سربازان بسیاری از سراسر دنیا در این جنگ تجهیز و به مناطق مختلف جنگی فرستاده شدند. دو دسته از کشورها با عنوان «متفقین» و «متحدین» در جنگ بزرگ رو‌به‌روی هم قرار گرفتند که منجر به پیروزی کشورهای متفق شد. در جنگ جهانی اول، برای اولین بار مناطق نظامی و غیرنظامی بسیاری هدف بمباران هوایی قرار گرفتند؛ تلفات این جنگ تا آن زمان در تاریخ جنگ‌ها بی‌سابقه بود. جنگ جهانی اول نقطه آغاز استفاده از سلاح‌های شیمیایی محسوب می‌شود.

چه کسی جنگ جهانی اول را آغاز کرد؟

_{منبع عکس: eghtesadonline.com}

جنگ جهانی اول (World War I) بین دو دسته از کشورهای مختلف و به‌دلایل متفاوت رخ داد. از جمله دلایل وقوع این جنگ، می‌توان به رقابت اتریش و روسیه بر سر شبه‌جزیره بالکان، اختلاف فرانسه و آلمان بر سر «آلزاس-لورن» (Alsace–Lorraine؛ بخشی از قلمروهای امپراتوری آلمان در گذشته)، رقابت دریایی انگلستان و آلمان و رواج ناسیونالیسم در اروپا اشاره کرد که از چند سال قبل از جنگ شکل گرفته بود. انبار تسلیحات جنگی مدرن در اروپا و جبهه‌بندی کشورهای اروپایی که برای حمایت هم‌پیمانان خود یکی‌یکی وارد جنگ شدند، از دلایل دیگر وقوع جنگ در این سطح گسترده به شمار می‌رود.

اولین کسی که جنگ را آغاز کرد، «گاوریلو پرنسیپ» (Gavrilo Princip) بود؛ یک صرب بوسنیایی که «آرشیدوک فرانتس فردیناند» (Archduke Franz Ferdinand)، ولیعهد اتریش و همسر او را در سارایوو (Sarajevo) هدف حمله قرار داد و آن‌ها را ترور کرد. سارایوو که امروزه پایتخت بوسنی و هرزگوین است، در آن زمان بخشی از امپراتوری اتریش-مجارستان محسوب می‌شد (اتریش و مجارستان در آن زمان نام یک کشور بود) و با ترور فردیناند، این کشور علیه صربستان اعلان جنگ داد.

ترور فردیناند، ولیعهد اتریش توسط یک بوسنیایی، بهانه آغاز جنگ جهانی اول شد

درگیری بین دو کشور ابتدا به نظر کوچک بود؛ اما به فاصله چند روز، روسیه که متحد صربستان بود، برای دفاع از این کشور وارد جنگ شد و آلمان نیز به حمایت از اتریش-مجارستان، علیه روسیه برخاست. فرانسه نیز با گذشت چند روز، برای دفاع از متحد خود، روسیه، وارد جنگ با آلمان شد. آلمان به بلژیک، که متحد فرانسه بود حمله کرد و اقدام او سبب ورود بریتانیا به صحنه جنگ شد. آلمان، بریتانیا، فرانسه و روسیه با فاصله کمی به نبرد پیوستند؛ زیرا هم‌پیمان بودن این کشورها، آن‌ها را موظف و متعهد به دفاع از هم‌پیمانان خود می‌کرد.

تاریخچه جنگ جهانی اول

_{منبع عکس: britannica.com}

جنگ جهانی اول نبردی بزرگ بین چند کشور بود که قاره اروپا، خاورمیانه، بخش‌هایی از آفریقا، آمریکا و خاور دور را دربرگرفت. به گفته برخی منابع تاریخی، این جنگ بیشتر از ۲۶ کشور دنیا را به خود درگیر کرد. قتل فرانتس فردیناند و همسر او به دست جوانی بوسنیایی در سارایوو را بهانه آغاز جنگ جهانی اول می‌دانند؛ در حالی که نارضایتی کشورهای اروپایی و تعارض جدی آن‌ها بر سر منافعشان در جهان، زمینه‌ساز واقعی این جنگ بود.

دو دسته از کشورها در این جنگ در مقابل هم قرار گرفتند:

متفقین شامل دولت‌های مرکزی ایتالیا، انگلیس، فرانسه و ژاپن بودند که پرتغال، بلژیک، رومانی، روسیه، صربستان، مونته‌نگرو و یونان نیز به آن‌ها پیوستند. آمریکا نیز در سال ۱۹۱۷ میلادی به نفع متفقین وارد جنگ شد.
متحدین شامل دولت‌های مرکزی آلمان، اتریش-مجارستان، عثمانی و بلغارستان.

جنگ جهانی اول با اعلان جنگ اتریش-مجارستان در ۲۸ ژوئیه سال ۱۹۱۴ میلادی آغاز شد و این کشور در ۶ اوت ۱۹۱۴ میلادی به‌طور رسمی وارد جنگ با روسیه شد. آلمان که منافع خود را در خطر می‌دید، در چهارم اوت ۱۹۱۴ میلادی به بلژیک حمله کرد و بعد از تصرف بروکسل، به سوی مرزهای فرانسه رفت.

جنگ جهانی اول بین دو دسته از کشورها با عنوان «متفقین» و «متحدین» درگرفت

انگلستان و روسیه که دو قدرت بزرگ استعماری آن روز محسوب می‌شدند، به بخش‌هایی از آسیا، اروپا و آفریقا که سرزمین‌های اصلی مسلمانان بودند، حمله کردند. آلمان نیز که اوضاع را چنین دید به حکومت عثمانی نزدیک شد؛ زیرا بخش عظیمی از سرزمین‌های اسلامی در اروپا، آسیا و آفریقا در تصرف عثمانی‌ها قرار داشت و منافع این کشور با منافع متفقین در تضاد بود.

دولت عثمانی برای گسترش و تقویت حکومت خود و نجات آن از زوال، با آلمان متحد شد. امپراتوری عثمانی به‌واسطه وجود خلافت اسلامی در پایتخت آن، تسلط بر جهان اسلام، وسعت قلمرو جغرافیایی با جمعیت زیاد، تسلط بر ذخایر نفت بین‌النهرین، تولید پنبه برای کارخانه‌های نساجی اروپا و تسلط بر سرزمین یهودیان، از موقعیت ویژه‌ای برخوردار بود. این امپراتوری همچنین بر سر راه‌های ارتباطی مهم و مناطق سوق‌الجیشی مانند کانال سوئز، تنگه‌های بسفر و داردانل، خلیج فارس، دریای مدیترانه، دریای سرخ، اقیانوس هند و دریای عمان قرار داشت.

با حمله عثمانی‌ها به کشتی‌های روسی، استحکامات آن‌ها در تنگه داردانل توسط روس‌ها بمباران شد و عثمانی‌ها در ارزروم (واقع در ترکیه امروزی) از متفقین شکست خوردند. روسیه و انگلیس با شکست عثمانی، به بین‌النهرین و قفقاز وارد شدند. انگلیسی‌ها جنوب بین‌النهرین و ایران را به تصرف خود درآوردند؛ سپس به‌سمت شمال پیشروی کردند. آن‌ها در این عملیات، به‌دنبال پیشروی به نقاط حساس نظامی در عثمانی، حفظ ذخایر نفتی در خوزستان و بین‌النهرین، کمک به نیروهای نظامی روسیه در قفقاز برای فشار به جبهه شرق در عثمانی و حفظ روابط با هند بودند.

امپراتوری عثمانی از متفقین شکست خورد و با فروپاشی کشور، از جنگ کناره گرفت

عملیات انگلیس در بین‌النهرین، مهم‌ترین ضربه را به فروپاشی حکومت عثمانی زد. ۱۰ روز بعد، رابطه عثمانی با روسیه قطع شد و سلطان محمد پنجم، خلیفه وقت بغداد، در سال ۱۹۱۴ میلادی بر ضد سه کشور روسیه، فرانسه و انگلستان اعلان جنگ داد؛ همچنین شیخ‌الاسلام وقت عثمانی با صدور فتوا، فرمان خلیفه را تایید کرد. ضعف قدرت عثمانی در آن زمان، تاثیر فتوای خلیفه را کم‌اثر و توانایی بسیج نیرو به نفع او را کاهش داد.

سیاست آلمان در جنگ جهانی اول این بود که با راه‌اندازی شورش در هند و مصر، اعتراض عمومی علیه انگلیس به پا کند؛ همچنین ایران و عثمانی را پلی برای دست‌یابی به هند و مصر می‌دانست. آلمانی‌ها برای دست‌یابی به این هدف، سرمایه‌گذاری بسیاری کردند و با برخی علما جهت اقدام علیه متفقین وارد مذاکره شدند؛ اما متفقین در شمال آفریقا، خاورمیانه، بین‌النهرین و قفقاز پیشروی کردند و انگلیس با فتح مصر، پایان حکومت عثمانی بر این کشور را اعلام کرد و آن را تحت حمایت خود قرار داد؛ همچنین آبراهه سوئز، به‌عنوان منطقه‌ای استراتژیک، در اختیار متفقین قرار گرفت.

_{منبع عکس: faradeed.ir}

نیروهای انگلیس در سال ۱۹۱۵ میلادی از دوجبهه وارد بین‌النهرین شدند؛ آن‌ها عثمانی‌ها را شکست دادند و تا بغداد پیشروی کردند؛ سپس در تنگه بسفر و داردانل برای کنترل مسیر دریایی اروپا به روسیه با عثمانی‌ها درگیر شدند؛ اما در نبرد معروف به «گالیپولی» (Gallipoli) از عثمانی‌ها شکست خوردند و متوقف شدند.

ارزروم در سال ۱۹۱۶ میلادی به دست روس‌ها افتاد و انگلیسی‌ها تا فلسطین پیشروی کردند. در سال ۱۹۱۶ میلادی نبرد وردن (Verdun) بین متحدین و متفقین در شمال فرانسه رخ داد که ۹ ماه به طول انجامید و خرابی‌های جبران‌ناپذیری به‌جای گذاشت و فالکنهاین، وزیر جنگ امپراتوری آلمان از سمت خود عزل شد.

حمله شدید انگلیس و فرانسه به منطقه «سم» (Somme) ارتش آلمان را ضعیف کرد و قدرت نیروهای آلمانی را در هم شکست. در پایان سال ۱۹۱۶، توافق‌نامه سایکس-پیکو (Sykes–Picot، توافقنامه آسیای صغیر) بین انگلستان و فرانسه با رضایت روسیه منعقد شد که بر اساس آن بخش‌هایی از سرزمین‌ عثمانی بین دو کشور تقسیم شد. با تصرف بغداد توسط بریتانیا در سال ۱۹۱۷ میلادی، امپراتوری عثمانی به‌طور کامل سقوط کرد و از صحنه جنگ جهانی اول حذف شد.

روسیه نیز به‌علت وقوع انقلاب داخلی بلشویک‌ها که به انقلاب اکتبر ۱۹۱۷ نیز شهرت دارد، از صحنه جنگ جهانی کنار رفت. روس‌ها با خروج از قفقاز در سوم مارس ۱۹۱۸ میلادی آتش‌بس اعلام کردند و پیمان برست-لیتوفسک (Brest-Litovsk) را با دولت‌های مرکزی حاضر در جنگ امضا کردند. بر اساس این قرارداد، روسیه از ادعاهای خود در منطقه دست برداشت و استقلال گرجستان، لهستان، فنلاند و اوکراین را به رسمیت شناخت. آن‌ها از دعاوی خود بر کشورهای حوزه بالتیک و نواحی عثمانی نیز صرف‌نظر کردند؛ اما انگلیسی‌ها تلاش کردند خلا عدم حضور روسیه در مناطق حساس را پر کنند.

وقوع انقلاب در روسیه، اقوام ساکن این کشور را به فکر استقلال انداخت و آن‌ها مبارزات خود را برای دست‌یابی به این هدف آغاز کردند. آذربایجان، گرجستان و ارمنستان که سابقه اختلاف با روس‌ها را داشتند، به آلمان متمایل شدند که برای روسیه بسیار خطرناک بود. انگلستان که نگران تسلط آلمان بر ذخایر نفتی باکو بود، از جریان استقلال‌خواهی مردم این مناطق حمایت کرد و با حضور در منطقه، علاوه بر حفظ منابع استراتژیک، جلوی فرار اسیران آلمانی از ترکستان به هند و افغانستان را گرفت.

روسیه که جزو کشورهای متفق بود با انقلاب داخلی بلشویکها از جنگ کناره گرفت

بعد از انقلاب روسیه و خروج این کشور از جنگ، انگلستان با شکست متحدین به جنگ جهانی اول پایان داد. عثمانی با قرارداد متارکه جنگ، از آن کناره گرفت و مطابق پیمان ورسای (Versailles) که در ۲۸ ژوئن سال ۱۹۱۹ میلادی بین دولت‌های انگلستان، ایتالیا، ژاپن با امپراتوری آلمان بسته شد و معاهده سور (Sevres) که در ۱۰ اوت سال ۱۹۲۰ میلادی بین امپراتوری عثمانی و نیروهای متفقین بسته شد، از دعاوی خود بر لیبی، تونس و مصر دست برداشت. دولت عثمانی همچنین کشورهای عراق، سوریه و سرزمین‌های عرب‌نشین دیگر را نیز به متفقین واگذار کرد، از قبرس و جزایر یونانی تابع خود چشم پوشید و با استقلال کردستان موافقت کرد.

قلمروی عثمانی بعد از تجزیه، به آناتولی و بخش کوچکی از اروپا محدود شد. انگلستان نیز با صدور اعلامیه بالفور (Balfour Declaration) در سال ۱۹۱۷، مبنی بر ایجاد کشوری یهودی در شمال فلسطین، از شکل‌گیری کشوری مستقل برای یهودیان دفاع کرد.

در جنگ جهانی اول از هواپیما و تانک‌هایی استفاده شد که در ابتدا کشتی زمینی نامیده می‌شدند. متفقین، خطوط طویلی از سنگرها در سواحل بلژیک تا سوئیس حفر کردند؛ اما بیشتر نبردهای این جنگ در کشور فرانسه و بلژیک رخ داد.

نبردهای مارن (Marne) بین متفقین و آلمان، نبرد سم به‌عنوان خونبارترین نبرد (شکست آلمان از متفقین)، تاننبرگ (Tannenberg، شکست روسیه از آلمان)، گالیپولی (پیروزی عثمانی بر متفقین در سال ۱۹۱۵-۱۹۱۶ به‌مدت هشت ماه) و وردن (شکست آلمان از متفقین) از مهم‌ترین نبردهای جنگ جهانی اول بودند.

تلفات جنگ جهانی اول

_{منبع عکس: mwi.usma.edu}

جنگ جهانی اول بین دو جبهه از کشورها رخ داد؛ اما در حقیقت بیش از ۲۶ کشور دنیا را درگیر خود کرد. سربازان بسیاری از کشورهای مختلف به این جنگ وارد شدند. کشورهای اروپایی که در آن دوران در دوران «صلح مسلح» به سر می‌بردند، سلاح‌های مدرنی برای استفاده در جنگ تولید کرده بودند. صلح مسلح به وضعیتی گفته می‌شود که در آن کشورها در حال جنگ نیستند؛ اما نیروهای نظامی و تسلیحاتی خود را توسعه می‌دهند.

مجموع تلفات نظامی و غیرنظامی جنگ جهانی اول بیشتر از ۴۰٬۰۰۰٬۰۰۰ نفر برآورد شده است که نیمی از آن‌ها در طول جنگ و نیمی دیگر، بعد از آن بر اثر جراحت‌ها و اثرات گازهای سمی کشته شدند. کشته‌شدگان در طول جنگ بیش از ۹,۷۰۰,۰۰۰ پرسنل نظامی و حدود ۱۰,۰۰۰,۰۰۰ نفر غیرنظامی را در برمی‌گرفت. بیشترین تعداد تلفات و زخمی‌ها در جنگ براثر شلیک توپ‌خانه، سلاح‌های سبک و شیمیایی ایجاد شد.

جنگ جهانی اول حدود ۴۰,۰۰۰,۰۰۰ نفر تلفات نظامی و غیرنظامی داشت

استفاده از سلاح‌های شیمیایی در جنگ جهانی اول نوعی جنایت جنگی به شمار می‌رفت. گزارش‌ها نشان می‌دهند که آلمان در سال ۱۹۱۵ میلادی، اولین بار از این سلاح‌ها در لهستان استفاده کرد. به گفته منابع، آلمان به قصد کشتار مردم از این اسلحه استفاده نکرد و تنها قصد ایجاد وحشت را داشت. آمار استفاده از سلاح‌های شیمیایی نشان می‌دهد که کشتار در جنگ جهانی اول براثر این تسلیحات، تنها سه درصد بود؛ در حالی که آثار ناتوان‌کننده و معلولیت‌زای آن بسیار شدید و وحشتناک بوده است.

آلمان، فرانسه و بریتانیا به‌ترتیب، بیشترین استفاده را از تسلیحات شیمیایی داشتند. در پایان جنگ، آلمانی‌ها با ۶۸,۰۰۰ تن رتبه اول را در تولید بیشترین گاز سمی داشت؛ فرانسوی‌ها با حدود ۳۶,۰۰۰ تن دومین کشور و انگلیسی‌ها نیز با تقریبا ۲۵,۰۰۰ تن تولید گاز سمی، سومین کشور بودند.

ایران با وجود اعلام بی‌طرفی در جنگ جهانی اول، آسیب بسیاری دید. شیوع قحطی در ایران در سال ۱۹۱۷ میلادی بر اثر وقوع خشکسالی، یکی از مهم‌ترین پیامدهای جنگ جهانی اول برای کشور بود. این خشکسالی سبب نابودی محصول گندم و غلات در کشور شد که مسبب آن را دولت بریتانیا می‌دانند.

ایران با وجود اعلام بی‌طرفی در جنگ جهانی اول، از سه جهت اشغال شد و خسارات بسیار دید

تقاضای زیاد مردم برای خرید گندم و غلات، قیمت آن را بالا برد و دولت بریتانیا برای تهیه آذوقه سربازان خود تمام غلات و گندم موجود در بازار را خرید و قیمت آن را به بیش از ۱۰۰ برابر رساند و مردم که توانایی خرید غلات را نداشتند، از گرسنگی تلف شدند. با وقوع این قحطی که با عنوان «قحطی بزرگ» معروف است، بخش زیادی از جمعیت ایران از بین رفتند و در طی سه سال، جمعیت کشور نصف شد. برخی نیز عقیده دارند کاهش جمعیت ایران در اثر شیوع آنفولاآنزا بود؛ به هر روی، علت شیوع آنفولاآنزا را نیز می‌توان ناشی از قحطی و فقر مردم دانست.

جنگ جهانی اول علاوه بر ایجاد تلفات زیاد، سبب فرورپاشی نظام بین‌الملل و تغییر قوا بین قدرت‌های بزرگ شد. شکست آلمان‌ها به‌عنوان کشوری با توانایی نظامی بالا، فروپاشی عثمانی و ایجاد کشورهای کوچک عربی-اسلامی از آن، فروپاشی نظام تزاری روسیه و تغییر معادله قدرت از پیامدهای آن بود.

طرف‌های درگیر جنگ جهانی اول

_{منبع عکس: britannica.com}

جنگ جهانی اول بین قدرت‌های متفق و هم‌پیمانان آن‌ها، علیه قدرت‌های مرکزی متحدین شکل گرفت. کشورهای متفق متشکل از سه کشور فرانسه، بریتانیا و روسیه بودند که ایتالیا، ژاپن، بلژیک، رومانی، صربستان، مونته‌نگرو، یونان و آمریکا نیز در طول جنگ به آن‌ها پیوستند. اعضای قدرت‌های مرکزی متحدین را نیز آلمان، امپراتوری عثمانی، بلغارستان و اتریش-مجارستان تشکیل می‌دادند.

روسیه در پی اعلان جنگ امپراتوری اتریش-مجارستان به صربستان، قوای خود را در سال ۱۹۱۴ در مرزهای اتریش و آلمان قرار داد.
آلمان در اول اوت ۱۹۱۴ میلادی به فرانسه اعلان جنگ داد و سوم اوت، «شلایفن» (Schlaifen) بخشی از بلژیک را که متحد متفقین بود تسخیر کرد و بلژیک را درگیر جنگ کرد.
بریتانیا از جبهه متفقین در چهارم اوت ۱۹۱۴ میلادی به آلمان اعلام جنگ داد. در همین سال عثمانی، نیز متحد آلمان و اتریش شد و یک سال بعد بلغارستان نیز به آن‌ها پیوست.
مونته‌نگرو نیز در اواخر ژوئیه سال ۱۹۱۴ میلادی، نیروهای خود را به نفع متفقین بسیج کرد و در ۶ اوت ۳۵,۰۰۰ سرباز آموزش دیده به جنگ فرستاد.
ژاپن در اوت ۱۹۱۴ میلادی، رومانی در ژوئیه دو سال بعد و ایتالیا در ماه مه ۱۹۱۵ میلادی به متفقین پیوستند.
موافقت پرتغال در سال ۱۹۱۶ میلادی با مصادره کشتی‌های آلمان در بنادر خود توسط بریتانیا، آلمان را سمت جنگ با این کشور سوق داد و پرتغال در ۲۳ فوریه سال ۱۹۱۷ میلادی با اعزام ۵۰,۰۰۰ سرباز، رسما درگیر جنگ شد.
آمریکا نیز در آوریل ۱۹۱۷ میلادی به آلمان اعلان جنگ کرد. با آتش‌بس آلمان در ۱۱ نوامبر ۱۹۱۸ جنگ جهانی اول به پایان رسید.
یونان که در سال ۱۹۱۸ میلادی از قدرت های متفق وام گرفته بود در دوم ژانویه سال ۱۹۱۸ میلادی رسما وارد جنگ شد و در ۳۰ مه سال ۱۹۱۸ میلادی بلغارستان را شکست داد.

اوضاع ایران در جنگ جهانی اول

_{منبع عکس: entekhab.ir}

جنگ جهانی اول هشت روز بعد از تاج‌گذاری احمدشاه، آخرین پادشاه سلسه قاجار آغاز شد. با اشغال مهاباد توسط عثمانی‌ها، نمایندگان مجلس سوم شورای ملی تشکیل جلسه دادند و بر بی‌طرفی ایران تاکید کردند. دموکرات‌ها در این جلسه خواهان ورود ایران به جنگ علیه متفقین و به سود متحدین بودند؛ اما حزب اعتدال بر حفظ بی‌طرفی ایران تاکید داشتند که سرانجام بی‌طرفی ایران رای آورد.

مستوفی‌الممالک که در آن زمان نخست‌وزیر بود، بی‌طرفی کامل ایران در جنگ را اعلام کرد؛ اما این بی‌طرفی توسط کشورهای دوطرف جنگ نادیده گرفته شد و قوای روس از شمال، انگلیسی‌ها از جنوب و عثمانی‌ها نیز از غرب وارد ایران شدند. با ورود نیروهای بیگانه به ایران، کشور سه سال درگیر اشغال نظامی شد که نتیجه آن قحطی، قاچاق اسلحه و تجزیه سیاسی بود. اشغال ایران تا سقوط بغداد و تخلیه نیروهای عثمانی از کشور، هچنین انقلاب روسیه و خروج قوای روس از شمال، ادامه یافت؛ اما انگلیسی‌ها تا پایان جنگ در ایران حضور داشتند و پس از آن جنوب کشور را تخلیه کردند.

بخش‌هایی از ایران در جنگ جهانی اول توسط هر دو دسته از کشورهای طرف جنگ اشغال شد

کشورهای متفق به فکر حفظ منافع خود در ایران بودند؛ در حالی که متحدین (عثمانی و آلمان) با هدف دستیابی به چاه‌های نفت جنوب ایران، در هند، آسیای مرکزی و قفقاز طغیان به پا کردند تا جنگ را به ایران بکشانند. بعد از پایان جنگ و با آغاز اجلاس ورسای، ایران یک هیئت را به ریاست مشاورالممالک، وزیر خارجه وقت کشور، برای حضور در جلسه و احقاق حقوق مردم ایران فرستاد؛ اما نماینده انگلیس مانع حضور ایران در این اجلاس شد.

انگلیسی‌ها در پی جلوگیری از دستیابی عثمانی و آلمان‌ به منافع خود در جنوب ایران بودند؛ اما وزیر مختار آلمان با پول زیادی وارد ایران شد و از کینه مردم نسبت به روس و انگلیس استفاده کرد تا با تطمیع سران عشایر، آن‌ها را به حمایت از خود سوق دهد. هدف آلمانی‌ها استفاده از موقعیت سوق‌الجیشی ایران برای دست‌یابی به هندوستان، انهدام تاسیسات نفتی در جنوب، شورش علیه انگلیس و روسیه و همچنین فراهم کردن تسهیلات برای عثمانی بود که متحد آن‌ها محسوب می‌شد. کنسول سابق آلمان با هدف اتحاد طوایف جنوب، «ویلهلم واسموس» (Wilhelm Wassmuss) را به ایران وارد کرد تا بخش‌هایی از جنوب را از تصرف انگلیسی‌ها بیرون آورد.

با ورود متفقین به بین‌النهرین، عثمانی‌ها نیروهای خود را برای دفاع از بغداد از ایران خارج کردند. آلمان‌ها نیز که دیگر پشتیبانی عثمانی را نداشتند و متحد خود را در این کشور از دست داده بودند، به‌ناچار ایران را تخلیه کردند. با خروج عثمانی‌ها و آلمانی‌ها از خاک ایران، نیروهای متفقین بی‌درنگ جای آن‌ها را گرفتند.

با پیشروی نیروهای روسیه به ایران، سران حکومت با توصیه آلمانی‌ها تصمیم گرفتند با تشکیل کمیته دفاع ملی، پایتخت را از تهران به اصفهان منتقل کنند؛ اما با مخالفت انگلیسی‌ها این کار انجام نشد. کمیته دفاع ملی که از دموکرات‌های طرفدار آلمان تشکیل شده بود، با ریاست نظام‌السلطنه مافی، والی لرستان، در قم تشکیل شد و با کمک ایرانیان مقیم برلین و یاری عشایر ارتش مقاومت تشکیل داد؛ همچنین با نیروهای نظامی آلمان قرارداد بست که افسران آلمانی نیروهای ایران در کرمانشاه را تعلیم نظامی دهند.

تعیین والی برای نواحی مختلف کشور، رفع هرج و مرج ناشی از جنگ، وضع مقررات مالیات، تجدید سازمان ژاندارمری، تجهیز قوای دفاعی، ارتباط با سران عشایر و مذاکره با فرماندهان سوئدی طرفدار آلمان، نمونه‌هایی‌ از اقدامات کمیته دفاع ملی بودند. این کمیته با شکست عثمانی، خروج آلمان‌ و رفتارهای نابخردانه نظام‌السلطنه مافی شکست خورد و از هم پاشید.

نیروهای نظامی امپراتوری عثمانی و روسیه در سال ۱۹۱۷ ایران را تخلیه کردند

با وقوع انقلاب بلشویکی در سال ۱۹۱۷ میلادی ارتش روسیه فروپاشید و سربازان روس ایران را تخلیه کردند؛ اما ایران که از سلطه روسیه رها شده بود، گرفتار سلطه بریتانیا شد. مردم از سلطه انگلیس راضی نبودند و جنبش‌های ضد انگلیسی آن‌ها به‌تدریج در قالب جنبش ملی صنعتی شدن نفت در سال‌های ۱۳۳۰ تا ۱۳۳۲ شمسی تبدیل شد.

با پایان جنگ جهانی اول، بعضی سیاست‌های انگلیسی حتی تا سال ۱۹۲۱ میلادی نیز در ایران اجرا می‌شد که حضور آن‌ها مانع رشد طبیعی زندگی در ایران بود. کشور که در طی جنگ‌ها سیاست بی‌طرفی در پیش گرفته بود، امید داشت با شرکت در اجلاس صلح پاریس و طرح خواسته‌ها، حق از دست رفته خود را بازپس گیرد؛ اما انگلیسی‌ها به ایران اعلام کردند راه نجات خود را در ساختمان وزارت‌خارجه بریتانیا دنبال کنند، نه در اجلاس ورسای. آن‌ها با این بهانه، اجازه شرکت ایران در جلسه را ندادند.

از جنگ جهانی اول به‌جز یک ویرانه، چیزی عاید ایران نشد؛ مردم فقیر در اثر قحطی به علف‌خواری روی آوردند. حصبه، تیفوس و سایر بیماری‌های دیگر بسیاری از آن‌ها را کشت و روستاها نیز ویران شدند؛ همچنین ناتوانی حکومت در مدیریت شرایط موجود، جنبش‌های وابسته و اختلافات داخلی نیز زمینه سقوط سلسله قاجار و ظهور پهلوی را فراهم کرد.

پایان جنگ جهانی اول

_{منبع عکس: tabnak.ir}

نیروهای دو طرف حاضر در جنگ جهانی اول، یعنی متفقین و متحدین، با تلاش‌های مستمر خود در سال ۱۹۱۸ میلادی حملات جدیدی را برای پیروزی در جنگ آغاز کردند؛ اما تلاش‌های هر دوی آن‌ها با شکست مواجهه شدند. نبرد نیروهای تضعیف شده و بی‌روحیه دوطرف، تا شکست‌ تدریجی آلمان در نبرد مارن دوم و عقب‌نشینی این کشور در خاک آن ادامه داشت. با شیوع مرگ‌بار آنفولاآنزا خسارت‌های جانی سختی به دو طرف حاضر در جنگ وارد شد و سرانجام دولت‌های اتریش-مجارستان و آلمان با سرکشی‌هایی که در نیروهای نظامی دو کشور ایجاد شد، کنترل ارتش خود را از دست دادند.

جنگ جهانی اول به‌طور رسمی در ۲۸ ژوئن ۱۹۱۹ با پیمان ورسای به‌طور رسمی پایان یافت

در آخر پاییز سال ۱۹۱۸ میلادی بعد از امضای توافق آتش‌بس، جنگ جهانی پایان یافت. آلمان به‌عنوان آخرین کشور این توافق‌نامه را در ۱۱ نوامبر سال ۱۹۱۸ امضا کرد. با این توافق اتریش-مجارستان از هم جدا و روی نقشه جغرافیا به‌عنوان دو کشور اتریش و مجارستان شناخته شدند.

جنگ جهانی اول چهار سال به طول انجامید و با شکست دولت‌های مرکزی و انعقاد عهدنامه پاریس با حضور نمایندگان ۳۲ کشور در ۱۸ ژانویه ۱۹۱۹ میلادی و پیمان ورسای در ۲۸ ژوئن ۱۹۱۹ میلادی به‌طور رسمی به پایان رسید. این مذاکرات و معاهدات در واقع به جنگ پایان نداد و تنها نوعی آتش‌بس محسوب شد؛ زیرا نه‌تنها مشکلات کشورهای قدرتمند را کاهش نداد، زمینه را برای شروع جنگ جهانی دوم نیز فراهم کرد.

انگلستان و فرانسه دولت‌هایی بودند که با پایان جنگ جهانی اول، به قدرتی عظیم در خاورمیانه دست یافتند و بخش‌هایی از قلمروی امپراتوری عثمانی را در اختیار خود گرفتند. آلمان نیز با پذیرش معاهده ورسای، کنترل خود بر بخش زیادی از سرزمین‌های تحت تصرفش را از دست داد؛ موظف به جبران خسارت‌های اقتصادی حاصل از جنگ شد و او را از توسعه تسلیحات نظامی منع کردند.

_{منبع عکس: salon.com}

جنگ جهانی اول که به جنگ بزرگ نیز شهرت دارد، آسیب‌های جانی و مالی فراوانی به کشورهای درگیر جنگ و دیگر کشورها وارد کرد و علاوه بر تلفات نظامی و غیرنظامی، سبب شیوع قحطی در ایران و مرگ و میر ناشی از آن شد. پایان این جنگ نه‌تنها پایان تمام جنگ‌ها نبود، بلکه عواقب آن جنگ جهانی دوم را نیز به وجود آورد. اگر شما هم درباره جنگ جهانی اول و پیامدهای آن نظری دارید آن را با ما و کاربران کجارو به اشتراک بگذارید.