گردشگری معادن چیست و چه ظرفیت هایی در ایران و جهان دارد؟
گردشگری معدن یکی از جدیدترین حوزه‌های گردشگری طبیعت یا همان ژئوتوریسم است که می‌تواند تجربه‌ای جدید و هیجان‌انگیز برای گردشگران رقم بزند.
گردشگری معدن از بهترین فعالیت‌های ژئوتوریسمی به شمار می‌رود. سایت‌هایی برای بازدید هدفمند از ابزار و آلات اکتشاف و حفاریِ معادن از دوران باستان در معادن متروکه تا ابزار نوین کاوش در معادن امروزی. البته همه چیز به‌اینجا ختم نمی‌شود؛ چراکه این بازدید شما را با ناشناخته‌هایی از دل زمین، کانی‌ها و سنگ‌های گران‌بها، فعالیت‌های معدن‌کاران و میراث تاریخی آشنا کرده و قابلیت تبدیل یک معدن به‌مقصدی برای بازدید گردشگران و کسب درآمد پایدار از آن را به‌وجود می‌آورد. در ادامه کجارو قصد دارد تا شما را با نوعی از گردشگری آشنا کند که در کشور ما ظرفیت‌های بسیاری دارد، اما کمتر به آن پرداخته شده است.
آنچه در ادامه می‌خوانید:
- پیدایش گردشگری معادن
- گردشگری معدن ؛ بهترین فرصت استفاده از معادن متروک
- گردشگری معادن در کشورهای مختلف جهان
- گردشگری معدن در ایران
- معادن ایران در فهرست جاذبه‌های ژئوتوریسمی
- گردشگری معدن و مراکز تفسیر میراث گردشگری
پیدایش گردشگری معدن
موجودیت بسیاری از شهرها و جوامع جهان به‌وجود معادن فعال وابسته است. در‌حالی‌که شهرها و روستاهای بسیاری پس از اتمام فعالیت معادن به شهر ارواح تبدیل شده‌اند، چراکه ساکنان این شهرها که معیشتشان وابسته به فعالیت معادن بوده به‌امید جست‌و‌جوی کار راهی شهرهای اطراف شده و پایان آن چیزی نبوده جز چهره‌ای زشت از معدنی متروک و روستاها و شهرهای خالی از سکنه. اینجا بود که صنعت گردشگری راه‌کاری اندیشید تا این معادن متروک را به اسباب معیشت جوامع تبدیل کند و گردشگری معدن پدید آمد.
فعالیت معادن علاوه بر تاثیر مثبت اقتصادی و ایجاد اشتغال، به بخشی از میراث تاریخی و فرهنگی سرزمین‌های مختلف نیز تبدیل شده است؛ از قدمت معدن گرفته تا روش‌ها و ابزار حفاری می‌تواند در تاریخ یک سرزمین به‌عنوان میراثی ارزشمند خودنمایی کند. کم نیستند معادنی که هزاران سال قدمت دارند و از تاریخچه تا روش‌ها و ابزار حفاری آن‌ها گردشگران را علاقه‌مند به بازدید می‌کند.
از طرفی تغییر سلیقه گردشگران و علاقه ایشان به جستجو برای مقصدهای جدید می‌تواند عامل مهمی برای بهره‌برداری از معادن در ارائه خدمات به گردشگران باشد. گردشگران در همه جای جهان هرروز به‌دنبال مقصدهای جدید، فعالیت‌های نو و تجربه اتفاقات جدید هستند و گردشگری معدنی می‌تواند برایشان فعالیتی خوشایند باشد.
همچنین استخراج مواد معدنی و به‌ویژه گهرسنگ‌ها همیشه برای مردم در هاله‌ای از رمز و راز بوده چراکه دسترسی به معادن برای افراد عادی میسر نبوده و حالا گردشگری معادن این فرصت را به افراد می‌دهد تا با شیوه‌های استخراج آشنا شوند.
گردشگری معدن ؛ بهترین فرصت استفاده از معادن متروک
معادن متروکه به معادنی گفته می‌شود که دست‌کم به‌مدت پنج سال غیر فعال بوده‌اند. به‌دلیل نامناسب بودن وضعیت بازار، به اتمام رسیدن ذخایر معدنی، کاهش عیار مواد معدنی، پایین بودن کیفیت مواد معدنی یا عدم توجیه اقتصادی بهره‌برداری، ادامه فعالیت متوقف شده و به‌حالت متروک درآمده‌اند.
معادن متروکه خود دو دسته هستند؛ معادنی که ذخیره آن‌ها به اتمام رسیده و معادنی که هنوز ذخیره معدنی دارند، اما ادامه فعالیت و استخراج مواد از آن مقرون به‌صرفه نیست.
یک معدن متروکه که سال‌ها فعالیتی ندارد و کارگران آن برای تامین معیشت خود راهی شهرهای اطراف شده‌اند، می‌تواند با تبدیل شدن به یک سایت زمین گردشگری به منبعی پایدار برای کسب درآمد تبدیل شود. هر چیزی در این معادن می‌تواند برای گردشگران جذابیت داشته باشد؛ از شیوه‌های حفاری مربوط به قرون گذشته تا نوع کانی‌ها و سنگ‌هایی که از آن استخراج شده است. حتی ابزار و ماشین‌آلات و مسیر حفاری هم می‌تواند برای گردشگران جذابیت داشته باشد.
از اقدامات جالبی که در گردشگری معادن متروکه می‌توان انجام داد برگزاری تورهای هدفمند برای بازدید از معادن، استفاده از کلاه و هدلامپ و تجربه‌ای شبیه به آن چیزی است که معدن کاران واقعی در دل زمین انجام می‌دهند.
گردشگری معادن در کشورهای مختلف جهان
گردشگری معدنی در واقع یکی از انواع ژئوتوریسم است؛ جایی که رابطه انسان با طبیعت تبدیل به درآمد، رونق شهرها و توسعه صنعت گردشگری می‌شود. به‌طوری که بسیاری از کشورهای جهان را برآن داشته تا با احیای معادن متروک خود و پیوند آن با صنعت گردشگری آن را به منبع درآمدی برای جوامع محلی تبدیل و به‌رونق و پویایی مقاصد کمک کنند. اما در این مورد به‌خصوص تجربه کشورهای مختلف در زمینه گردشگری معادن بیش از هر دانشی به ما کمک می‌کند.
آفریقای جنوبی
در آفریقای جنوبی و در منطقه کوهستانی باربرتون معادن متروکه‌ی طلا مربوط به قرن نوزدهم وجود دارد که به قطب گردشگری معادن در این کشور تبدیل شده و درآمد پایداری را برای مالکان، کارگران، راهنمایان زمین گردشگری، برگزار کنندگان تورهای بازدید از معادن و ارائه‌دهنده‌گان خدمات به گردشگران به‌وجود آورده است.
آمریکا
در آمریکا معادن متروکه طلا و روش‌های استخراج آن توجه گردشگران را به‌خود جلب کرده و با تبدیل شدن به یک جاذبه گردشگری باعث کسب درآمد برای جوامع محلی شده است. درآمدی که حاصل از دریافت ورودیه، مجوز کمپ و اجاره تشت‌های طلاشویی و سایر خدمات به گردشگران است.
اوکراین
کشور اکراین از معادن قدیمی نمک برای درمان بیماری‌های تنفسی بهره می‌برد؛ چراکه گفته می‌شود تنفس در محیطی که حاوی ذرات و غبار آغشته با نمک باشد، در درمان بیماری‌های تنفسی موثر است.
شیلی
در کشور شیلی ده‌ها معدن متروکه زغال‌سنگ و طلا تبدیل به سایت بازدید برای گردشگران شده‌اند.
استرالیا
استرالیا یکی از آن کشورهایی است که به میراث معدن‌کاری (Mining Herritage) خود می‌بالد. چراکه اقتصاد و توسعه بسیاری از ایالت‌های این کشور وابسته به فعالیت‌های معدنی بوده و حالا به‌عنوان مقصد گردشگری معدن مورد توجه گردشگران بین‌المللی قرار گرفته است. شهر کوبرپتی (Coober Prdi) در جنوب استرالیا و شهر کارگورلی سوپر پیت (Kalgoorlie Super Pit) در غرب استرالیا دارای معادن متروکه‌ای است که اکنون به مقصدی برای زمین گردشگران تبدیل شده است.
بولیوی
در کشور بولیوی وجود معادن فعال استخراج نقره در شهر پوتوسی (Potosi) -یکی از مرتفع‌ترین شهرهای جهان- و برگزاری تورهای هدفمند بازدید از فعالیت معدن‌کاران مورد توجه گردشگران واقع شده است.
کانادا
در کشور کانادا موزه معدن اسپرینگ هیل (Springhill Miners' Museum) به‌عنوان یکی از معادن فعال از قرن نوزدهم تا سال ۱۹۵۸، مورد توجه گردشگران بسیاری قرار گرفته است. همچنین موزه معدن کیپ برتون (Cape Breton Miners Museum) و مرکز تفسیر میراث گردشگری فرانک اسلاید (Frank Slide Interpretive Centre) مورد توجه بازدیدکنندگان است.
استونی
در شرق استونی معدن شیل نفت در کنار چندین موزه محلی به یکی از قطب‌های گردشگری این کشور تبدیل شده است.
فنلاند
در فنلاند گردشگران در قالب تورهای هدایت شده از معادن کلسیت این کشور و موزه نزدیک به آن بازدید می‌کنند.
این موارد تنها چند نمونه از کاربری معادن در صنعت گردشگری است که به‌اختصار معرفی شد حال آنکه موارد بسیار متنوعی از معادن متروکه و فعال در نقاط مختلف جهان به مقصدی برای گردشگران و زمینه‌ای برای ایجاد معیشت و کمک به اقتصاد محلی تبدیل شده است.
گردشگری معدن در ایران
خوشبختانه و به‌دلیل وجود معادن متروکه و فعال متعدد در کشورمان امکان توسعه گردشگری معدن با فرصت‌های بی‌شماری همراه است. توسعه این بخش از گردشگری با توجه به قابلیت‌های موجود در کشورمان می‌توان منجر به کسب درآمد پایدار، تغییر سلیقه گردشگران و رونق روستاها و شهرهای نزدیک به معادن شود.ٰ
مقاله مرتبط:
وجود معادن متعدد در ایران اعم از معادن متروکه و معادن فعال می‌تواند زمینه‌ای برای ایجاد شغل و درآمد پایدار باشد؛ معادن روباز مس، طلا، آهن، سنگ‌های ساختمانی، گهرسنگ‌ها و سرب و روی در صورت بهره‌برداری اصولی در راستای ترویج صنعت گردشگری، می‌توانند به سایت‌های ارزشمندی برای بازدید گردشگران تبدیل شوند.
این سایت‌ها امکان بازدید از فرایند کاوش، فعالیت‌های آموزشی و تحقیقاتی، تجربه کاوش و استخراج، آشنایی با ماشین‌آلات و ابزار کار و نحوه استفاده از آن، ایجاد موزه معادن و مراکز تفسیر میراث و به خدمت گرفتن افراد متخصص و جویای کار را به‌دنبال خواهد داشت.
معدن پتاس خور و بیابانک
معدن پتاس خور و بیابانک نمونه‌ای بسیار عالی از کاربری معادن برای اهداف گردشگری است. دهکده نمکی خور در استان اصفهان واقع شده و یکی از مقصدهای ژئوتوریسمی کشور در حوزه گردشگری معدنی به شمار می‌رود. در این دهکده زیر ساختهای اقامتی، استخر شنا و حمام نمکی، آبشار نمکی و بهره بردن از پدیده‌های طبیعی مانند آسمان زیبای کویر و اجرای برنامه‌های رصد آسمان شب، کویرنوردی و بازدید از رمل‌ها و تپه‌های ماسه‌ای برای گردشگران فراهم شده و معدن پتاس خور و بیابانک را به یکی از بهترین جاذبه‌های زمین گردشگری و گردشگری سلامت در نواحی مرکزی کشورمان تبدیل ساخته است.
گردشگری معدن نمک گرمسار
وجود معادن نمک در گرمسار موقعیت بسیار خوبی برای توسعه گردشگری سلامت با استفاده از مواهب طبیعی است. نمک از گذشته‌های بسیار دور به‌عنوان کالایی ارزشمند استخراج و خریدوفروش می‌شده و اثرات درمانی این ماده معدنی در درمان بیماری‌های تنفسی و ریوی به اثبات رسیده است. ایجاد زیرساختهای اقامتی و پذیرایی در این محدوده می‌تواند اثرات اقتصادی بسیار مهمی برای شهرستان گرمسار به‌همراه داشته باشد.
معادن زغال‌سنگ در البرز مرکزی
وجود معدن فلورین در شهرستان سوادکوه استان مازندران یکی دیگر از سایت‌هایی است که توان بالایی در جذب گردشگران دارد. این معادن برای استخراج زغال‌سنگ و با حفر تونل مورد استفاده قرار گرفته و اکنون با ایجاد زیرساختهای لازم برای پذیرش گردشگران توان تبدیل شدن به یکی از سایت‌های ژئوتوریسمی استان مازندران را دارا است.
معدن فیروزه نیشابور
معدن فیروزه نیشابور قدیمی‌ترین معدل فعال جهان در استراخ سنگ فیروه است. گفته می‌شود این معدن بیش از ۲۰۰۰ سال فعالیت دارد و نمونه‌ی سنگ استخراج شده از آن به‌دلیل ارزش و کیفیت در موزه لندن نگهداری می‌شود. این معدن به‌دلیل نزدیکی به دو مقصد توریستی مهم در شرق کشور (مشهد و نیشابور) می‌تواند به‌یکی از قطب‌های گردشگری معدن در کشورمان تبدیل شود گرچه در حال‌حاضر هم امکان بازدید از این معدن در قالب تورهای هدایت یافته میسر است.
معادن سرب و روی در نخلک انارک
یکی دیگر از فرصت‌های گردشگری معدنی در ایران، مجموعه معادن سرب و روی در بخش انارک شهرستان نائین است که با شروع فعالیت از سال ۱۳۸۹ فرصتی مناسب برای ترویج فعالیت‌های ژئوتوریسمی در کشورمان به‌وجود آمده است. این معادن حتی به‌لحاظ قدمت جزو میراث تاریخی کشورمان به شمار می‌روند چراکه سابقه حفاری و استخراج در آن به ۲۰۰۰ سال قبل می‌رسد و تکنیک‌ها و ابزار حفاری دوران باستان ایران خود می‌تواند جذابیتی برای بازدید از این معادن باشد.
معادن سرب و روی انگوران در استان زنجان
معدن سرب و روی انگوران واقع در استان زنجان بزرگترین معدن فعال کشور در حوزه استخراج سرب و روی است که به‌دلیل نزدیک بودن به طبیعت بکر و وجود جاذبه‌های زمین‌شناسی در منطقه می‌تواند یکی از مهم‌ترین سایت‌های زمین‌گردشگری در استان زنجان باشد.
معادن ایران در فهرست جاذبه‌های ژئوتوریسمی
فهرست معادنی که به‌عنوان منطقه مستعد برای توسعه گردشگری معادن شناسایی، بررسی و مورد تایید واقع شده‌اند.
- معدن سرب و سیلیس شاکین در استان قزوین
- معدن مس بایچه‌باغ و معدن سرب و روی انگوران در استان زنجان
- معدن تراورتن سردارآباد در آذربایجان شرقی
- معدن تراورتن قزل داغ در آذرشهر آذربایجان شرقی
- معدن متروک طلای پس‌قلعه در دربند تهران
- معدن نمک کوهدشت کهن در استان سمنان
- معدن فیروزه نیشابور در استان خراسان رضوی
- معدن نمک عمارلو در خراسان رضوی و در نزدیکی معدن فیروزه
- معدن طلای طرقبه در استان خراسان رضوی
- معدن مس قلعه‌زنی در استان خراسان جنوبی
- معدن زغال‌سنگ پروده طبس در استان خراسان جنوبی
- معدن پتاس خور و بیابانک
- معدن سرب نخلک
- معدن متروک زیرزمینی مس باهو و معدن چاه‌خربزه در مجاورت نخلک در منطقه انارک استان اصفهان
- معدن سرب و روی باما در استان اصفهان
- معادن کوشک
- معادن چادرملو و چغارت در استان یزد
- معدن سرب دره‌زنجیر در استان یزد
- معدن متروک سرب و روی دربند شهمیرزاد
- معدن تراورتن اسک در جاده هزار در استان مازندران
گردشگری معدن و مراکز تفسیر میراث گردشگری
در کشورهای دیگر معادن پس از اتمام فعالیت و پایان ذخیره معدنی بازسازی شده و با تجهیز به مراکز تفسیر میراث گردشگری و خدمت گرفتن مفسرین میراث و راهنمایان ژئوتوریسم به سایت‌هایی برای بازدید گردشگران و برگزاری تورهای زمین‌گردشگری تبدیل می‌شوند.
در واقع فعالیت معادن در چهار مرحله اکتشاف، استخراج، فرآوری و مرمت و ساخت برای اهداف گردشگری صورت می‌گیرد و اگر همین مراحل درباره معادن موجود در کشور ما نیز انجام شود، می‌تواند به‌جای تبدیل شدن معادن متروک به معضلی زیست‌محیطی و بیکاری کارگران معادن بعد از اتمام ذخایر معدنی، زمینه‌ساز توسعه گردشگری معادن، ایجاد درآمد پایدار و توسعه مناطق روستایی باشد.
بهره‌بردن از دانش و تجربه راهنمایان زمین‌گردشگری، معدن‌کاران بازنشسته، کارشناسان معادن و کارشناسان سنگ‌ها و کانی‌ها، این تجربه را برای گردشگران لذت‌بخش و آگاهانه ساخته و بازدیدی هدفمند را به‌دنبال خواهد داشت.
دیدگاه