تریل ؛ بهترین راهکار حفاظت از میراث طبیعی

زهره خسروی
زهره خسروی پنجشنبه، ۱۵ خرداد ۱۳۹۹ ساعت ۱۰:۰۰
تریل ؛ بهترین راهکار حفاظت از میراث طبیعی

تریل ها یا مسیرهای پیاده روی در دل سایت‌های طبیعی  ساخته می‌شوند تا از میراث طبیعی حفاظت کنند. در ادامه به معرفی یکی از مهم‌ترین فاکتورهای حفاظت از میراث طبیعی می‌پردازیم.

اصطلاح تریل (Trail) یا بهتر بگوییم  مسیر پیاده ‌روی ایمن  برای معبری جدا از مسیر اصلی به کار می‌رود. جایی در دل سایت‌های طبیعی که برای حفاظت از آن ساخته می‌شود. این مسیرها از میان جنگل‌ها، دشت‌ها، کوهپیایه‌ها، پارک‌های ملی، سایت‌های طبیعی، اکوپارک‌ها و ژئوپارک‌ها عبور می‌کنند و علاوه بر امکان بازدید هدفمند و مسئولانه‌ی گردشگران، نقش مهمی در حفاظت از میراث طبیعی را  بر عهده دارند. در ادامه با کجارو همراه باشید تا درباره این فاکتور مهم حفاظت از میراث طبیعی بیشتر صحبت کنیم.

آنچه در ادامه می‌خوانید:

اصطلاح تریل از کجا آمد؟

تریل؛ راهکاری برای حفاظت از میراث طبیعی

این واژه  اولین بار در کشورهایی استفاده شد که مقصد اصلی برای گردشگران دوستدار طبیعت به شمار می‌روند. کشورهایی که دیرزمانی پیش از این به فکر حفاظت از میراث طبیعی خود افتاده و تدابیری برای آن اندیشیده‌اند.

در بریتانیا معمولا از واژه‌های Path یا Footpath  برای چنین مسیرهایی استفاده می‌شود و در آمریکای شمالی بیشتر همان واژه تریل (trail)  را برای مسیرهای پیاده‌روی به کار می‌برند؛ این مسیرها  که در مناطق روستایی و حومه شهرها واقع شده‌اند، در نهایت به جاده‌های اصلی و بزرگراه‌ها منتهی می‌‌شوند.

اهالی نیوزلند از کلمه Walkway  برای مسیرهایی در حومه شهرها و نواحی روستایی یا حتی برای پاکوب قله‌ها استفاده می‌کنند؛ در حالی که استرالیایی‌ها برای این مسیرها، بیشتر  واژه Track را به کار می‌برند. حتی اصطلاح ثبت ترک که در استفاده از جی‌پی‌اس توسط کوهنوردان و طبیعت‌گردها به کار می‌رود، از اینجا آمده است.

اما مقصود ما در  این مقاله اشاره به ساخت تریل‌ها برای حفاظت از میراث طبیعی است. ما در اینجا قصد نداریم تنها درباره مسیرهایی برای پیاده‌روی گردشگران و اهالی در حومه شهرها یا برای عبور چهارپایان صحبت کنیم، بلکه بیشتر قصد داریم تا از مسیرهایی صحبت کنیم که برای هدفمند ساختن بازدید از سایت‌های گردشگری و برای حفاظت از پوشش گیاهی، خاک و گونه‌های جانوری ساخته می‌شوند.

این مسیرها ساخته‌ی دست انسان‌های دوستدار طبیعت‌اند و در ساخت آن‌ها از عناصر موجود در طبیعت استفاده می‌شود؛ سازه‌هایی به کار می‌رود که کاملا با محیط زیست سازگار باشند.

 کاربرد تریل ها

تریل؛ راهکاری برای حفاظت از میراث طبیعی

در واقع تریل ها یا بهتر بگویم مسیرهای پیاده رویِ  حافظ میراث، بر حسب موقعیت مکانی خود کاربردهای متفاوتی دارند؛ گاهی صرفا برای دوچرخه‌سواری و اسب‌سواری ساخته می‌شوند، گاهی برای دویدن در کوهستان یا مسابقات دو استقامت در امتداد یک بیابان؛ گاهی تنها یک مسیر مالرو ویژه عبور احشام‌اند و گاهی علاوه بر تردد چهارپایان برای فعالیت‌های طبیعت‌محور، ماجراجویانه و عبور کوهنوردان به کار می‌روند.

در کوهستان جز از مسیر پاکوب و پشت سر هم حرکت نکنید.

بیشتر کوهنوردان و طبیعت‌‌گردهای حرفه‌ای بارها از پیشکسوتان و مربیان خود شنیده‌اند که «جز از مسیر پاکوب و پشت سر هم حرکت نکنید». خب یک جنبه این دستور‌العمل می‌تواند تشویق تیم به حرکت گروهی و در راستای یک خط و اجتناب از گم شدن یا صدمه دیدن باشد؛ اما جنبه‌ی مهم‌تر آن حفاظت از پوشش گیاهی است. چراکه اگر قرار باشد هر کسی از مسیر دلخواه خود عبور کند، چیزی نمی‌گذرد که اثری از خاک و تنوع زیستی باقی نخواهد نماند.

در واقع پاکوب‌ها نوع قدیمی‌تری از تریل ها هستند که توسط پیشکسوتان کوهنوردی و طبیعت‌گردهای حرفه‌ای معرفی و بر آن تاکید شده است.

برحسب نوع کاربرد می‌توان مسیرهای پیاده‌روی را در مناطق مختلفی ایجاد کرد:

تریل؛ راهکاری برای حفاظت از میراث طبیعی

  • در نواحی جنگلی با پوشش گیاهی انبوه، این مسیرهای پیاده‌روی عموما با استفاده از الوارها و سطوح چوبی، نرده‌های چوبی، سنگ‌ها و دیگر اجزای سازگار با محیط زیست ساخته می‌شوند. این کار به‌خصوص در نواحی جنگلی، با درختان کهنسال و گونه‌های گیاهی نادر هم به‌شکل موثری از تنوع زیستی و خاک حفاظت می‌کند و هم از سردرگم شدن طبیعت‌گردها جلوگیری می‌کند.
  • در ابتدا و در طول مسیر هم می‌توان از تابلوهای تفسیر میراث برای معرفی مسیر، معرفی گونه‌های جانوری و پوشش گیاهی، قدمت درختان و بسیاری نکات و اطلاعات ارزشمند دیگر استفاده کرد.
  • در کوهپایه‌ها و نواحی کوهستانی، دشت‌ها و مراتع، پارک‌های ملی، سایت‌های ارزشمند زمین‌شناسی و ساختارهای ژئومورفولوژیکی که جزو میراث طبیعی به شمار می‌روند و حتی در سایت‌های تاریخی و باستانی هم، وجود تریل‌ها یک ضرورت اجتناب ناپذیر برای حفاظت از میراث است.

اکوتریل و ژئوتریل

تریل؛ راهکاری برای حفاظت از میراث طبیعی

بسته به موقعیت قرارگیریِ این مسیرها، می‌توان اصطلاح اکوتریل (Eco-Trail) یا ژئوتریل (Geo-Trail) را برای آن به کار برد. اگر این مسیرها در نواحی جنگلی، مراتع و پارک‌های ملی و به‌طور کل به‌منظور فعالیت‌های اکوتوریسمی ساخته شده باشند می‌توان اصطلاح اکوتریل را برای آن به کار برد.

اما  اگر در کوهپایه‌ها، ژئوسایت‌ها، ساختارهای ارزشمند زمین‌شناسی، کویرها، بیابان‌ها و معادن  ایجاد شده باشند، می‌توان اصطلاح ژئوتریل را برای آن استفاده کرد.

اکوتریل‌ها برای فعالیت‌های اکوتوریسمی و ژتوتریل‌ها برای فعالیت‌های ژئوتوریسمی طراحی و ایجاد می‌شوند.

به عبارتی اکوتریل ها و ژئوتریل ها مسیرهایی برای فعالیت‌های ماجراجویانه، بازدیدهای هوشمندانه و تفریح و تفرج در مناطق اکوتوریسمی و ژئوتوریسمی به شمار می‌روند که در ساخت آن  از عناصر موجود در طبیعت استفاده شده است و با تجهیز به مراکز تفسیر میراث نقش مهمی در توسعه گردشگری نوین، مسئولانه و پایدار بر عهده دارند. گرچه در حالت کلی استفاده از واژه تریل برای هر دو مورد مرسوم است.    

اصولی که در ساخت تریل ها به کار می‌رود

در ایجاد تریل ها که هدف اصلی آن حفاظت از میراث طبیعی است، رعایت چند اصل ضرورت دارد که در ادامه به آن می‌پردازیم:

استفاده از عناصر سازگار با طبیعت

تریل؛ راهکاری برای حفاظت از میراث طبیعی

در ساخت تریل‌ها فقط باید از عناصر موجود در طبیعت و اجزای سازگار با محیط زیست استفاده شود؛ گاهی یک مسیر پیاده‌روی می‌تواند تنها از چیدن دو ردیف سنگ در امتداد یک معبر ایجاد شود و گاهی می‌تواند ترکیبی بی‌نظیر از سنگ‌ها، چوب‌ها، الوارها و سایر اجزای موجود در طبیعت باشد. این ساخت و سازها نباید منجر به تخریب پوشش گیاهی و خاک منطقه شود، نباید قطع درختان را به‌دنبال داشته باشد و در ساخت آن اصل حفاظت از میراث باید رعایت شود. در واقع بهترین اجزای تشکیل دهنده یک تریل می‌تواند عناصر موجود در طبیعتِ همان منطقه باشد.

جلوگیری از ایجاد مسیرهای متعدد

تریل؛ راهکاری برای حفاظت از میراث طبیعی

با ساخت تریل‌ها باید از ایجاد مسیرهای پیاده‌روی متعدد جلوگیری شود؛ تصورش را بکنید که هر گردشگری بخواهد از مسیر دلخواه خود در جنگل یا دامنه‌ای عبور کند. این کار جز تخریب بافت خاک و پوشش گیاهی چه نتیجه‌ای به‌همراه خواهد داشت؟ علاوه بر این، گام‌برداری غیر اصولی و استفاده از ابزارهایی چون باتوم، آن هم بدون استفاده از محافظ سخمه که در بین طبیعت‌گردها بسیار مرسوم است یا حتی استفاده از کفش‌های عاج‌دار کوهنوردی و طبیعت‌گردی در دراز مدت به تخریب پوشش گیاهی و فرسایش خاک و از بین رفتن منابع غذایی بسیاری از جانواران گیاه‌خوار منتهی می‌شود و سلامت تمام ساکنان اکوسیستم را به خطر می‌اندازد.

ایجاد یک تریل و بستن سایر مسیرهای فرعی به حفاظت از گونه‌های گیاهی و جانوری و در کل حفاظت از میراث طبیعی کمک می‌کند.

ایجاد مراکز تفسیر میراث گردشگری

تریل؛ راهکاری برای حفاظت از میراث طبیعی

ساخت تریل  می‌تواند منجر به ساخت مراکز تفسیر میراث گردشگری شود؛ تفسیر میراث رکن گردشگری مسئولانه است. استفاده از تابلوهای تفسیری در ابتدا و در طول یک مسیر پیاده‌روی با ذکر اطلاعاتی از قبیل نام مسیر، موقعیت قرارگیری، مسافت و طول مسیر، زمان پیمایش، نوع گونه‌های جانوری و پوشش گیاهی منطقه، قدمت سایت و بسیاری موارد دیگر تجربه گردشگر را از یک پیاده‌روی ساده به یک بازدید مسئولانه تبدیل خواهد کرد و یک بازدید ارزشمند را با رویکرد حفاظت از میراث، در اختیار وی قرار خواهد داد.

چنانچه در طول مسیر استراحتگاه‌های موقت، محل کمپ، چشمه، سرویس بهداشتی و غیره، برای رفاه حال گردشگران در نظر گرفته شده باشد، می‌توان از تابلوهای راهنما برای اطلاع‌رسانی گردشگران استفاده کرد. این تابلوها و ایجاد مراکز تفسیر میراث با افزایش سطح آگاهی و اشتیاق در بازدیدکنندگان و تقویت هویت ملی، انگیزه هر بازدیدکننده‌ای را برای حفاظت از آنچه می‌بیند، افزایش می‌دهد.

تصور کنید کسی که برای تفریح و استراحت به نواحی جنگلی نوار شمالی کشورمان که به جنگل های هیرکانی معروفند و حالا در فهرست میراث جهانی یونسکو  به ثبت رسیده‌اند، سفر می‌کند. با این نگرش که بخشی از میراث کهن طبیعت ایران را قرار است مورد بازدید قرار دهد، آیا باز هم کمر به تخریب آن خواهد بست؟ جنگل‌هایی که به‌لحاظ  تاریخ طبیعی به فسیل‌های زنده می‌مانند و از لحاظ تنوع زیستی بسیار نادرند. اینجا است که اهمیت ایجاد تریل‌ها و به موازات آن، مراکز تفسیر میراث بیشتر مشخص می‌شود.

کمک به گردشگری مسئولانه

تریل؛ راهکاری برای حفاظت از میراث طبیعی

ایجاد تریل ها باید به توسعه گردشگری مسئولانه کمک کند؛ گردشگری مسئولانه بهترین نسخه‌ی سفر برای عصر حاضر است؛ سفری آگاهانه به‌منظور حفاظت از میراث طبیعی و تاریخی که علاوه بر تفریح و تفرج، انتفاع جوامع میزبان را به‌همراه دارد و اثراتِ منفی ناشی از حضور گردشگران را به حداقل می‌رساند.

در گردشگری مسئولانه خبری از ازدحام جمعیت بازدیدکنندگان نیست. قرار نیست یک مسافرت انبوه را تجربه کنیم بلکه قرار بر این است تا در انتخاب مقصد بیش از گذشته تأمل کنیم و از همان ابتدای سفر اثرات منفیِ حضورمان را به حداقل ممکن برسانیم. قرار است یاد بگیریم منابع طبیعی که امروز در اختیار داریم امانتی است برای نسل‌های آینده؛ قرار است نگاه استثمارگونه خود به طبیعت را کنار بگذاریم و در کنار تفریح و تفرج از میراثی که در اختیارمان است به‌خوبی حفاظت کنیم.

در گردشگری مسئولانه قرار است تا نگاه استثمارگونه خود نسبت به طبیعت را کنار بگذاریم و برای حفاظت از میراث طبیعی سرزمینمان تلاش کنیم.

ایجاد تریل‌ها و مسیرهای پیاده‌روی سازگار با محیط زیست، ملزم ساختن گردشگران به عبور و استفاده از آن، اتخاذ شیوه‌های مدیریتی نرم و سخت به موازات یکدیگر، آموزش جوامع بومی و به کار بستن توان بالقوه آن‌ها در هدایت گردشگران، می‌تواند تا حد بسیار مطلوبی به حفاظت از میراث طبیعی و تاریخی کشورمان کمک کند.

تریل ها و ظرفیت برد

تریل؛ راهکاری برای حفاظت از میراث طبیعی

محدودیت حضور گردشگران به‌واسطه ایجاد تریل ها، رعایت اصل ظرفیت برد (Carrying Capacity) در مناطق  مورد بازدید را  منجر شده و از صدمات ناشی از ازدحام جمعیت گردشگران و بازدیدکنندگان جلوگیری می‌کند.

به‌طور کلی ایجاد و ساخت تریل ها در نواحی گردشگری از تخریب جنگل‌ها به‌واسطه حضور انبوه گردشگران، جلوگیری کرده و حفاظت از  گونه‌های جانوری و پوشش گیاهی، مدیریت صحیح استفاده از منابع (آب و زمین)، جلوگیری از فرسایش خاک ناشی از عبور وسایط نقلیه، پیاده‌روی و استفاده از تجهیزات کوه‌پیمایی و طبیعت گردی و افزایش سطح دانش گردشگران برای شروع سفرهای مسولانه و هدفمند را به‌همراه خواهد داشت.

سخن آخر

ایجاد تریل ها در نواحی اکوتوریسمی و  سایت‌های ارزشمند زمین‌شناسی و  ایجاد مراکز تفسیر میراث گردشگری به‌علاوه توجه به ظرفیت برد مناطق می‌تواند در حفاظت از سرمایه های طبیعی موثر بوده و نه‌تنها به حفظ آن منجر شود، بلکه با برگزاری تورهای هدفمند، کسب درآمد ثانویه برای جوامع میزبان را  به‌دنبال داشته باشد.

مطالب مرتبط:

دیدگاه