موزه میرعماد؛ موزه خط و کتابت پارسی

در تهیه محتوای این مقاله، از مقاله «علیرضا کیخا» (مربوط به ۲۴ اردیبهشت ۹۶) استفاده شده است.

موزه کاخ سعدآباد تهران یکی از مشهورترین جاهای دیدنی تهران محسوب می‌شود که محل سکونت آخرین پادشاهان ایران در دوره قاجار و پهلوی بوده است. در این مجموعه تاریخی و فرهنگی بناهای متعددی قرار دارد که یکی از این بناها امروز به‌عنوان موزه خط و کتابت میرعماد فعال است. در این موزه گنجینه‌ای از آثار بزرگ‌ترین خوش‌نویسان ایرانی از دوره‌های مختلف تاریخی نگهداری می‌شود.

کاخ سعدآباد در فصل‌های مختلف سال چهره‌ متفاوتی به خود می‌گیرد و پیاده‌روی در باغ سبز و میان درخت‌های چنار این مجموعه در حین بازدید از موزه‌های فعال و بناهای تاریخی آن خالی لطف نیست. با کجارو همراه باشید تا با موزه میرعماد بیشتر آشنا شوید.

• آدرس: تهران، خیابان ولی‌عصر، خیابان شهید فلاحی (زعفرانیه)، انتهای خیابان کمال طاهری، مجموعه فرهنگی تاریخی ‌‌سعدآباد‌، موزه میرعماد (مشاهده روی نقشه)
• شماره تماس: ۰۲۱۲۷۹۴۰۳۸۷
• وب‌سایت:sadmu.ir

موزه میرعماد یکی از بناهای مجموعه تاریخی و فرهنگی کاخ سعدآباد تهران است که هر سال گردشگران بسیاری از آن بازدید می‌کنند. این موزه در شمال تهران، در خیابان زعفرانیه و انتهای خیابان کمال طاهری قرار دارد. مجموعه سعدآباد در فاصله چهار کیلومتری (۱۵ دقیقه) ایستگاه تجریش مترو تهران و در فاصله دو کیلومتری (پنج دقیقه) میدان تجریش قرار دارد.

مجموعه سعدآباد دارای دو درب اصلی است که یکی در خیابان دربند و دیگری در خیابان زعفرانیه یا شهید فلاحی قرار دارد. بنای موزه میرعماد به درب دوم این مجموعه نزدیک‌تر است و شما می‌توانید با استفاده از وسایل نقلیه عمومی به‌سادگی خود را به این مجموعه برسانید.

نزدیک‌ترین ایستگاه مترو به مجموعه سعدآباد، ایستگاه تجریش در خط یک مترو تهران است که در خیابان شریعتی و نرسیده به میدان قدس قرار دارد. شما می‌توانید از ایستگاه مترو تجریش با پیاده‌روی نسبتا کوتاه ۳۰ دقیقه‌ای خود را به موزه میرعماد برسانید؛ فقط کافی است تا با خروج از این ایستگاه از خیابان شهرداری یا از میانه بازار تجریش به‌سمت میدان تجریش حرکت کنید و در این میدان وارد خیابان سعدآباد شوید. پس از طی مسافتی کوتاه در سمت راست خیابان افراز را خواهید دید، وارد این خیابان شوید و مسیر خود را به‌سمت خیابان جاودان ادامه دهید. پس از طی مسیر ۳۵۰ متر به خیابان کمال طاهری می‌رسید. درب زعفرانیه موزه سعدآباد در ۵۰۰ متری شما قرار دارد.

در صورت تمایل می‌توانید بخشی از مسیر خود از میدان تجریش تا مجموعه سعدآباد را با تاکسی طی کنید. فقط کافی است تا در ضلع غربی میدان تجریش خود را به ابتدای خیابان ملکی برسانید و با تاکسی‌ها آصف با اسدآباد به ابتدای خیابان طاهری بروید. باقی مسیر تا مقصد را باید پیاده طی کنید.

علاوه بر مترو می‌توانید برای بازدید از موزه میرعماد با خط هفت بی‌ آر تی تهران تا میدان تجریش را طی کنید و در ایستگاه کاظی پیاده شوید. در صورتی که با ماشین شخصی برای بازدید از این موزه اقدام می‌کنید، در نزدیکی ورودی خیابان زعفرانیه فضای کافی برای پارک ماشین خواهید داشت.

موزه میرعماد در بخش مرکزی کاخ سعدآباد و در یکی از بناهای مجموعه قرار دارد که به‌دلیل شباهت معماری آن به اواخر دوره قاجار و اوایل دوره پهلوی آن را به دوره معماری انتقال یا گذار نسبت می‌دهند. این دوره از زمان انقلاب مشروطه در سال ۱۲۸۵ خورشیدی آغاز شده و تا دهه ۱۳۴۰ شمسی ادامه پیدا کرده است. قدمت بنای موزه میرعماد را به اواخر قرن سیزدهم و ابتدای قرن چهاردهم هجری خورشیدی بازمی‌‌گردد.

ساختمان موزه میرعماد در دو طبقه طراحی شده و در دوره پهلوی دوم محل سکونت دو تن از فرزندان شاه، فرحناز و علی‌رضا پهلوی، بوده است. پس از انقلاب اسلامی در سال ۱۳۵۷ خورشیدی بنای آن همچون باقی مجموعه سعدآباد به موزه تغییر کاربری داد و به محلی برای نمایش و نگهداری آثار خطی نفیس بدل شد. طبقه اول این موزه با زیربنایی برابر با ۱۹۶ متر مربع و متراژ اعیانی ۳۱۰ متر مربع، روی سکویی با ارتفاع یک‌و‌نیم متر مربع احداث شده است.

نام موزه میرعماد در سال ۱۳۷۶ خورشیدی با الهام از یکی از مطرح‌ترین اساتید خط ایرانی به نام «میرعماد حسنی قزوینی» تغییر یافت. او در قرن ۱۱ هجری قمری زندگی می‌کرد و بسیاری از آثار خوشنویسی وی در سطح جهانی شناخته‌ شده هستند.

ساختمان موزه میرعماد دو بخش مجزا دارد؛ در طبقه اول آثاری از خطوط قبل از اسلام و بخشی از خطوط اسلامی به نمایش در آمده‌اند. در طبقه دوم نیز می‌توانید از آثار خطوط اسلامی، خطوط تفننی، اشیای کاربردی و نسخ خطی دیدن کنید.

۱. خطوط قبل از اسلام

در طبقه اول موزه می‌توانید نمونه‌هایی از کتیبه‌های میخی عیلامی (به خط پروتو عیلامی و متعلق به چغازنبیل) و کتیبه‌های پهلوی ساسانی (مربوط به اردشیر بابکان و بخشی از کتاب کارنامه اردشیر بابکان) و اوستایی (شرح متنی از اوستا) را مشاهده کنید.

۲. خطوط اسلامی

در طبقه اول موزه میرعماد، خطوط جمعی را خواهید دید که شامل اقلام شش‌گانه‌ای می‌شود که به «ابن مقله شیرازی» تعلق دارند. این خطوط با خط کوفی آغاز می‌شوند و با خط محقق پایان می‌یابند.

خطوط کوفی، ثلث، نسخ، توقیع، رقاع و ریحان متعلق به دوره های اسلامی نیز در تالار طبقه اول قرار دارند. خط کوفی ایرانی روی پوست، از مهم‌ترین آثار به نمایش درآمده در این تالار است که نشانگر یکی از انواع تقسیم‌بندی‌های خط کوفی است.

در طبقه دوم موزه میرعماد آثاری از خطوط تعلیق نستعلیق و شکسته نستعلیق متعلق به قرن‌های ۹ تا ۱۳ هجری قمری قرار گرفته‌اند. در بخشی از این طبقه، آثار «میرعماد الحسنی»، شامل قطعات خط و مرقع، به نمایش درآمده‌اند؛ این خطوط متعلق به سال‌های ۹۹۴ تا ۱۰۱۹ هجری قمری هستند و شامل قطعات نستعلیق چلیپایی و سیاه مشق می‌شوند.

۳. خطوط تفننی

قطعات خطی گلزار، تصویری، تزیینی، قطاعی و ناخنی متعلق به قرون ۱۰ تا ۱۳ هجری قمری در این بخش قابل بازدید هستند.

۴. اشیای کاربردی

از قرون اولیه ظهور اسلام، از خط به‌عنوان یکی از عناصر تزیینی در آرایش اشیای کاربردی استفاده می‌کردند؛ زیرا خط و خوشنویسی در جهان اسلان از اهمیت فراوانی برخوردار بود. خطوط فلزی موجود روی شمعدان‌های فلزی، سنگ قبر، کاسه‌های سفالین و لعابی و بخشی از محراب از دیدنی های این بخش موزه هستند.

۵. نسخ خطی

دیوان اشعار، مرقعات و کتاب‌های خطی مانند مرقع خط درویش عبدالمجید طالقانی، مرقع احمد نیریزی، مرقع میرعماد، دیوان حافظ و کتب خطی قرن ۱۳ هجری قمری مانند قرآن‌ها و کتاب‌های دعا از آثار به نمایش درآمده در این بخش موزه هستند.

• ساعت بازدید: نیمه اول سال: روزهای شنبه تا چهارشنبه از ۹ تا ۱۹ (فروش بلیط و ورود به مجموعه تا ساعت ۱۷)، پنجشنبه و جمعه از ۹ تا ۲۰ (فروش بلیط و ورود به مجموعه تا ساعت ۱۸)؛ نیمه دوم سال: روزهای شنبه تا چهارشنبه از ساعت ۹ تا ۱۷ (فروش بلیط و ورود به مجموعه تا ساعت ۱۵)، پنجشنبه و جمعه از ۹ تا ۱۸ (فروش بلیط و ورود به مجموعه تا ساعت ۱۶) (به‌غیر از روزهای ۱۴ خرداد، ۲۱ رمضان، تاسوعا و عاشورا، ۲۸ صفر، ۲۵ شوال، ۱۳ فروردین)

ورودی کاخ سعدآباد (سال ۱۴۰۳) به‌ازای هر بازدیدکننده داخلی ۳۰,۰۰۰ تومان است. قیمت بلیط بازدید از بخش‌های کاخ متفاوت (از ۱۵,۰۰۰ تا ۳۰,۰۰۰ تومان) است. برای بازدید از موزه میرعماد (سال ۱۴۰۳) باید ۱۵,۰۰۰ تومان بپردازید.

منبع عکس: گوگل مپ. عکاس: A1group Iran

• کاخ اشرف
• آدرس: شرق مجموعه سعدآباد (مشاهده روی نقشه)
• هزینه بازدید (سال ۱۴۰۳): ۲۰,۰۰۰ تومان
• در گذشته محل اقامت اشرف پهلوی، خواهر دو قلوی محمدرضا شاه پهلوی

موزه ظروف سلطنتی در کاخ اشرف پهلوی در شرق مجموعه تاریخی و فرهنگی سعدآباد، قرار دارد. این موزه در سال ۱۳۷۲ خورشیدی افتتاح شد و دو سال پس از آن در اختیار نهاد ریاست جمهوری قرار گرفت. موزه ظروف سلطنتی در نهایت در سال ۱۳۸۴ به سازمان میراث فرهنگی برگردانده شد. در این موزه می‌توانید به تماشای صنایع دستی و ظروف سلطنتی مربوط به دوره‌های پهلوی و قاجار و همچنین ظروف اهدایی به محمدرضا شاه و فرح پهلوی از سراسر دنیا بنشینید.

منبع عکس: گوگل مپ. عکاس: A R

• آدرس: شمال مجموعه سعدآباد (مشاهده روی نقشه)
• هزینه بازدید (سال ۱۴۰۳): ۲۰,۰۰۰ تومان
• در گذشته محل سکونت غلامرضا پهلوی برادر محمدرضا

در موزه سلاح‌های دربار در شمالی‌ترین نقطه مجموعه سعدآباد می‌توانید به تماشای بیش از ۷۰ قلم اسلحه گرم از نوع شکاری، جنگی، کمری و ملزومات آن‌ها (متعلق به دوره پهلوی دوم و درباریان) بپردازید؛ سلاح‌هایی که برخی از آن‌ها، اهدایی شخصیت‌های مهم سیاسی و نظامی دیگر کشورها به محمدرضا شاه پهلوی هستند.

انواعی از اولین سلاح‌های ساخته شده توسط کارخانه‌های تسلیحات ارتش شاهنشاهی سابق، تفنگ سر پر تک لول با سیستم سنگ چخماقی (متعلق به قرن ۱۷ میلادی و ساخت کشور هندوستان) و تعدادی باروت‌دان چرمی و طپانچه‌ها مزین به عاج و صدف متعلق به دوره قاجاریه از جذاب‌ترین آثار به نمایش درآمده در موزه اسلحه تهران هستند. از دیگر آثار موزه سلاح‌های دربار می‌توان به کلاه‌های نظامی و مدال‌های متعلق به دوره پهلوی و عکس‌های تاریخی مربوط به دوره قاجار و پهلوی اشاره کرد. این موزه در دوم خرداد سال ۱۳۹۰ خورشیدی افتتاح شد.

منبع عکس: گوگل مپ. عکاس: Backpackingpeanuts

• آدرس: شمال غرب مجموعه سعدآباد (مشاهده روی نقشه)
• هزینه بازدید (سال ۱۴۰۳): ۲۰,۰۰۰ تومان
• در گذشته محل استراحت خدمه کاخ و سورچیان و محل نگهداری کالسکه‌های دربار

قدمت ساختمان کنونی موزه برادران امیدوار در شمال غربی مجموعه سعدآباد به دوره قاجار بازمی‌گردد؛ بنایی که در گذشته محل استراحت خدمه کاخ و سورچیان و محل نگهداری کالسکه‌های دربار بوده است.

برادران امیدوار اولین جهانگردان ایرانی بودند که از سال ۱۳۳۳ خورشیدی سفر ۱۰ ساله خود به دور دنیا را آغاز کردند. امروزه دستاوردهای ارزشمند برادران امیدوار نظیر مستندهای تاریخی، تصاویر و عکس‌ها، اشیایی چون عاج فیل و سر بریده انسان و غیره در این موزه نگهداری می‌شود. موزه برادران امیدوار در سال ۱۳۸۲ خورشیدی، در هفته جهانگردی افتتاح شد.

منبع عکس: گوگل مپ. عکاس: IRAN BOOR

• کاخ اسود
• آدرس: جنوب مجموعه سعدآباد (مشاهده روی نقشه)
• هزینه بازدید (سال ۱۴۰۳): ۲۰,۰۰۰ تومان
• محل استقرار وزیر دربار در دوره پهلوی دوم

موزه هنرهای زیبا در کاخ سیاه در منتهی‌الیه جنوب مجموعه تاریخی سعدآباد قرار دارد. کاخ اسود یکی از زیباترین کاخ‌های مجموعه سعدآباد به شمار می‌آید که در طول سال‌های ۱۳۴۶ تا ۱۳۵۷ خورشیدی محل استقرار وزیر دربار بوده است. وجود سنگ‌های سیاه مرمر در نمای بنا، دلیل نام‌گذاری این کاخ بوده است. کاخ سیاه از سال ۱۳۶۱ خورشیدی با نام موزه هنرهای زیبا افتتاح شد.

منبع عکس: گوگل مپ. عکاس: ابراهیم پوربزرگ

اگر تاکنون از موزه میرعماد دیدن کرده‌اید، تجربه‌های و نظرات خود را با ما و سایر کاربران کجارو به اشتراک بگذارید.

عکس کاور از علیرضا کیخا