صنایع دستی بافتنی کهن؛ ناگفته هایی از صنایع دستی کهن منطقه کرمانشاه (بخش پنجم)

در سری مقالات صنایع دستی کهن منطقه کرمانشاه، به معرفی برخی از آثار هنری و دستی کهن این خطه می‌پردازیم. در این مقالات تلاش می‌شود گوشه و چکیده‌ای از این هنرها که تا حدودی نیز در حال منسوخ شدن است، با پایبندی به لفظ به‌کار گرفته شده محلی معرفی شود. هدف این مقالات معرفی هنرهای کمتر شناخته شده و کهن است.

بافتنی‌های سنتی با قلاب

کلاه، شال، دستکش، جوراب بافی پشمی و بسیاری موارد دیگر، از هنرهای سنتی و اصیل شهرستان‌های سردسیر کشور و استان کرمانشاه است. این بافتنی‌های سنتی، به دست مردان، زنان و دختران هنرمند در اوقات فراغت بافته می‌شود.

بافتنی‌های سنتی این ناحیه، به‌دلیل ضخامت مناسب و استفاده از پشم خالص، در زمستان بسیار گرم است و در میان مردم به‌عنوان تن‌پوش گرم، طرفداران خاص خود را دارد. این هنر – صنعت، نوعی مبارزه با سرمای طبیعت است.

قدمت بافتنی‌های سنتی در ایران به بیش از ۶۰۰ صال می‌رسد. این بافتنی‌ها بیشتر مصرف داخلی دارد.

بیش از ۳۰۰۰ نفر در استان کرمانشاه، این حرفه را می‌دانند. برای بافت انواع بافتنی‌های سنتی از پشم خالصِ دست‌ریس و رنگ‌های سفید و سیاه و رنگ‌های گرم (قرمز و زرد) گیاهی استفاده می‌شود. نقش‌های روی این بافتنی‌هااز سایر بافتنی‌های محلی مانند نقوش گلیم با گل نخودی، گل خرچنگ و روحوضی الهام گرفته می‌شود.

خوشبختانه این هنر اصیل سنتی، تا به امروز رونق مناسبی دارد. چراکه کاربردی بوده و در تولید آن از پشم خالص استفاده می‌شود.

پويزوانه (ساق بند)

پویزوانه یکی از هنرهای سنتی و کهن در منطقه اورامانات کرمانشاه است. پویزوانه، ساق بند بافتنی سنتی پشمی است که سی تا چهل سانتی‌متر طول و ۱۰ سانتی‌متر عرض دارد. سر آن دو رشته طناب باریک پشمی وجود دارد که در آخر آن را روی شال می‌بندند. این صنعت دستی با دست بافته می‌شود و از پشم برای بافت آن استفاده می‌کنند. داشتن چنین ساق بند گرم و با دوامی برای منطقه کوهستانی ارتفاعات زاگرس بسیار اهمیت دارد. اول آن که بسیار گرم است و دیگر سپری است در مقابل نیش حیواناتی نظیر مار و عقرب. زیرا این جانوران موزی قدرت نزدیک شدن به موی بز و پشم بافته شده را ندارند. این صنعت دستی از قدیم الایام تا به امروز بازار فروش مناسبی دارد. هر چند بسیاری از بافنده‌ها به‌صورت خودکفا برای خود می‌بافند؛ اما برخی پس از بافت آن را راهی بازار فروش می‌کنند.

کلاه و دستمال مردانه

از جمله صنایع دستی کرمانشاه که سابقه چند هزار ساله دارد کلاه عرق چین است که دستمال روی آن می‌بندند. دستمالی که سر را با آن می‌بندند و از جنس کت و گلونی یا کیش و گلونی است که مقداری کوچک‌تر از کت و گلونی زنان است. امروزه افراد زیادی در منطقه هنوز از این نوع سربند استفاده می‌کنند. این نوع کلاه و دستمال از ابریشم یا پنبه بافته می‌شود. دستمال آن قبلا به‌وسیله ابزارآلات دستی بافته می‌شد؛ اما امروزه با استفاده از ماشین آلات برقی انجام می‌گیرد.

نمد مالی

پشم بره به‌علت چسبندگی خاصی که نسبت به پشم گوسفندان چند ساله دارد، به‌راحتی در هم تنیده می‌شود. از همان آغاز اهلی نمودن گوسفند، بشر توانست از ابتدایی‌ترین نساجی، با استفاده از پرداخت پوست گوسفند با چرم و سپس جدا کردن پشم و در هم تنیدن آن زیراندازی نرم، راحت، بادوام و با انعطاف به نام نمد درست کند.

اسناد به‌جای مانده از این نساجی ابتدایی به سال‌های 400 قبل از میلاد حضرت مسیح (ع) بر‌می‌گردد و پس از آن با استفاده از دوک نخ‌ریسی، به قابلیت‌های بالای پشم پی برده و هنرمندان صنایع دستی، آثار ارزشمند دیگری نظیر طناب، روپوش و غیره به وجود آوردند که تاثیر شگرفی در بهبود وضعیت انسان‌ها به‌جای گذاشت.

نمد به‌علت اینکه در مقابل سرما و گرما بسیار مقاوم است و مواد اولیه آن در منطقه زیاد، سبک، نرم و راحت است، از زیراندازهای مناسب در منطقه کرمانشاه است و تا به امروز جایگاه واقعی خود را حفظ کرده است. استادان مناسبی در استان‌های کشور فعال هستند. نمد در مناطق کرمانشاه، اسلام آباد غرب و گیلان غرب از رونق نسبی برخوردار است.

نحوه ساخت نمد

ابتدا پشم گوسفند زیر یک سال که قدرت چسبندگی بالایی دارد را با ابزار فلزی تحت عنوان «چیری» (یک نوع قیچی) می‌چینند، شست‌و‌شو داده، حلاجی کرده و در قالب حصیری با دقت تمام به صورتی روی حصیر پخش می‌کنند که یکدست و ضخامت مساوی داشته باشد. سپس حصیر را لول کرده و آن را می‌کوبند. برای اینکه سطح نمد و میزان حجم آن یکدست باشد، آب و صابون روی آن می‌پاشند تا به‌راحتی کلفت و نازکی آن به یکدستی و شکیل بودن تبدیل شود. در حین کوبیدن لایه‌ای بین آن حایل است، تا پشم‌ها به هم نچسبند.

سپس آن را داخل قالب نمدی می‌پیچند، با طناب آن را می‌بندند و ده تا پانزده دقیقه روی آن با ضربات دست و پا می‌کوبند. در این حالت رشته‌های پشم در هم تنیده می‌شوند و به‌صورت تخته در می‌آیند که اصطلاحاً به آن نمد خام می‌گویند. سپس آن را باز کرده و کجی‌های حاشیه آن را مرتب می‌کنند و آب صابون روی آن می‌پاشند. سپس روی آن را گونی می‌پیچند و دوباره آن را می‌مالند و ضرباتی نیز به آن وارد می‌کنند. در مرحله بعد نمد را باز کرده و نقش‌های رنگی به آن اضافه می‌کنند. پس از آن با ارنج نمد را می‌مالند و با مشت روی آن می‌کوبند. در آخر نمد را باز کرده و لبه‌های آن را مرتب می‌کنند.

نقوش روی نمد

برای نقش‌های روی نمد، طرح یا نقش دلخواه را به‌صورت ذهنی ایجاد می‌کنند. همچنین از نقش‌های بز، کل، آهو، طاووس و نقوش الهام‌گرفته از سایر بافتنی‌های منطقه برای روی نمد استفاده می‌شود. گاها به سفارش صاحب نمد نیز طرحی خاص روی نمد ایجاد می‌کنند. برای ساخت نمد از پشم‌های رنگ شده، پشم‌هایی که رنگی هستند یا پشم‌هایی که با رنگ‌های طبیعی گیاهی رنگ‌آمیزی شده‌اند استفاده می‌کنند. در پایان با نمی که به آن می‌دهند شروع به کوبیدن می‌کنند تا نمد به‌خوبی آماده شود.

وسایل مورد نیاز نمد مالی

کمان

داشتن وسیله‌ای برای حلاجی نمد، مانند کمان لحاف دوز بسیار اهمیت دارد. برای ساخت کمان، چوب بلندی از درختان محیط اطراف خود انتخاب می‌کنند. معمولا برای اینکه کمان، حلاج را خسته نکند از چوب‌های سبک استفاده می‌شود و قسمت اصلی آن روده خشک شده گوسفند است که در طول چوب به ابتدا و انتهای آن وصل است. کمان را با قطعه چوبی می‌بندند و با شست به آن ضربه می‌زنند؛ ارتعاشات آن باعث از هم باز شدن رشته‌های پشم از همدیگر می‌شود.

روی چوب، دسته‌ای با پارچه‌ی نرم می‌بندند که به‌عنوان دستگیره کاربرد دارد. این پارچه نرم است و نرمی آن به این جهت است که در حین کار دست کمتر اذیت شود. در حد فاصل چوب و زه، یک قطعه چرم نصب می‌کنند تا در حین کار ضربه‌های زه به چوب منتقل نشود و از ساییده شدن و پارگی زه تا حدودی جلوگیری می‌کند. همچنین آهنگ دلنشینی برای حلاج ایجاد می‌کند. این امر باعث می‌شود که کار مدام، خستگی کمتری برای حلاج ایجاد کند.

مشته

مشته قطعه چوبی خراطی شده‌ای است که شامل دسته و کله است. نمد مال یا حلاج با مهارت خاص، حرکت آرنج خود و با ایجاد زاویه‌ای تعیین شده روی کمان، ضریه‌های یکنواختی وارد می‌کند که حالت ارتعاش روی روده ایجاد می‌کند. این امر باعث از هم گسستن رشته‌های پشم می‌شود.

قالب

قالب تخته‌ای حصیری است که با توجه به مصالح و مواد اولیه محیط، از جنس برگ درخت خرما یا نیزارهای منطقه آن را درست می‌کنند. قالب معمولا در عرض ۱/۵ در ۲ متر است؛ البته برخی از نمد مال‌ها برای ساخت نمد بیش از یک قالب در اندازه‌های مختلف دارند که معمولا قالب کمی از اندازه نمد سفارش داده شده بزرگ‌تر است و مرتب آن را نمناک نگه می‌دارند تا نرم باشد.

پاتیای صابون

پاتیای صابون ظرفی است که آب صابون را قبلا در آن آماده می‌کنند تا در حین کار از آن استفاده کنند. نمد مال‌ها در هنگام کار آب صابون را روی پنجه می‌ریزند و انگشتان خود را تکان می‌دهند تا به نسبت مساوی روی تمام قسمت‌های طرح نمد پخش شود.

قیچی

قیچی نیز از جمله ابزار ابتدایی نمد مالی است که از آن برای بریدن نقوش روی نمد استفاده می‌کنند تا طرح ها به‌شکل دلخواه به‌صورت جدا یا ترکیبی در آید.

پنجه

پنجه از جمله ابزار اولیه هنرمند نمد مالی است که آن را از شاخه نازک درختان محیط زندگی خود شبیه دست می‌سازند و چون مثل دست پنج شاخه دارد به آن پنجه می‌گویند. یک طرف پنجه جمع و طرف دیگر آن باز است و معمولا شاخه‌ها از میان سوراخ‌های دسته چوبی عبور داده شده‌اند.

چاقوی چخماق

چخماق از ابزار اولیه بیشتر صنعتگرانی است که لازم است ابزار کارشان را تیز کنند. در کار نمد مالی برای تیز کردن لبه چاقو به‌منظور بریدن جلو فرجی (پالتو نمدی) از چاقوی چخماق استفاده می‌شود.

رسن

رسن قطعه چوبی از جنس موی بز است که ابتدا آن را ریسیده و به هم می‌بافند. این ابزار بسیار نرم و محکم است. البته امروزه به‌جای طناب‌های سنتی از طناب‌های ماشینی استفاده می‌شود. رسن را به دور قالب می‌بندند.

در ادامه با نمونه‌هایی از بافتنی‌های سنتی و نمدی استان کرمانشاه آشنا خواهید شد.

شال نمدی

شال نمدی قطعه‌ای نمد به عرض ۱۵ سانتی‌متر در طول یک متر است که از جنس پشم ورگن و به‌صورت نمد درست می‌شود. از آن برای بستن کمر (روی کلیه) استفاده می‌شود. چون مناطق کوهستانی پربرف و سرد است، بسیاری از مردم مناطق سردسیر از آن استفاده می‌کنند؛ به‌خصوص منطقه اورامانات کردستان و کرمانشاه.

این بافتنی سنتی نیز قدمت چند هزار ساله دارد و از بافتنی‌های اصیل و سنتی است که در نقوش سنگی حکاکی شده در طاق بستان و تخت جمشید، نمونه‌های زیادی از کلاه و لباس نمدی می‌بینیم که اسناد تاریخی این هنر - صنعت هستند. همچنین در دوره اشکانی نیز بافتنی‌های نمدی به چشم می‌خورد.

امروزه برای دوام بیشتر آن، بخش حاشیه را با پارچه می دوزند. رنگ‌های این بافتنی نمدی سفید، قهوه‌ای و مشکی است که رنگ طبیعی دارد. نحوه ساخت شال نمدی مثل نمد انجام می‌شود.

خامه زین

خامه زین از بافتنی‌های دیگر نوع نمدی است و با همان روش ساخت نمد توسط مردان درست می‌شود. خامه زین بیشتر برای زیر زین اسب و به‌شکل لوزی ساخته می‌شود. بعد از ساخت خامه زین، آن را روی اسب می‌اندازند و زین را روی آن می‌بندند تا زین، اسب را اذیت نکند.

این بافتنی را زیاد نمی‌کوبند، به همین جهت به آن خامه زین می‌گویند. خامه زین انعطاف و نرمی زیادی دارد که بین جسم سخت زین و پوست حیوان قرار می‌گیرد.

فرجی (پالتو محلی اصیل)

فرجی یا کوله بال یا کرک، از لباس‌ های محلی ایران و بومی استان کرمانشاه، کردستان و همدان است که در قدیم با پشم بره یا به اصطلاح «ورگن» درست می‌شده است. فرجی ملزومات زیادی برای ساخت نیاز نداشته و مردانِ هنرمندِ نمد مال که سازنده فرجی بوده‌اند، به‌همراه عشایر در روستاها یا شهرها این پالتو را درست می‌کردند.

فرجی و رنگ آن

معمولا فرجی را از رنگ‌های روشن می‌سازند. البته گاهی از رنگ‌های طبیعی پشم، مانند قهوه‌ای و مشکی استفاده می‌شود.فرجی در مناطق گرمسیری کاربرد کمتری دارد و چون عشایر به ییلاق و قشلاق می‌روند از رنگ‌های روشن بیشتر استفاده می‌کنند.

فرجی نقش خاصی ندارد؛ سدگی، بی آلایشی، صفا، صمیمیت و یکرنگی در این روپوش سنتی و محلی اصیل ایرانی مشهود است.

مواد اولیه ساخت فرجی از پشم احشامی است که خود سازنده‌ها دارند. در اصطلاح گفته می‌شود که فرجی کمپوزیسیون یا ترکیب‌بندی خاصی با محیط زندگی دارد.

از مناطق مهم بافت فرجی می‌توان به استان لرستان، کردستان، اردبیل، کرمانشاه، اورامانات و اسلام آباد غرب اشاره کرد.

انواع فرجی

فرجی را به سه نوع تقسیم می‌کنند: بال بلند، بال کوتاه، بال کیپ (کرک)

فرجی بال بلند

این نوع از فرجی برای استفاده فرد بزرگ خانه ساخته می‌شود، چون به نسبت نوع جیب آن که از داخل بال‌ها تعبیه شده است هیبت شخصیتی خاصی دارد.

فرجی بال کوتاه

فرجی بال کوتاه حالت کت و جلیقه دارد و برای افرادی که جثه متوسط دارند استفاده می‌شود.

فرجی بال کیپ (کرک)

فرجی بال کیپ، ساده و بدون جیب است. این نوع فرجی برای استفاده چوپانان ساخته می‌شود که معمولا به‌جای جیب، جای دو دست روی شکم از داخل دارد. معمولا در هنگام سرما دست‌ها را داخل آن قرار می‌دهند و با طناب پشمی کمر را می‌بندند که حالت آماده‌تری برای استفاده کننده که چوپانان است دارد. کرک از کوله بال یا بالِ بلند، بلندتر است.

موارد استفاده فرجی

فرجی پالتویی برای روزهای سرد، پتویی برای خوابیدن، چتری برای روزهای بارانی، سایه‌بانی برای روزهای گرم و سلاحی برای دفاع در مقابل حیوانات درنده است. با توجه به اینکه فرجی از جنس پشم است، در هنگام حمله مار، گرگ یا پلنگ که در مناطق گرمسیری زیاد است، با گاز زدن حیوان، دندان‌هایش در فرجی که پشم است گیر می‌کند. دندان‌ها در پشم فرو می‌روند و دندان‌های بالا و پایین در هم چفت می‌شوند؛ به این ترتیب دیگر کاری از حیوان درنده ساخته نیست. سپس چوپانان با ضربات عصا یا چوب دستی، حیوان را از پا درمی‌آورند. علاوه بر این، در روزهای بارانی چوپانان در صحرا زیر خود را سنگ چین می‌کنند و برای نرمی بیشتر، برگ‌هایی را روی سنگ می‌چینند. سپس سر را در یک گوشه کرک فرو برده، یک طرف فرجی را در زیر و طرف دیگر را روی خود می‌اندازند.

باران به‌شدت می‌بارد و آب از لای سنگ‌های زیرش جریان پیدا می‌کند. چوپان به خواب می‌رود و شب بارانی را به‌راحتی به صبح می‌رساند. معمولا این عمل در طول فصل ادامه دارد.

فرجی در مقابل باد و باران بسیار مقاوم است و در مقابل آتش نیز دیر می‌سوزد. حتی اگر خیس شود گلوله بر آن کارگر نیست و سپری در مقابل گلوله تفنگ است .

اگر فرجی با این ویژگی‌های منحصربه‌فرد نباشد، افراد دامدار کوهستان نشین دوام نمی‌آورند. اما می‌بینیم که همیشه سرحال، با نشاط و پرجنب‌وجوش زندگی خود را می‌گذرانند. بنابراین این لباسی سنتی و صنعت دستی، قابلیت‌های بسیار بالایی دارد که به قسمت‌های کوچکی از آن اشاره شد.

مردان فرجی را به‌گونه‌ای می‌سازند که هنگام زاییدن بره‌ها (که معمولا برای عشایر به کررات اتفاق می‌افتد) یک گوشه آن را بالا آورده، (از داخل) بره یا بزغاله را در آن قرار داده و سپس سر آن را از جلو بیرون می‌آورند تا راحت نفس بکشد. گوشه فرجی را داخل جیب می‌کنند تا جای گرمی برای بره آن‌ها باشد که باعث می‌شود گله‌دار از کار خود عقب نماند و به‌راحتی آن را حمل کند. لازم به ذکر است که در بعضی گویش‌های منطقه فرجی را فرنجی نیز تلفظ می‌کنند.

قدمت و سابقه فرجی

با توجه به بررسی نقش‌برجسته‌های دوران مختلف هخامنشیان مشخص می‌شود از این تن پوش استفاده‌های مختلف کرده‌اند. برای نمونه می‌توانیم به کت و کلاه آن در شکل‌های مختلف اشاره کنیم. انواع فرجی در حجاری‌های آن زمان تا بیش از سه هزار سال قبل وجود دارد که قدمت و سابقه‌ی این تن‌پوش اصیل ایرانی را نشان می‌دهد. علاوه بر تن‌پوش، از این جنس صنعت دستی در موارد دیگری مانند زیرانداز (نمد) سپر، کلاه، زین و غیره استفاده می‌شده است.

قلانقور (کلاه نمدی)

قلانقور نوعی کلاه نمدی است که به همان شیوه نمد مالی ساخته و پرداخته می‌شود. این کلاه نمدی بلند، به بالای شانه می‌رسد و گردن و قسمتی از پشت را نیز می‌پوشاند. این بافتنی اصیل سنتی ایرانی بیشتر شبیه کلاه‌خود است که معمولا برای دفاع در جنگ و حفاظت از سرما استفاده می‌شود. قلانقور کاملا پوشیده است و روی فرجی می‌آید، بنابراین در مقابل سرما بسیار مقاوم بوده و از جمله کالای هنری دست ساخته بشر برای مبارز با خشونت طبیعت است. بافت آن شبیه کلاه نمدی است با این تفاوت که مقداری بلندتر و پوشیده‌تر است.

در آثار تاریخی حجاری شده کهن، این پوشش سنتی نیز بسیار به چشم می‌خورد که از آن استفاده‌های مختلف کرده‌اند. نمونه آن در نقش‌های طاق بستان کرمانشاه (۱۶۰۰ سال پیش) و آنوبانی نی شهرستان سرپل ذهاب (۴۰۰۰ سال پیش) مشاهده می‌شود.

چوخه رانک

بافت پارچه‌های سنتی با رنگ‌های طبیعی از جمله صنایع دستی مطرح و اصیل در استان کرمانشاه است. چوخه رانک، لباس محلی سنتی است که از آن به‌عنوان بلوز و شلوار استفاده می‌شود. پارچه این لباس از پشم و موی بزی به نام مرز (مرس) است.

برای ساخت چوخه رانک، ابتدا پشم را می‌شویند و حلاجی می‌کنند. سپس زنان این پشم را با استفاده از دوک و بسیار نازک می‌ریسند. رنگ‌های این لباس سنتی کاملا طبیعی است؛ گاها با رنگ‌های گیاهی نظیر برگ مو، پوست گردو و غیره نیز به شیوه سنتی نیز رنگ‌آمیزی می‌شود. رنگ‌های اصلی آن طوسی و قهوه‌ای در رنگ‌های مختلف (قهوه‌ای پررنگ و کم‌رنگ، طوسی پررنگ و کم‌رنگ) و سفید است.

چوخه رانک به‌دلیل اینکه از پشم و موی طبیعی ساخته می‌شود در زمستان گرم و در تابستان خنک است. از این دست بافته ی سنتی به‌عنوان لباسی در مجالس رسمی استفاده می‌شود. به همین دلیل بازار فروش مناسبی دارد. استادکاران زیادی در زمینه بافت و دوخت نوارهای بافته شده این پارچه طبیعی با دست فعالیت می‌کنند.

نوارهای لازم برای یک دست بلوز و شلوار معمولی، حدود ۲۷ متر است. عرض این نوارهای دست‌بافت، حدود ۳۰ سانتی‌متر است که از این مقدار، ۱۷ متر برای شلوار و ۱۰ متر برای بلوز به کار می‌رود.

بعد از آماده شدن نخ‌ها، پارچه را با نوع بافت «جولایی» می‌بافند. بعد آن را می‌خیسانند و در عرض ۱۰ سانتی‌متر آن را تا می‌کنند. وزنه‌ای روی پارچه قرار می‌دهند تا صاف شود. بعد آن را می‌دوزند تا پارچه‌ی راه راهی درست شود.

این هنر – صنعت دستی نیز از ابتدایی‌ترین صنایع دستی نساجی است و قدمت چند هزار ساله دارد. این هنر دستی کاربردی همچنان رونق و بازار خود را دارد، البته باید این نکته را نیز بدانیم که امروزه صنعت نساجی بسیار پیشرفت کرده و تنوع بالایی دارد.

این نوع پارچه هیچ‌گونه ضرری برای استفاده کننده و در عین حال، برای محیط زیست نیز تاثیر منفی ندارد. به‌دلیل ویژگی‌های مثبت و مفیدی که دارد، در صورت معرفی مناسب می‌تواند مورد حمایت و استقبال جامعه جهانی واقع شود.

شال بافی چهار خط

شال چهار خط در مناطق اورامانات کرمانشاه بافته می‌شود که مردان با دستگاه‌های سنتی جولایی آن را می‌بافند. بیشتر آقایان از این شال به‌عنوان سربند یا کمربند استفاده می‌کنند.

طول هر شال حدود ۳ تا ۴ متر است و عرض ۳۰ سانتی‌متر دارد. در نوع سربند این هنر اصیل سنتی، از دو ردیف رنگ آبی و یک ردیف رنگ قرمز استفاده می‌شود. در بافت کمربند، سه ردیف آبی و سه ردیف قرمز به کار برده می‌شود. در قدیم برای بافت این نوع شال، از پشم استفاده می‌کردند. اما امروزه متاسفانه از کاموا برای بافت آن استفاده می‌شود.

معمولا روی تارها چسب سریشم می‌مالند تا مقاومت آن بیشتر شود. برای بافت هر شال، ۲۰۰ جفت نخ به‌عنوان تار به کار برده می‌شود. سپس تارها را از نخ‌های طویل دستگاه جولایی رد می‌کنند. شیوه بافت این شال نیز مثل موج بافی است که پس از هوجار و شانه و گذراندن این مرحله، نخ‌های آماده شده را به‌عنوان پود داخل ماکو می‌گذارند و از میان هر جفت تار عبور داده می‌شود. به‌علت ضخامت کم تارها از یک جفت نخ به‌عنوان یک تار و برای جفت جفت آن‌ها استفاده می‌شود که این امر برای نوع بافت متفاوت است.

شال بافی چهار خط مردم هجیج از آیین زرتشت الهام گرفته که دارای چهار خط است. رنگ شال آبی یا قرمز انتخاب می‌شود و یک ردیف آن که ضخیم‌تر از ردیف‌های دیگر است با رنگ قرمز بافته می‌شود.

مفهوم سه خط، «گفتار نیک، پندار نیک و کردار نیک» است. خط قرمز به‌معنای توقف و عدم عبور از این سه خط است که این اعتقاد از آیین زرتشت گرفته شده است.

هنگام استفاده از این شال، آن را در سه ردیف به دور کمر می‌بندند. هر ردیف را گره می‌زنند که به آن قفل می‌گویند. این سه قفل نیز تاکیدی بر پندار نیک، گفتار نیک و کردار نیک است.

سر کله

سرکله از بافتنی‌های کهن است که برای کنترل سر اسب و قاطر به کار می‌رود. زنان با پشم و موی بز، در اوقات فراغت خود سر کله می‌بافند. طول این بافتنی سنتی ۳ متر و پهنای آن ۵ سانتی‌متر است. برای بافت سر کله از دار افقی و نخ‌های رنگی و پشم و به‌جای دفینه از قطعه‌ای فلز استفاده می‌شود.

بعد از اتمام بافت با توجه به کله اسب، سرکله را به‌شکل سر اسب درمی‌آورند و آن را به هم می‌دوزند. سپس دو دسته نخ نبافته (که در اصطلاح محلی به آن گلنگ می‌گویند) به قسمت زیر گوش سر کله می‌دوزند.

رنگ‌های سر کله معمولا در تضاد با رنگ حیوان انتخاب می‌شود تا روی سر اسب، خودنمایی بیشتری داشته باشد. نقش‌های روی سرکله بیشتر نقوش هندسی و اسطوره‌ای است. با توجه به اهمیت اسب برای افراد، معمولا بزرگان ایل بافت سر کله اسب خود را به زنان هنرمند و خوش‌ذوق می‌دهند تا نهایت سلیقه خود را به کار بگیرند؛ زیرا این امر در ابهت سوارکار تاثیر زیادی دارد. برای تلمیت روی اسب را به‌جای زین، موج و لحاف می‌بندند تا نرم باشد. چون زین برای عروس راحت نیست، به همین دلیل به‌جای زین، تلمیت روی اسب می‌بندند و آن را برای عروس تزیین می‌کنند.