آخرین ماموت‌ها در جزیره‌ای دورافتاده می‌زیستند

آخرین ماموت‌های پشمالو در جزیره‌ی ورانگل (Wrangel Island) در اقیانوس منجمد شمالی زندگی می‌کردند. آن‌ها، همگی، ۴۰۰۰ سال پیش و طی یک دوره‌ی کوتاه به‌طور کلی از عرصه‌ی حیات کره‌ی زمین ناپدید شدند. یک گروه پژوهشی بین‌المللی متشکل از کارشناسانی از دانشگاه‌های هلسینکی، توبینگن و آکادمی علوم روسیه سناریوی محتملی را که به انقراض ماموت‌ها انجامید، بازسازی کرده‌اند. پژوهشگران بر این باور هستند که زیستگاه‌ تک‌افتاده، رویدادهای شدید جوی و حتی، پراکندگی انسان ماقبل تاریخ در نقاط مختلف کره‌ی زمین، همگی دست به دست هم دادند و سرنوشت این جانوران غول‌پیکر باستانی را رقم زدند. این پژوهش در جدیدترین شماره‌ی ژورنال Quaternary Science Reviews منتشر شد.

در زمان آخرین عصر یخبندان که در حدود ۱۰۰ هزار الی ۱۵ هزار سال گذشته رخ داد، ماموت‌ها در نیم‌کره‌ی شمالی زمین، از اسپانیای امروزی تا آلاسکا، پراکنده بودند. در اثر گرم شدن زمین که از ۱۵ هزار سال پیش آغاز شد، زیستگاه آن‌ها در سیبری شمالی و آلاسکا به‌تدریج در طول زمان کوچک و کوچک‌تر شد. تعدادی از ماموت‌ها در جزیره‌ی ورانگل ساکن شدند و در اثر بالا آمدن سطح آب دریاها، ارتباط‌شان با سرزمین اصلی خود قطع شد؛ آن‌ها ۷۰۰۰ سال دیگر در آن جزیره زندگی کردند.

پژوهشگرانی از کشورهای فنلاند، آلمان و روسیه ترکیب‌های ایزوتوپ کربن، نیتروژن، گوگرد و استرانسیوم به دست آمده از مجموعه‌ی بزرگی از استخوان‌ها و دندان‌های ماموت‌ها را مورد بررسی قرار دادند. این مجموعه از مناطقی در شمال سیبری، آلاسکا، یوکان و جزیره‌ی ورانگل جمع‌آوری شده بودند و قدمتی بین ۴۰ هزار تا ۴ هزار ساله داشتند.

هدف پژوهشگران از این کار، مستندسازی تغییرات احتمالی در رژیم غذایی ماموت‌ها و زیستگاه آن‌ها و نیز‌، یافتن شواهدی از اختلالات احتمالی در محیط زیست آن‌ها بود. نتایج حاکی از آن بود که ترکیبات ایزوتوپ نیتروژن و کربن کلاژن ماموت‌های ساکن در جزیره‌ی ورانگل با گرم‌تر شدن هوا در ۱۰ هزار سال گذشته، تغییر نکردند. این مقادیر تا زمان انقراض ماموت‌ها، همچنان بدون تغییر باقی مانده‌اند و ظاهرا می‌توان این ثبات را به شرایط زندگی مطلوب و پایدار آن‌ها نسبت داد.

نتیجه‌ی پژوهش دانشمندان، با یافته‌های مربوط به ماموت‌های پشمالویی که در دشت‌های فراخ اوکراین و روسیه می‌زیستند و ۱۵ هزار سال پیش از بین رفتند، فرق می‌کند؛ حتی با اطلاعات مربوط به ماموت‌های جزیره‌ی سنت پل در آلاسکا نیز که ۵۶۰۰ سال پیش ناپدید شدند نیز فرق دارد. در هر دو مورد اخیر، آخرین بازماندگان ماموت‌های منطقه دچار تغییرات شگرفی در ترکیب ایزوتوپی خود شده بودند که وقوع تغییراتی در محیط زیست آن‌ها را، مدت زمان کوتاهی پیش از انقراض محلی این حیوانات عظیم‌الجثه، اثبات می‌کند.

پیش از این، پژوهشی که روی DNA ماموت‌ها انجام شده بود نشان می‌داد که ماموت‌های جزیره‌ی ورانگل از جهش‌های موثر بر متابولیسم چربی خود رنج می‌بردند. در این پژوهش، دانشمندان متوجه تفاوت جالبی بین ماموت‌های جزیره‌ی ورانگل و پیشینیان سیبریایی آن‌ها در عصر یخبندان شدند: مقادیر ایزوتوپ کربن کربنات بیانگر اختلاف در چربی‌ها و کربوهیدرات‌ها در رژیم غذایی ماموت‌ها بود.

دکتر لارا آرپه، از موزه تاریخ طبیعی فنلاند (Finnish Museum of Natural History)، وابسته به دانشگاه هلسینکی، که ریاست این گروه پژوهشی را به عهده دارد، می‌گوید:

فکر می‌کنیم این‌ها [نتایج]، تمایل ماموت‌های سیبری به اتکا بر ذخایر چربی خود برای بقا در طول زمستان‌های بسیار سخت عصر یخبندان را نشان می‌دهد؛ در حالی که ماموت‌های ورانگل که در شرایطی متعادل‌تر زندگی می‌کردند، به چنین کاری نیاز نداشتند.

همچنین، استخوان ماموت‌ها حاوی مقداری گوگرد و استرانسیوم هستند که هوازدگی سنگ‌های بستر در اواخر دوران حیات ماموت‌ها را نشان می‌دهد. این موضوع، کیفیت آب آشامیدنی ماموت‌ها را تحت‌تاثیر خود قرار داد.

پس چرا آخرین ماموت‌های پشمالو ناگهان از پهنه‌ی زمین محو شدند؟ پژوهشگران گمان می‌برند که آن‌ها به‌خاطر اتفاقات کوتاه‌مدت از بین رفتند. شرایط آب و هوایی سخت و شدید مانند بارش پیاپی باران آمیخته با برف و یخبندان‌هایی که زمین را در لایه‌ای ضخیم از یخ فرو می‌برد، مانع از آن می‌شد که حیوانات بتوانند غذای کافی بیابند. چنین شرایطی به‌احتمال زیاد به کاهش چشمگیر جمعیت و در نهایت، انقراض آن‌ها منجر شد.

پرفسور هاروی بوچرنز از مرکز تکامل بشر و محیط زیست دیرینه (Palaeoenvironment) زکنبرگ (Senckenberg)، وابسته‌ به دانشگاه توبینگن، و یکی از اعضای گروه می‌گوید:

به‌راحتی می‌توان تصور کرد که جمعیت [ماموت‌ها]، که احتمالا اکنون به‌خاطر زوال ژنتیکی و مسائل مربوط‌ به کیفیت آب آشامیدنی ضعیف شده‌اند، تسلیم اتفاقی مانند وقوع شرایط سخت آب و هوایی شوند.

عامل احتمالی دیگری که می‌تواند به انقراض ماموت‌ها کمک کرده باشد، پراکنده‌ شدن انسان‌ها روی سطح کره‌ی زمین است. قدمت اولین شواهد باستان‌شناسی مربوط‌به انسان‌ها در جزیره‌ی ورانگل تنها به چند صد سال پس از جدیدترین استخوان‌های ماموت‌ها برمی‌گردد. دانشمندان احتمال پیدا کردن شواهدی مبنی‌ بر شکار ماموت‌های جزیره‌ی ورانگل توسط انسان‌ها را، بسیار ضعیف می‌دانند؛ اما به‌ هر حال، سهم انسان‌ها در انقراض آن‌ها را نمی‌توان رد کرد.

این مطالعه نشان می‌دهد که چگونه جمعیت‌های کوچک جدامانده‌ از پستانداران بزرگ دوران باستان، در اثر شرایط زیست محیطی و رفتار انسانی، در معرض ریسک انقراض قرار گرفته بودند. به‌عنوان مهم‌ترین درسی که باید از این پژوهش فرا گرفت، انسان‌ها باید بدانند که می‌توانند با محافظت از جمعیت‌هایی که هنوز از یکدیگر جدا نشده‌اند، به حفظ گونه‌های مختلف جانوری کمک کنند.