هویت‌کُشی با مرمت؛ بناهای ارزشمند تهران زیر تیغ بازسازی‌های عجیب!
تهران هر روز بخشی از هویت و تاریخ معماری خود را به شکل‌های مختلف از دست می‌دهد. هنوز هم دغدغه بسیاری از فعالان حوزه تاریخ و معماری شهر تهران، حفظ معدود بناهای واجد ارزش و تاریخی این شهر از گزند تیغ لودرهاست.
با این وجود، لودرها تنها عاملی نیستند که هویت را از شهر تهران پاک می‌کنند؛ گاهی بازسازی و مرمت‌های عجیب نیز بخشی از تاریخ و هویت تهران را مخدوش کرده است. اکنون که بخت با برخی بناها یار بوده تا با بازسازی از گزند تخریب در امان باشند، موضوع رعایت اصالت و هویت بناها در جریان بازسازی آنها نیز مورد توجه قرار گرفته است.
ثبت ملی نبودن این بناها و به رسمیت شناخته نشدن اهمیت آنها توسط نهادهای مسئول، راه‌های قانونی برای نظارت بر این وضعیت را بسته است. نهادهای مسئول مانند شهرداری و میراث فرهنگی نیز این بخش از هویت تهران را به دست فراموشی عمدی سپرده‌اند؛ با این حال چشم برخی از ناظران شهری به تغییرات در معدود بناهای با ارزش شهر تهران است. این روزها بحث حد تغییرات در بازسازی بناهایی که هویت معماری مشخصی دارند، حسابی داغ است. نمونه‌هایی جدید از بازسازی در شهر تهران اتفاق افتاده که هدف آن حفظ یک بنا و تغییر کاربری آن بوده است؛ نمونه‌هایی که روندهای بازسازی، دخالت و تغییرات در آنها باعث بحث‌های متعدد درباره تعهد معماران و مسئولان بازسازی به اصالت و هویت معماری بنا می‌شود.
فعالان حوزه معماری مدرن تهران در استودیو کالک در روزهای اخیر مروری بر برخی پروژه‌های بازسازی عجیب در شهر تهران داشته‌اند و گزارشی از وضعیت برخی از این بناها پیش و پس از بازسازی ارائه دادند.
استودیو کالک در توضیح این روایت تصویری از بازسازی بناهای واجد ارزش معماری مدرن شهر تهران نوشته است:
میراث معماری مدرن تهران، یکی‌یکی قربانی تصورات سطحی از بازسازی شده‌اند. کافی است ساختمانی به مرحله مرمت برسد تا به‌جای حفاظت و احیای هویت معماری‌اش، با حجم زیادی از تزیینات بی‌ربط و تصمیم‌های سلیقه‌ای مواجه شود؛ تصمیم‌هایی که نه‌تنها چیزی از روح اولیه بنا باقی نمی‌گذارند، بلکه حافظه جمعی شهر را هم مخدوش می‌کنند.
در توضیحات کالک به موضوع نبود مستندات از وضعیت معماری این بناها حتی برای حفظ و نگهداری اشاره شده و آمده است:
در بسیاری از موارد، نه طرح بازسازی منتشر می‌شود، نه عکسی از داخل بنا پیش از تخریب داریم، نه مستنداتی از وضعیت معماری آن. این خلأ، درست همان‌جایی خودش را نشان می‌دهد که بازسازی بدون شناخت آغاز می‌شود. در نبود ثبت و تحلیل دقیق، دست معماران ناآگاه یا سازندگان سودجو برای هر تغییری باز است.
فعالان حوزه معماری در استودیو کالک به نتیجه چنین بازسازی‌هایی نیز اشاره کرده، بازسازی‌هایی که هویت اولیه بنا را مخدوش می‌کنند و در نهایت چیزی نیز به آن اضافه نخواهند کرد:
نتیجه چیست؟ بنایی که زمانی نمونه‌ای از یک تفکر مدرن در معماری ایران بود، حالا یا به‌کلی تغییر چهره داده یا با المان‌های به‌اصطلاح «سنتی» بزک شده؛ المان‌هایی که نه به لحاظ زیبایی‌شناسی جایگاه دارند و نه به لحاظ فنی درست اجرا می‌شوند. آنچه باقی می‌ماند، نه مدرن است و نه سنتی؛ بلکه بنایی سردرگم و بی‌هویت است.
حفظ بناها با معماری واجد ارزش در شهر تهران یکی از مطالبه‌های فعالان حوزه شهری بوده، بناهایی که بخش قابل توجهی از آنها زیر تیغ لودرها رفته و حالا اندک بناهای باقی مانده نیز گاهی دچار بازسازی‌های بحث برانگیز می‌شوند.