ساختمان صورتی تهران جنجال به پا کرد
تغییر رنگ نمای یک بنا در خیابان طالقانی تهران به صورتی در شبکه‌های اجتماعی جنجال‌آفرین شد.
ماجرای تغییر رنگ نمای یکی از بناهای جداره خیابان طالقانی تهران به صورتی و بازگشت به وضع سابق در شبکه‌های اجتماعی سروصدا بر پا کرده است.
مالک بنای یکی از ساختمان‌های جداره خیابان طالقانی شهر تهران در نزدیکی تقاطع با خیابان بهار چند هفته گذشته اقدام به تغییر رنگ تمام نمای این بنا کرد. بنایی که به نظر می‌رسد متعلق به دوره پهلوی دوم باشد، ناگهان کاملا به رنگ صورتی درآمد و توجه‌ها را به خود جلب کرد.
انتخاب رنگ نامتعارف برای جداره یکی از خیابان‌های تاریخی تهران که بخشی از تاریخ معماری شهر تهران در طول این خیابان جای دارد، به‌سرعت سروصدا به پا کرد. معماران، مرمتگران و فعالان حوزه شهری نخستین کسانی بودند که نسبت به تغییر رنگ این بنا به صورتی واکنش نشان دادند.
این اعتراضات البته در حد اعلام نظر باقی نماند و شیوا آراسته، معمار و فعال در حوزه میراث معماری شهر که پیش از این نیز معترض و پیگیر تغییر جداره بناهای ارزشمند تهران بوده است، موضوع را از شهرداری منطقه هفت تهران پیگیری کرد. این معمار پس از چند روز اطلاع داد که با پیگیری‌های انجام شده وضعیت نمای این ساختمان به وضعیت قبل برخواهد گشت.
اعلام نتیجه این پیگیری اما جرقه یک جنجال بزرگ را زد. هرچند این جنجال از نظرات عجیب و غریب بر مبنای نگرش‌های سیاسی آغاز شد، بحث مهمی را که همواره وجود داشته، به عرصه عمومی کشاند. سوال مهمی همیشه وجود داشته که حد دخالت مالک در نمای بنا که بخشی از شهر است، چقدر بوده است و از سوی دیگر شهرداری‌ها و نهادهای نظارتی تا کجا اجازه دخالت در این موضوع را دارند.
نمای سابق بنا پیش از رنگ صورتی
تغییر رنگ نما نیازمند مجوز است
برخلاف نظر کسانی که تغییر رنگ بنا را جزو حقوق مالکانه قلمداد می‌کنند، قوانین فعلی هم هرگونه تغییر بدون مجوز نمای ساختمانی را تخلف می‌داند. از سوی دیگر ساختمان خیابان طالقانی جزو بخشی از میراث معماری شهر تهران به حساب می‌رود؛ هرچند قوانین حفاظتی در این زمینه شفاف و مشخص نیست، تغییرات در چنین بنایی نباید به اصالت آن ضربه بزند.
عقیل بهرا، معمار و پژوهشگر معماری، درباره مفاد قانونی تغییر در نمای بنا و ماجرای ساختمان صورتی به «کجارو» میگوید:
معترضان به بازگشت وضعیت قبلی بنا معتقد بودند که معماران به‌دلیل سلیقه شخصی مخالف این رنگ در نما هستند، دل‌بخواهی عمل کردند و حق مالک ضایع شده است. در شرایطی که چنین حقی وجود ندارد، مالک برای تغییر نما باید اقدام قانونی می‌کرد و موضوع در کمیته تخصصی بررسی می‌شد. در قانون تملک آپارتمان‌ها مصوب ۱۳۴۳ هم آمده که هیچ‌یک از مالکان حق ندارند بدون موافق اکثریت سایر مالکان تغییراتی در محل یا شکا در یا سردر یا نمای خارجی در قسمت اختصاصی خود که مرئی و منظر عمومی باشد، بدهند.
بهرا به قوانین و مقرارت دیگر در زمینه نمای ساختمان‌ها اشاره می‌کند و میگوید:
در سال ۱۳۸۷ شمسی، شورای عالی معماری و شهرسازی مصوبه‌ای درباره نما با عنوان ضوابط و مقررات ارتقا کیفی سیما و منظر شهری ارائه دارد و این مصوبه به جهت کنترل و قانونمند شدن منظر و نمای شهری است. پس از آن شهرداری تهران با استناد به قوانین بالادستی و طرح جامع، اقدام به ایجاد کمیته سیما و منظر شهری کرد که به کمیته نما معروف شد. این کمیته از سال ۱۳۹۴ به‌طور جدی‌تر فعال شد. اعضای این کمیته شامل یک عضو شورای شهر به‌عنوان نماینده مردم، یک عضو شهرداری، نماینده اداره‌کل معماری و شهرسازی، دو عضو هیئت علمی یکی از رشته معماری و دیگری از رشته شهرسازی و یک عضو جامعه حرفه‌ای - ابتدا از جامعه مهندسان مشاور- بود. هرکدام از این اعضا وظیفه‌ای داشتند و مسئول و طراح نما باید اعضای این کمیته را قانع می‌کرد. حتی این جلسات به‌صورت حضوری در مراکز شهرداری بود و افراد دیگر هم اجازه حضور در آن داشتند.
این فعال حوزه معماری و شهرسازی درباره ابعاد دیگر موضوع سیما و منظر شهری میگوید:
این ماجرا در شهرهای دیگر نیز با مصوبه دیگر شورای عالی معماری و شهرسازی با ترکیب دیگری شکل گرفت. همچنین در موضوع نماهای موجود در محدوده بافت‌های تاریخی مصوب نیز، نماینده میراث هم به جهت حفظ ضوابط میراثی در این ترکیب حضور دارد. حتی در ادامه دو مصوبه دیگر نیز به این موضوع اضافه شد که ماجرای سیما و منظر شهری در طرح‌های ساخت‌وساز حمایتی و سازمانی از جمله مسکن مهر را دنبال می‌کرد. از سوی دیگر موضوع حقوق مالکیت معنوی معمار و طراح بنا و نما نیز مطرح شده است.
بهرا با تاکید بر اینکه تغییر در نما باید مجوزهای لازم را دریافت کند، میگوید:
گشت‌های ناحیه‌های شهرداری هر زمان عملیات ساخت‌وسازی را مشاهده کنند باید به بازرسی گزارش بدهند. هرچند توجه این بخش بیشتر روی موضوعات کمی از جمله دست نبردن در متراژ بنا یا مثلا کور کردن بالکن است، اگر این گزارش‌ها از سطح بازرسی بالاتر برود و به معاون شهرسازی برسد، معاونت روی موضوعات این‌چنینی حساس است. از لحاظ قانونی حتی اگر یک مهدکودک بنا به نیاز بخواهد نمای بنا را تغییر بدهد، باید مجوز لازم را دریافت کند؛ در غیر این صورت تخلف کرده و حتی شهرداری می‌تواند اقدام به اصلاح نما کرده و هزینه آن را از مالک دریافت کند.
عکس از توییر پژمان نوروزی
جای خالی کمیته تخصصی
مالکان بناها و تصمیم آن‌ها برای تغییر، تعمیر و بازسازی بنا ضلع مهمی از این اتفاقات هستند. این در حالی است که این بنا هرچند ثبت ملی نیست اما به‌دلیل ويژگی‌های آن بنای واجد ارزش در زمینه میراث معماری شهر تهران استو فارغ از حدود قانونی و ضوابط شفاف و ناشفاف، مالکان بسیاری به‌دلایل مختلف نیازمند تغییر در نمای بنای خود هستند؛ این در حالی است که مسیر شفافی پیش پای آن‌ها نیست. مالک ساختمان صورتی نیز بنا به نیاز یا خواسته‌ای اقدام به تغییر رنگ بنا کرده؛ اما اگر به‌دنبال رفتار اصولی با بنای خود باشد، چه مرجعی پاسخگوی او است. در شرایطی که این روزها بناهایی بسیاری حتی با اسم مرمت و بازآفرینی دچار تغییرات اساسی می‌شوند، فقدان رویه‌هایی برای رسیدگی و ساماندهی به این بناها احساس می‌شود.
سروش مهاجری، معمار و پژوهشگر معماری، درباره ساختمان صورتی و خلا ضوابط و ساختارهای رسیدگی به چنین موضوعاتی به «کجارو» میگوید:
نسبت به گونه‌شناسی ساختمان‌های شهر تهران کار آکادمیک و کارشناسی صورت نگرفته است؛ اگر کاری انجام شده نیز فقط روی کاغذ است. در قدم بعد باید گروه‌های کارشناسی درباره این بناها تشکیل شوند و درباره چنین اتفاقاتی طرح بدهند؛ اما این روند وجود ندارد.
مهاجری درباره مسیر صحیح برای رسیدگی به نیاز تغییر در نمای بناها میگوید:
اگر یک بنا نیازمند تغییر است، باید موضوع به کمیته تخصصی مربوط به آن سبک و گونه معماری ارجاع داده شود. این کمیته تخصصی باید شامل کارشناسان در حوزه‌ها مختلف مثلا کارشناسان حوزه جامعه‌شناسی، اقتصاد و معماری و غیره باشد و آن‌ها نسبت به این موضوع نظر دهند. تشکیل چنین کمیته‌های تخصصی برای همه گونه‌های معماری شهر تهران مسیر صحیحی است که می‌تواند موضوعات مشابه را ساماندهی کند.
این فعال در حوزه معماری بر نبود ضوابط شفاف و گروه‌های تخصصی برای رصد و همکاری در این حوزه تاکید می‌کند و ادامه می‌دهد:
ضعف عمده تشکیلاتی ما ناشی از نداشتن دستورالعمل برای مرمت، بازسازی، بازآفرینی و غیره است. در شهرهای تاریخی دنیا، حتی تعویض پیچ پنجره نیز باید زیر نظر شرکت‌های متخصص و دارای صلاحیت انجام شود. هیچ دخل و تصرفی در نمای بنا مجاز نیست و نمای بناها حق شهر است. در داخل بنا اجازه تغییرات، حتی تغییراتی گسترده وجود دارد؛ اما برای نماها چند صد صفحه دستورالعمل وجود دارد. استاندارد جهانی به این شکل است که همه چیز از پیش تعیین شده است.
ماجرای ساختمان صورتی باعث شد که بسیاری معترض نماهای رومی و تخریب میراث معماری شهرها شوند. اتفاقاتی که سال‌ها است توسط فعالان این حوزه رصد می‌شود؛ اما دستگاه‌های دولتی تاکنون ضوابط شفاف و راهکارهای قانونی برای جلوگیری از آن را ایجاد نکرده‌اند. هرچند تشکیل کمیته نما در شهرداری تهران را با وجود انتقاداتی که به خروجی آن است، باید نتیجه سال‌ها اعتراض به نماهای رومی و فاقد وجاهت در شهر تهران دانست. مهاجری درباره حواشی پیش آمده پس از این ماجرا نیز میگوید:
این پروژه در زیرشاخه میراث معماری مدرن قرار دارد؛ متاسفانه سال‌ها است که در شهر کارهای اشتباه زیادی در این حوزه رخ داده و متخصصانی نیز برای این حوزه تربیت نشده است. از سوی دیگر اعتراض به این موضوع ناگهان باعث می‌شود عده‌ای معترض شوند که چرا به نماهای رومی و تخریب بناها اعتراض نمی‌کنید؟ آن‌قدر بی‌قانونی در این زمینه وجود دارد که وقتی یکبار به‌وسیله قانون یک اتفاق اشتباه اصلاح می‌شود، جامعه به سراغ این می‌رود که چرا دیگر موضوع‌ها را پیگیری نکردید.
مهاجری معتقد است که تا زمانی که قانون حاکم نباشد، متخصصان پرورش نیابند و مستقل نباشند و همچنین مسئولیت اجتماعی نباشد، چنین اتفاقاتی رخ خواهد داد؛ او به بعد حقوقی ماجرا اشاره می‌کند و میگوید:
در این زمینه باید فضای گفت‌وگو بین حقوقدان‌ها و معمارها و شهرسازها ایجاد شود. اگر قوانینی داریم باید اصلاح شود و ماجرای حقوق عامه از شهر و حقوق مالکانه از بنا در زمینه حقوق شهری باید موشکافی شود و درباره آن صحبت کنیم.
ماجرای ساختمان صورتی فارغ از اتهام‌زنی‌ها و حملاتی که در این موضوع اتفاق افتاد و سریع هم فروکش کرد تا حدودی عرصه گفت‌وگو دراین‌باره را نیز ایجاد کرده است. موضوعی که نیازمند تعامل بخش‌های مختلف به‌ویژه در حوزه قانون‌گذاری شهری است. ساختمان صورتی نمونه‌ای کوچک از تعرض هر روزه به منظر شهری در شهر تهران است، نمونه‌های دیگر سال‌ها است که به منظر شهر تهران و حقوق شهروندان آن تعرض کرده‌اند.
دیدگاه