موزهای متفاوت در یک آپارتمان؛ تاریخ در ویترینهای چشمنواز جندیشاپور
موزه تجارت جندیشاپور یکی از موزههای خصوصی فعال و متفاوت کشور در شهر شیراز است.
داخل یکی از شرکتهای فعال در حوزه نفت، گاز و پتروشیمی در شهر شیراز، مخزنی از جنس تاریخ ایران قرار دارد. یکی از واحدهای آپارتمان نوساز در شهر شیراز توسط مالک یک مجموعه خصوصی تبدیل به موزهای متفاوت شده است؛ موزهای که هرچند در محافل میراثی با فعالیتهایش شناخته شده، بهدلیل محل قرارگیریاش به یکی از موزههای گردشگرپذیر شیراز تبدیل نشده است.
موزه تاریخ تجارت جندیشاپور به همت یک مجموعهدار خصوصی راهاندازی شده است تا میراثی که پدر آنها طی سالها بر اساس علاقه شخصی جمعآوری کرده بود، با مردم به اشتراک گذاشته شود. موزه تاریخ تجارت جندیشاپور هرچند در واحدی آپارتمانی قرار گرفته است، از لحظه ورود تمایز خود را نسبت به دیگر موزهها، بهویژه موزههای دولتی نشان میدهد. صاحبان و مدیران موزه تاریخ تجارت جندیشاپور تمام تلاش خود را برای رعایت استانداردهای روز موزهداری کردهاند و ویترینهای چشمنوازی را پیش چشم مخاطب گذاشتهاند. موزهای که ظرفیت آن را دارد تا یکی از هزاران خانه تاریخی شهر شیراز را تبدیل به پاتوق دائمی گردشگران کند.
موزه تاریخ تجارت جندیشاپور با موزهپردازی متفاوت و حرفهای خود این ظرفیت را دارد که به یکی از موزههای مطرح و پربازدید شیراز تبدیل شود و نمونهای برای موزههای دولتی باشد تا نشان دهد با وجود همه مشکلات میتوان موزهها را از حالت کمد نگهداری آثار خارج کرد و ویترینهای دیدنی و درسآموز پیش چشم مخاطبان موزهای گذاشت.
آثار موزه تاریخ تجارت جندیشاپور از کجا آمدهاند؟
مجموعهداری سالها است که در ایران مخاطبان خاص خود را دارد. با این وجود کمتر مجموعهداری حاضر میشود آثار خود را پیش چشم دیگران قرار دهد. با این وجود خانواده «رودانی» وارث علاقه پدری خود به جمعآوری آثار تاریخی هستند و بهجای نگهداری از آنها در پستوهای خانهشان، موزهای را در شهر شیراز تدارک دیدهاند.
«سحر فروزانپور»، مدیر موزه تاریخ تجارت جندیشاپور درباره منشا این آثار میگوید:
پدر خسرو رودانی، مالک این مجموعه سالها به خاطر علاقه شخصی مشغول جمعآوری این آثار بودند. پس از فوت پدر، این آثار به پسرها منتقل شده است. مالک فعلی مجموعه در زمینه نفت، گاز و پتروشیمی فعالیت میکنند. آقای رودانی چند سال پیش، به وزارت میراث فرهنگی مراجعه کردند و پس از آن ایده موزه خصوصی مطرح شد.
آثاری که سالها فقط در اتاقی نگهداری میشدند، حالا زینتبخش ویترینهای موزه هستند. فروزانپور میگوید که در روز نخست ورود به مجموعه با حجمی از آثار بدون هیچگونه دستهبندی مواجه شده است و ادامه میدهد:
پس از مطرح شدن ماجرای موزه، تمامی اشیای نظم داده و در سامانه جام ثبت شد. این موزه مانند موزههای دولتی تمام فرآیندها و گزارشهای مرمتی خود را در سامانه ثبت میکند و گزارشها به ادارهکل موزهها ارسال میشود. ۱۱,۰۰۰ قطعه شیء در این موزه وجود دارد؛ باید این را در نظر گرفت این شمارش بر اساس قطعات یک شیء صورت گرفته است و بهطور مثال اگر یک شیء دو قطعه باشد، ما برای ثبت دقیق، آن را دو قطعه ثبت میکنیم. قدمت آثار این موزه از هزارههای پیش از اسلام تا دوره پهلوی را شامل میشود و در حال حاضر ۴۰۰ قطعه از این مجموعه در حال نمایش است و باقی آثار در مخزن موزه نگهداری میشود. همچنین باقی آثار نیز بهصورت دورهای در ویترینها قرار میگیرند.
این موزه نام متفاوتی هم دارد. جندیشاپور نام یک محوطه باستانی سرشناس از دوره ساسانی در استان خوزستان است؛ با این حال نامگذاری این موزه دلیلی دیگری دارد. فروزانپور میگوید:
نام هدلینگ مالک مجموعه جندیشاپور بود و به همین دلیل نام جندیشاپور برای موزه انتخاب شده است. این مجموعه از سال ۱۳۹۷ مجوز مجموعهداری داشت و همان سال نیز مجوز موزه خصوصی دریافت کرد.
بازدید از موزه بهدلیل محل قرارگیری آن در یک شرکت خصوصی نیازمند هماهنگی قبلی است و این باعث شده که این موزه تنها مخاطبان خاصی داشته باشد. مدیر موزه درباره این شرایط میگوید:
این فضا نیز بهصورت موقتی برای موزه تجهیز شده بود و قرار بود با همکاری وزارت میراث فرهنگی فضایی اختصاصی در محوطههای تاریخی شهر شیراز برای این موزه در نظر گرفته شود که تاکنون این اتفاق رخ نداده است.
ذرهبین اصالت سنجی روی آثار موزه
مجموعههای خصوصی همیشه با شائبههایی همراه هستند؛ در کنار منشا جمعآوری آثار، همواره اصالت آنها نیز با تردیدهایی روبهرو است. این مجموعه نیز از این قاعده مستثنی نیست. برای همین است که مدیر موزه چندبار تاکید میکند اصالت تمامی آثاری که در ویترینها قرار دارند، تایید شده است و میگوید:
مجموعههای خصوصی حاصل کاوشهای باستانشناسی نیست؛ به همین دلیل بسیار مهم است که قدمت و اصالت آثار آنها تعیین شود. کارهای مطالعاتی جدی روی آثار موزه صورت گرفته و تمام آثار ویترین و لیست شدهها تایید اصالت خود را گرفتهاند. بهطور مثال، تمام سفالهای پخت شده و لعابی ما در موزه توسط پژوهشگاه میراث فرهنگی سالیابی شدند.
او درباره نحوه آزمایشها و نتایج جالب آنها درباره برخی آثار نیز میگوید:
درباره آثار فلزی موزه نیز آزمایشهای تخصصی انجام دادیم. بهطور مثال درباره شمشیرهای فلزی تردیدهایی داشتیم. این شمشیرهای تحت آزمایش ایکسری قرار گرفتند و درباره یکی از شمشیرها متوجه شدیم که بدنه شمشیر اصل است؛ اما دسته آن خیر. در آزمایش ایکسری متوجه شدیم که بدنه و دسته بعدتر بهم متصل شدند و این محل اتصال در عکسبرداری ایکسری بهطور واضح مشخص است. براین اساس به نظر میرسد که بخشهایی از اثر در دوران متاخر به جهت مرمت به آن اضافه شده است.
موزهای کوچک با کارهای بزرگ
موزه تاریخ تجارت جندیشاپور هرچند در فضای کوچک و غیرعمومی قرار دارد، زمینههای فعالیتی آن بهویژه در حوزه مرمت آثار گسترده است. این موزه در تلاش است تا در کنار نگهداری و نمایش آثار، در زمینه حفاظت، موزهداری و مرمت آثار نیز فعال باشد. فروزانپور میگوید:
امکانات و شرایطی را فراهم کردیم تا دانشجویان رشتههای مرمت، باستانشناسی و باستانسنجی بتوانند از اشیای و امکانات موزه استفاده کنند؛ در این زمینه حتی هزینههای لازم را تقبل و در مقالات و پایاننامههای دانشجویان مشارکت میکنیم. جندیشاپور نخستین موزه خصوصی کشور است که در زمینه ثبت ملی آثارش فعالیت کرده و اکنون ۱۱ اثر از این موزه در فهرست آثار ملی ایران ثبت است و پرونده ثبت ملی ۳۰ اثر دیگر را به وزارت میراث ارسال کردیم. همچنین تنها موزه خصوصی ایران هستیم که در رنکینگ جهانی وبسایت (museum world ranking) حضور داریم.
در اتاق مخصوص مرمت و پژوهش موزه، روی یک میز کاشی از زمان قاجار زیر دست مرمتگران است و روی میز مخصوص دیگری نقشهای در حال مرمت دیده میشود. سحر فروزانپور درباره فعالیتهای مرمتی این موزه میگوید:
بخش مرمتی موزه برای ما بخش مهمی بوده است و همواره فعالیتهای خود را در این بخش بهشکل گسترده پیش بردهایم. میز مکش یکی از تجهیزات مرمتی خاص برای آثار آلی است؛ یکی از بهروزترین مدلهای این میز توسط موزه ما از ایتالیا وارد شده و هماکنون برای مرمت آثار از آن استفاده میکنیم.
موزه تاریخ تجارت جندیشاپور تاکنون جوایز متعددی در زمینههای فعالیت خود در عرصههای ملی و بینالمللی کسب کرده است.
دیدگاه