راز ۱۲ خط حک شده بر استخوان ۴۰ هزار ساله مازندران | آثار غار شوپری قدمت پارینه سنگی دارد

غار شوپری در جنوب شرقی دریای مازندران در ۱۰ کیلومتری رستم‌کلا قرار دارد و باستان‌شناسان تاکنون دو فصل کاوش در آن انجام داده‌اند. غاری که با خفاش‌هایش شناخته می‌شود، در فصل اول اثری خاص را پیش چشم باستان‌شناسان قرار داد؛ استخوانی ۴۰ هزار ساله که انسان‌ها ۱۲ خط موازی مرموز روی آن کشیده‌اند و حالا کاربرد احتمالی این استخوان موجب سوال شده است. 

حسین رمضان‌زاده، باستان‌شناس و سرپرست کاوش غار شوپری درباره این غار به «کجارو» می‌گوید:

غار شوپری در سال ۱۳۹۹ با همکاری یکی از محیط‌بانان شناسایی شد. شوپری در زبان مازنی به‌معنای شب‌پره یا خفاش است. حجم زیادی خفاش در این غار زندگی می‌کند و به همین دلیل شوپری نام گرفته است. محیط‌بان شاغل در منطقه بهشهر به‌دلیل حفاظت از خفاش‌ها با این غار آشنا بود و این آشنایی باعث شد تا ما چندبار این غار را بررسی و ابزارهای سنگی در آن پیدا کنیم. این غار در سال ۱۴۰۰ تعیین حریم شد و کاوش‌ها برای لایه‌نگاری غار نیز از سال ۱۴۰۱ آغاز شده است. همچنین در سال ۱۴۰۰ بعد از تعیین حریم، این غار در فهرست آثار ملی ثبت شده است. 

پیدا کردن ردپای انسان در عصر پارینه‌سنگی در منطقه جنوب شرق دریای خزر از مدت‌ها پیش باستان‌شناسان ایرانی و خارجی زیادی را به این منطقه کشانده است. رمضان‌پور می‌گوید:

پیش از این مشخص بود که مسیر شمال ایران یکی از مسیرهای مهاجرت انسان‌ها از اوراسیا و آسیای مرکزی بوده است؛ اما تاکنون شواهد محکمی در این زمینه وجود نداشت. این نخستین غاری است که در آن نهشته‌های دوره پارینه‌سنگی به دست آمده است.

_{طرح دست‌افزارهای دوره پارینه‌سنگی در شوپری}

جلب توجه ابزار‌های سنگی در بازدیدهای اولیه از این غار، رمضان‌پور و تیم کاوش را به این غار راهی کرد. غاری که اکنون دو فصل کاوش شده و بخشی از رازهایش را برای باستان‌شناسان برملا کرده است. سرپرست تیم کاوش توضیح می‌دهد:

در نخستین فصل کاوش غار در سال ۱۴۰۱، سه لایه از پنج لایه این غار کاوش شد. لایه اول غار مربوط به دوره نوسنگی و هزاره ششم پیش از میلاد است. از این لایه ظرف‌های قرمز منقوش و کاسه‌های سفالی و ابزارهای سنگی به دست آمد. لایه سوم و چهارم این غار مربوط به دوره پارینه‌سنگی از حدود ۷۰ هزار سال تا ۴۰ هزار سال قبل است.

_{کاسه سفالی منقوش دوره نوسنگی در غار شوپری}

استخوان عجیبی با ۱۲ خط و چند سوال 

یک یافته ویژه و سوال برانگیز در غار شوپری باعث تعجب باستان‌شناسان شده است. یک استخوان کوچک در غار شوپری گویا داستان طولانی از دوران پارینه‌سنگی پشت خود دارد. حسین رمضان‌پور می‌گوید:

این استخوان کوچک به قطر دو سانتی‌متر قدمتی حدود ۴۰ هزار سال دارد. روی این استخوان ۱۲ خط موازی دیده می‌شود. این خط‌ها به‌وسیله ابزار سنگی روی استخوان کشیده شده‌ است و می‌تواند نشانه‌ای از رفتار آیینی و نمادین باشد. براین اساس این یکی از قدیمی‌ترین یافته‌ کشف شده در ایران مربوط به رفتار نمادین یا آیینی است. این استخوان مربوط به‌نوعی بز یا گوسفند است که تراش داده شده و صیغل خورده است. این ۱۲ خط روی استخوان می‌تواند نشانه‌ای از چوب خط باشد یا حتی ممکن است که این استخوان کاربرد تزیینی داشته باشد. درباره این اثر همچنان مطالعات ادامه دارد.

باستان‌شناسان پس از کشفیات در فصل اول، برای ادامه کاوش‌ها در فصل دوم هم میهمان غار شوپری شدند. رمضان‌پور می‌گوید:

در لایه پنجم آثار قدیمی‌تر وجود دارد که به‌طور حدودی ۱۰۰ هزار سال قدمت دارند البته ما منتظر نتایج آزمایش‌های تعیین قدمت هستیم. در این لایه هم ابزار سنگی و هم بقایای فسیلی استخوان جانوری کشف شده است. کاوش لایه‌نگاری در این دو فصل انجام شد؛ در صورتی که اهداف و پرسش‌های جدیدی وجود داشته باشد؛ احتمال ادامه کاوش‌ها وجود دارد. 

غارها همواره با مشکلات حفاظتی روبه‌رو هستند. ورود گردشگران، حفاران غیرمجاز و مشخص نبودن ضوابط حفاظتی همواره محیط زیست و محوطه‌های باستانی داخلی غارها را تهدید می‌کند. سرپرست کاوش‌های غار شوپری درباره وضعیت حفاظتی این غار می‌گوید:

هر چند گاهی حفاران غیرمجاز به این غار دستبردهایی زدند، به‌طور کلی شرایط حفاظتی غار خوب است و یگان حفاظت میراث فرهنگی هم به این محوطه سرکشی می‌کند.

 کاوش‌های باستان‌شناسی در غارهای مختلف ایران طی سال‌های اخیر کشفیات جالب توجهی داشته است؛ غارهایی که طی سال‌ها بسیاری از آن‌ها بدون توجه به اهمیت زیست محیطی و تاریخی دچار تخریب شدند. این تخریب‌ها گاهی توسط حفاران غیرمجاز صورت گرفته و گاهی طرح‌های بدون مطالعه و ضوابط گردشگری غارهای ارزشمند کشور را در معرض تخریب قرار داده است.