تاریخ، زیر تیشه سودجویان | دو هفته با حفاران غیرمجاز

حفاری غیرمجاز در محوطه‌های باستانی و تاریخی کشور رو به افزایش است. به‌دلیل ممنوع بودن هرگونه حفاری بدون مجوزهای وزارت میراث فرهنگی، امکان آمارگیری از وضعیت حفاری‌های غیرمجاز ممکن نیست؛ با این‌وجود، نگاهی به اخبار منتشر شده از برخورد با قاچاقچیان، نمایی از وضعیت حفاری‌های غیرمجاز ارائه می‌دهد.

آن‌طور که خبرهای متعدد نشان می‌دهد، حفاران غیرمجاز شبانه‌روزی و در پهنه تمام ایران در حال فعالیت هستند. فعالیتی که بخش زیادی از آن ناشی از آزاد بودن برخی سودجویی‌ها در شبکه‌های مجازی است و برخی اظهار نظرهای مسئولان و تقویت نکردن یگان حفاظت میراث فرهنگی نیز به آن دامن زده است.

نگاهی به دو هفته اخبار حفاری غیرمجاز

بخشی از وضعیت حفاری‌های غیرمجاز با نگاهی به اخبار این روزها مشخص خواهد شد. در ادامه، به سر خط اخبار مربوط به حفاران غیرمجاز در بازه دو هفته‌ای از آخرین روز آذرماه تا چهاردهم دی ماه نگاهی می‌کنیم:

۳۰ آذر 

یک دستگاه بیل مکانیکی در شهرستان اردل به‌نفع ضبط شد

یک دستگاه بیل مکانیکی به‌علت خفاری غیرمجاز در شهرستان اردل چهارمحال و بختیاری به‌نفع دولت ضبط شد. در این رابطه دادسرای شهرستان اردل پنج نفر متخلف آثار میراث فرهنگی و تاریخی چهارمحال و بختیاری را درمجموع به ۳۰ ماه حبس و جریمه ۴۰۰ میلیون ریالی بدل از حبس محکوم کرد.

سه حفار غیرمجاز در چهارمحال و بختیاری دستگیر شدند

سه حفار غیرمجاز در شهرستان بن شناسایی و دستگیر شدند. با همکاری نیروی انتظامی شهرستان بن سه حفار غیرمجاز در عملیاتی غافلگیرانه هنگام حفاری دستگیر شدند و از آنان یک دستگاه خودرو، یک دستگاه فلزیاب و مقادیری وسایل و ادوات حفاری کشف و ضبط شد.

حفار غیرمجاز در چهارمحال و بختیاری به ۶ ماه حبس محکوم شد

حفار غیرمجاز در شهرستان سامان در استان چهارمحال و بختیاری به ۶ ماه حبس محکوم شد. این حفار قصد داشت از طریق حفاری غیرمجاز به اموال و آثار فرهنگی و تاریخی شهرستان سامان آسیب وارد کنند.

۲ دی

کشف‌وضبط یک دستگاه فلزیاب در دهگلان کردستان

برابر گزارش واصله به اداره میراث فرهنگی شهرستان دهگلان مبنی بر کشف‌ و ضبط یک دستگاه فلزیاب به‌همراه لپ‌تاپ و اسکنر و متعلقات آن از یک خودروی شخصی در روستای خضرلک از توابع این شهرستان، بررسی‌ها و تحقیقات در دستورکار قرار گرفت. دراین‌باره دو نفر حفار غیرمجاز با هویت بومی شناسایی و دستگیر شدند.

۴ دی

صدور حکم ۱۲ سال حبس برای حفاران غیرمجاز و ضبط یک دستگاه بیل مکانیکی در شهرستان بن

دادسرای شهرستان بن چهارمحال و بختیاری چهار نفر متخلف آثار میراث فرهنگی و تاریخی این شهرستان را درمجموع به ۱۲ سال حبس محکوم کرد. در این رابطه دو متخلف دیگر درمجموع به ۶ ماه حبس محکوم شدند. همچنین یک دستگاه بیل مکانیکی به‌علت خفاری غیرمجاز در شهرستان بن به‌نفع دولت ضبط شد.

۹ دی 

انهدام باند حفاران غیرمجاز در ارومیه

طی یک عملیات منسجم، باند حفاران غیرمجاز در تپه باستانی روستای باش‌قلعه و قیزقلعه ارومیه منهدم شد. در دو عملیات چهار نفر متهم دستگیر و ادوات حفاران غیرمجاز از قبیل بیل و گلنک و .. به‌همراه دو دستگاه خودروی سواری و باری از متهمان کشف و ضبط شد.

کشف و ضبط یک دستگاه فلزیاب در املش گیلان

در جریان ایست و بازرسی و تعامل میان پاسگاه‌های انتظامی سمام و کجید با ضابطان خاص قضایی مستقر در پایگاه کجید در محور روستای دیماجانکش به مطلاکوه یک دستگاه فلزیاب کشف و ضبط و یک نفر دستگیر شد.

۱۰ دی 

کشف یک دستگاه فلزیاب از حفاران غیرمجاز در شهرستان اسفراین خراسان شمالی

 در منطقه پیش قلعه (قلعه تاریخی سالوک)، سه حفار غیرمجاز به‌همراه یک دستگاه فلزیاب و متعلقات آن کشف و ضبط و سه نفر بازداشت شدند.

دستگیری چهار حفار غیرمجاز در رودسر گیلان

چهار نفر حین حفاری غیرمجاز در منطقه صعب العبور دلیرم جواهردشت رودسرگیلان بازداشت شدند.

۱۱ دی

دستگیری چهار نفر از حفاران غیرمجاز آثار تاریخی در مهران ایلام

چهار حفار غیرمجاز آثار تاریخی در بخش صالح‌آباد شهرستان مهران بازداشت و از متهمان، تعدادی آلات و ادوات حفاری شامل بیل، کلنگ و طناب کشف و ضبط و یک دستگاه خودرو نیز توقیف شد.

۱۲ دی

حفاران غیرمجاز در قروه کردستان دستگیر شدند

دو حفار غیرمجاز آثار تاریخی و فرهنگی در این شهرستان قروه کردستان بازداشت شدند. از متهمان یک دستگاه موتوربرق، یک دستگاه دریل هیلتی، یک عدد تبر و مقداری سیم کشف و ضبط و یک دستگاه موتورسیکلت نیز توقیف شد.

۱۳ دی

کش ف دو دستگاه فلزیاب و دستگیری پنج متهم به حفاری غیرمجاز در شهرستان نیشابور

پنج نفر متهم به حفاری غیرمجاز در شهرستان نیشابور به‌همراه دو دستگاه فلزیاب بازداشت شدند. پلیس در جاده روستای کلیدر به یک دستگاه خودروی سمند مشکوک و پس از بازرسی، تعداد دو دستگاه فلزیاب و یک عدد کلنگ از خودروی مذکور کشف شد.

۱۴ دی

۶ حفار غیرمجاز در ساوه استان مرکزی دستگیر شدند

شش حفار غیرمجاز میراث فرهنگی با اشراف اطلاعاتی یگان حفاظت این اداره در یکی از مناطق تاریخی دستگیر شدند. از این حفاران تجهیزات کامل حفاری از جمله دستگاه برش، چکش برقی و سایر ادوات نیز کشف و ضبط شد و برای سیر مراحل قانونی هم‌اکنون تحویل مقامات قضایی هستند.

تقویت یگان حفاظت از میراث فرهنگی در هاله‌ای از ابهام

یگان حفاظت میراث فرهنگی به‌عنوان بازوی حفاظتی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی، سال‌ها است با مشکل بودجه روبروست. این نهاد که مسئولیت مهم حفاظت از بناها و محوطه‌های ارزشمند کشور را بر عهده دارد همواره شاهد بی‌توجهی بوده و گاهی هزینه‌های جاری آن نیز با مشکل تامین شده است. این در حالی است که حافظان میراث فرهنگی در یگان حفاظت با وجود کسری‌ها و بی‌توجهی‌ها تمام تلاش خود را برای حفاظت می‌کنند. تلاش‌هایی که نادیده گرفته می‌شود و فعالان این حوزه را دلسرد می‌کند. انتشار اخبار متعدد از برخورد با حفاران غیرمجاز در حالی که خبر از وضعیت وخیم گسترش این فعالیت دارد، حاکی از عزم جدی یگان حفاظت میراث فرهنگی برای برخورد با قاچاقچیان و حفاران غیرمجاز است. 

با این حال، تنها در گزارش اخیر مرکز پژوهش مجلس شورای اسلامی آمده است که:

هیچ‌یک از اعتبارات پیش‌بینی‌شده برای موارد ساماندهی و تملک مجموعه تاریخی- فرهنگی تپه‌های هگمتانه، تقویت یگان حفاظت میراث فرهنگی از محل واگذاری اموال توقیفی و توسعه و گسترش فعالیت‌های ایرانگردی و جهانگردی تحقق نیافته است. موضوعی که منجر به افزایش بیش از پیش مشکلات و موانع تحقق هر یک از عناوین مذکور شده و بر چالش‌های موجود آن‌ها می‌افزاید و عمده ایراد مطرح شده بر عملکرد وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی حول تبصره‌های مذکور، این است که بسیاری از موارد در حدود برگزاری جلسات و مکاتبات باقی مانده و منجر به اقدام عملی در راستای تبصره نشده است.

در این گزارش که مربوط به وضعیت تخصیص بودجه وزارت میراث فرهنگی در سال جاری است، بر تقویت نشدن یگان حفاظت از محل یکی از منابع بودجه‌ای تاکید دارد. اتفاقی که نشان می‌دهد کسی حواسش به حافظان تاریخی ایران نیست و یگان حفاظت میراث فرهنگی همچنان با مشکلات بودجه‌ای دست‌وپنجه نرم می‌کند.

بلایی که حفاران بر سر تاریخ می‌آورند

حفاری غیرمجاز، سرنخ کشف تاریخی را در ایران نابود می‌کند. حفاران بدون داشتن هرگونه اطلاعی از جزییات یک تپه تاریخی، تنها به قصد پیدا کردن مواد با ارزش اقدام به تخریب محوطه‌ها می‌کنند و در این بین ده‌ها مواد و لایه فرهنگی را که حاوی اطلاعات ارزشمند است، از بین می‌برند.

«فرزان احمدنژاد»، باستان‌شناس، درباره حفاری‌های غیرمجاز به «کجارو» می‌گوید:

حفاری غیرمجاز در تپه های تاریخی همواره وجود داشته است ولی چند سال اخیر به‌ویژه به خاطر شرایط سخت اقتصادی، فزونی یافته است. گذشته از اینکه حفاری غیرمجاز طبق قانون، یک عمل مجرمانه است و جزا هم برای آن تعیین شده است، به روند پژوهش‌های باستان‌شناسی لطمه جبران ناپذیری می‌زند.

او درباره شرایط علمی یک محوطه باستانی و تاریخی می‌گوید:

یک تپه تاریخی و باستانی حاصل صدها و هزاران سال زندگی تدریجی انسان است که فعالیت‌های روزمره اجتماعی، فرهنگی، معیشتی، اقتصادی و... ساکنان باعث شده لایه روی لایه، تپه‌های چند متری به وجود بیاید؛ یعنی یک تپه با ارتفاع پنج متر، حاصل نزدیک به هزار سال زندگی انسان در گذشته است و باستان‌شناسان با روش‌های علمی کاوش باستان‌شناسی این لایه‌ها را برداشته، تفکیک کرده و بر اساس شواهد مادی به‌دست‌آمده، که عموماً شامل بقایای سفال، استخوان، فلز، معماری، ابراز، ظروف، سکه و لوحه است، توالی تاریخی و روند زندگی مردمان را بازسازی می‌کنند.

این باستان‌شناس درباه آسیبی که حفاران غیرمجاز به محوطه‌ها می‌زنند، می‌گوید:

 حفاری غیرمجاز در مرحله نخست باعث تخریب محوطه می‌شود و ارزش پژوهش و کاوش علمی را پایین می‌آورد. دوم، باعث از بین رفتن لایه‌های تاریخی می‌شود و دیگر بازسازی روند زندگی گذشته انسان امکان‌پذیر نمی‌شود. سوم، حفاری غیرمجاز در طی زمان باعث زیرورو شدن لایه‌های تاریخی می‌شود و این موضوع هم نتایج کاوش را با مشکل مواجه می‌کند و هم باعث هدر رفت منابع مالی می‌شود.

احمدنژاد تاکید می‌کند:

تپه های باستانی، شناسنامه تاریخی هر روستا، شهر، منطقه و کشور هستند و به‌نوعی حافظه تاریخی یک ملت هستند؛ بنابراین حفظ، نگهداری و صیانت از این مواریث ملی وظیفه اجتماعی هر یک از ما است .

خبری از طلا نیست، کلنگ نزن!

دستیابی به ظروف طلا و نقره یکی از مهمترین وسوسه‌هایی است که باعث می‌شود قاچاقچیان به جان محوطه‌های باستانی بیافتند. این اتفاق در حالی رخ می‌دهد که شواهد موجود از کشفیات قاچاقچیان مشخص می‌کند در اکثر این حفاری‌ها، مواد فرهنگی و ظروفی کشف می‌شوند که ارزش مادی ندارند، در حالی که اگر توسط باستان‌شناسان کاوش شوند دارای ارزش اطلاعاتی هستند و چه بسا گره بخشی از تاریخ را باز کنند.

احمد‌نژاد، باستان‌شناسی که به‌تازگی حفاری در محوطه ارزشمند «تپه ازبکی» را به پایان رسانده، درباره کشف آثار چنین می‌گوید:

سرزمین ایران از دوران باستان تا پیش از کشف نفت همواره سرزمین فقیری بود؛ معادن فلزات گران‌بها به‌ویژه طلا حتی اکنون نیز برای استحصال صرفه اقتصادی ندارند، چه برسد به دوران باستان. در دوران باستان، حاکمان ثروت خود را از طریق جنگ با میان‌رودان (بین‌النهرین) و آشور کسب کرده بودند و مردم عادی با کشاورزی و دامپروری روزگار می‌گذراندند.

او بر بیهوده بودن حفاری‌های غیرمجاز از لحاظ مادی تاکید می‌کند و می‌گوید:

تپه‌های تاریخی که در جای‌جای سرزمین ما به‌فراوانی یافت می‌شوند همان روستاهای دوران باستان هستند؛ یعنی این الگوی استقراری در ایران همواره تکرار شده است. مگر چند درصد از روستاهای امروزی با این تکنولوژی قرن ۲۰ و ۲۱ ثروت‌های عظیم طلا و نقره دارند که در دوران باستان داشته باشند؟ در ۹۹٫۹۹ درصد از تپه های تاریخی هیچ فلز ارزشمندی وجود ندارد.

به نظر می‌رسد مشکلات مالی روز افزون و رویای طی کردن ره صد ساله در یک شب، میل به حفاری غیرمجاز را شدت بخشیده است. در این بین، نیاز به آگاهی عمومی درباره این ماجرا احساس می‌شود. آگاهی عمومی‌ای که می‌تواند از مدارس و رسانه‌های مختلف شروع شود تا دست سودجیان را از تپه‌ها و محوطه‌های باستانی و تاریخی کشور دور کند.