سفر، در مسیر خروج از سبد خانوار ایرانی

خرین گزارش آمار گردشگری داخلی ایران که به‌صورت جامع از سوی مرکز ملی آمار ایران در ۲۱ آبان ۱۴۰۱ منتشر شد، گویای آن است که از مجموع بیش از ۲۶٫۳ میلیون خانوار ایرانی، حدود ۱۸٫۵ میلیون خانوار (معادل حدود ۵۵ میلیون ایرانی) در سال ۱۴۰۰ به سفر نرفته‌اند و حدود ۳۰ درصد مردم (معادل ۷٫۸ خانوار) حداقل یک سفر داشته‌اند. به این ترتیب می‌توان گفت که ۷۰ درصد ایرانی‌ها حتی امکان یک بار سفر در سال را نداشته‌اند. 

مشکلات اقتصادی، مانع اول سفر

برای درک علت و ریشه اصلی موانعی که باعث کاهش میزان سفر و گردشگری در بین ایرانیان شده، باید نگاهی به وضعیت درآمد خانوارهای ایرانی داشته باشیم.

بر اساس اعلام وزارت کار حداقل دریافتی هر سرپرست خانوار در سال جاری، بسته به متاهل یا مجرد بودن و تعداد فرزندان چیزی بین ۷,۳۰۰,۰۰۰ تومان تا ۸,۶۰۰,۰۰۰ تومان است. حتی اگر با نگاهی خوش‌بینانه این رقم را حدود ۱۲ میلیون تومان فرض کنیم، باز هم به‌زحمت پاسخگوی نیازهای روزمره خانواده است و امکان برخورداری از یک سفر استاندارد را به آنان نمی‌دهد.

بر اساس برآورد سایت جماران در ابتدای سال جاری، هزینه موادغذایی صبحانه، ناهار و شام یک خانوار ۳ نفره در ماه (بدون احتساب مواردی نظیر ادویه‌جات، هزینه انرژی و دیگر هزینه‌ها)، مبلغی معادل ۶,۶۶۶,۰۰۰ تومان است؛ هرچند که به این عدد باید اجاره خانه خانواده‌های فاقد مسکن را نیز اضافه کرد.

با توجه به این وضعیت درآمد و هزینه، سفر و گردشگری در ایران به خدمتی لوکس تبدیل شده است که اکثریت مردم امکان بهره‌مندی مطلوب از آن را ندارند. در چنین شرایطی، اقامت در چادر، ماشین‌خوابی، استقرار در خانه اقوام و در بهترین حالت، اجاره محدود خانه مسافر یا اتاق از اقامتگاه‌های بومگردی، معدود گزینه‌های خانوارهای ایرانی را برای سفر تشکیل می‌دهند.

راهکارهای دولت برای تسهیل سفر

در شرایطی که حدود ۷۰ درصد جمعیت ۸۵ میلیونی ایران (یعنی چیز حدود ۶۰ میلیون نفر) حتی امکان یک بار سفر در سال را ندارند، انتظار می‌رود که دولت اقدامی عاجل و اثرگذار برای حل مشکل سفر و گردشگری داخلی انجام دهد.

در سال‌های گذشته همواره صحبت‌هایی در خصوص ارائه بسته و وام تسهیل سفرهای داخلی مطرح شده است. سال گذشته وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی مشخصا اعلام کرد که قرار است طرح سفرهای ارزان را اجرایی کند.

بر اساس اظهارات مدیرعامل شرکت مادر تخصصی ایرانگردی و جهانگردی، که ماموریت اجرای این طرح از سوی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی به آن محول شده، تصمیم براین بود که پلتفرمی ویژه اختصاص وام سفر تا اواخر سال ۱۴۰۱ رونمایی و قابل بهره‌برداری شود که این وعده محقق نشد.

در همین زمان، صحبت‌هایی از پیگیری برای دریافت تسهیلات از محل تبصره ۱۸ با هدف پرداخت وام سفر به سه دهک پایین جامعه نیز مطرح شد و قرار بود ۳۰ میلیون تومان با عنوان وام سفر با چهار درصد سود به کارمندان دولت یا کسانی تعلق بگیرد که می‌توانند گواهی کسر از حقوق دریافت کنند؛ اجرای این طرح نیز به تامین بودجه از سوی دولت منوط شد و البته همچنان به ثمر ننشسته است.

تیر ماه امسال (۱۴۰۲) روح‌الله حسین‌زاده، مدیرعامل شرکت مادرتخصصی توسعه ایرانگردی و جهانگردی درباره سرانجام این وام که قرار است در قالب یک پلتفرم سفر اجرا شود، گفت:

«ایران‌بین» با نام قبلی «ایران سفر»، به‌مدت سه ماه در صداوسیما و دیگر رسانه‌ها تبلیغ و بازاریابی خواهد شد. تقریبا ۳۶ هزار مقصد در این سامانه کامل بارگذاری شده و لایه‌های خدماتی آن نیز مشخص شده است. این سامانه هوشمند است و با هوش مصنوعی مدیریت می‌شود و وب جی‌آی‌اس (WebGIS) است.

او درباره تاخیر در به سرانجام رساندن این سامانه و وام سفر اظهار کرد:

به هر حال کار سخت است و تا پشتوانه و زیرساخت آن مهیا نشود، راه‌اندازی این سایت مشکل خواهد بود.

بر اساس اظهارات مدیرعامل شرکت مادرتخصصی توسعه ایرانگردی و جهانگردی و طبق وعده‌های مطرح شده، اختصاص وام سفر باید از بهمن ماه امسال تحقق یابد. با این همه، وعده‌های محقق نشده قبلی همچون کارت ملی سفر که از دهه ۸۰ مطرح شد و به سرانجام نیز نرسید و همچنین شروع نشدن فرایند تبلیغاتی طرح کنونی این‌طور نشان می‌دهد که تعویق مجدد این طرح، چندان دور از ذهن نیست.

از سوی دیگر، اگرچه اختصاص اعتبار برای سفر در برخی نقاط جهان معمول است اما در ایران که بیشتر هزینه‌های زندگی مردم به مخارج معیشتی آن‌ها اختصاص می‌یابد، دریافت وام برای «سفر» چندان منطقی به‌نظر نمی‌رسد.

شاید بهتر بود به‌جای برنامه‌ریزی برای اختصاص وام، مسئولان امر به فکر کاهش هزینه‌های سفر یا ارائه تورهای ارزان با مشارکت بخش خصوصی حوزه گردشگری بودند.

محرومیت ایرانیان از یک حق طبیعی

شورای جهانی سفر و گردشگری، سفر کردن را حق طبیعی هر فرد می‌داند و بر آن تاکید می‌کند. در واقع هر انسانی باید در طول سال برای فراغ خاطر، کسب تجربیات جدید و نشاط بخشیدن به زندگی خود به سفر برود.

تبدیل شدن صنعت گردشگری به چهارمین صنعت برتر جهان، گواه جریان داشتن گردشگری در تمام جوامع و در بین مردم کشورهای مختلف است. هر ملتی با توجه به وضعیت اقتصادی-رفاهی کشور خود، به شکلی از حق طبیعی سفر و گردشگری بهره‌مند می‌شود.

ایالات متحده در گردشگری داخلی پیشتاز است. بر اساس نظرسنجی انجمن مسافرتی ایالات متحده در سال ۲۰۱۹، آمریکایی‌ها هر سال حداقل یک یا دو سفر سه تا پنج روزه را تجربه می‌کنند. پس از آن چین، هند، برزیل و بریتانیا قرار دارند. در این میان، گردشگری داخلی در سایر کشورها نیز کم‌وبیش وجود دارد و حتی برخی کشورهای همسایه در این زمینه شرایط نسبتا مساعدی دارند.

نگاهی به وضعیت ایران و سفر نرفتن حدود ۶۰ میلیون ایرانی در طول سال گویای آن است که شرایط نامناسب اقتصادی کشور، تورم فزاینده‌ و درآمدهای ناشی در قیاس با هزینه‌ها، ایرانیان را از یک حق طبیعی با نام سفر و گردشگری محروم کرده است.

اقدامی عاجل برای حل این مشکل ضروری به نظر می‌رسد. چه بسا ارائه تورهای ارزان و اقتصادی می‌تواند یکی از راه‌حل‌های کوتاه مدت برای عبور از وضعیت فعلی باشد.

نظر شما در خصوص وضعیت سفر و گردشگری داخلی در ایران چیست؟ شما چندبار در سال سفر می‌روید؟ آیا امکان بهره‌مندی از هتل جهت اقامت را دارید؟ می‌توانید نظر و تجربه‌های خود را با کجارو و سایر کاربران در میان بگذارید.