تخریب مسجد تاریخی معیرالممالک

اگر گذارتان به محله سنگلج تهران افتاده باشد احتمالا مسجد و مدرسه تاریخی معیرالممالک را در قلب بافت تاریخی این محله دیده‌اید. قدمت بنای مسجد به دوره ناصرالدین شاه قاجار می‌رسد. مسجد معیر همان مسجدی است که جلال‌آل احمد در داستان کوتاه «مسجد و فلک» با اشاره به آن، روایت آرزوی کودکی‌هایش برای رفتن به بالای گلدسته را نقل کرده است.

گلدسته‌های بلند و گنبد آجری و ساده مسجد معیرالممالک راوی بخشی از تاریخ تهران قدیم است و ظرفیت بالایی در حوزه گردشگری ادبی نیز دارد؛ با این حال، در سال‌های گذشته بنای این مسجد و مدرسه تاریخی که در تملک اوقاف بوده، با کاربری خوابگاه طلاب در اختیار حوزه علمیه مروی قرار گرفته است. اگر پیش از این گلایه‌هایی از سوی مردم محله سنگلج در خصوص قطع ارتباط این بنای تاریخی با مردم محله سنگلج و بسته شدن درهای آن شنیده می‌شد، حالا تصاویر منتشر شده حاکی از تخریب بخش‌هایی از رواق‌ها و طاق‌های مجموعه معیرالممالک است.

آن‌طور که اهالی محله سنگلج می‌گویند، با وجود شکل‌گیری موج رسانه‌ای در خصوص وضعیت مسجد و مدرسه تاریخی معیر و حتی با ورود یگان حفاظت میراث فرهنگی، هنوز فعالیت‌های تخریبی در این مسجد و مدرسه وقفی متوقف نشده است و طلاب حاضر در مسجد و مسئولان حوزه علمیه و سازمان اوقاف نیز توضیح مشخصی در این خصوص ارائه نکرده‌اند.

تمام تخریب‌ها در حالی حادث شده که در دهه‌های ۱۳۷۰ و ۱۳۸۰ مرمت‌های اصولی با درخواست آيت‌الله مهدوی کنی (سرپرست وقت حوزه علمیه مروی) در مسجد و مدرسه معیرالممالک صورت گرفته بود. انتظار می‌رفت که مسئولان کنونی حوزه علمیه مروی این بنای تاریخی را که با دستور  سرپرست اسبق خود حوزه علمیه مرمت شده بود، حفظ و مرمت اصولی و پیوسته کنند؛ اما این اتفاق نیفتاده است و به‌جای آن موجی از تخریب در این بنای تاریخی کلید خورده است.

تن ندادن به قانون

بر اساس ماده ۵۵۸ قانون مجازات اسلامی هر کس به تمام یا قسمتی از بناها، اماکن، محوطه‌ها و مجموعه‌های فرهنگی تاریخی یا مذهبی که در فهرست آثار ملی ایران به ثبت ‌رسیده است، یا تزیینات، ملحقات تأسیسات، اشیا و لوازم و خطوط و نقوش منصوب یا موجود در اماکن مذکور، که مستقلاً نیز واجد حیثیت فرهنگی، تاریخی یا مذهبی باشد، خرابی وارد آورد، علاوه بر جبران خسارات واردشده به حبس از یک تا ۱۰ سال محکوم می‌شود.

اسکندر مختاری طالقانی، مرمتگر آثار تاریخی و از مفاخر حوزه میراث فرهنگی ایران، در خصوص تخریب مسجد معیر الممالک و ملاحظات قانونی آن به «کجارو» گفت:

این اتفاقی که در مسجد و مدرسه معیرالممالک افتاده، یک زورگویی است و باید جلویش را گرفت. فکر می‌کنم که دیگر دوره آن گذشته که کسی به هر بهانه‌ای بگوید تن به قانون نمی‌دهم. اگر کسانی که دست به این تخریب زدند با برخورد قانونی مواجه نشوند این تخلف تسری پیدا می‌کند و هم خود (تخریب‌گران) جاهای دیگری را تخریب خواهند کرد و هم افرادی که مدارس علمیه را در اختیار دارند، ترغیب می‌شوند که هر کاری را که فکر می‌کنند درست است، انجام دهند. اگر با این‌ها (مسببان تخریب مسجد معیرالممالک) صحبت کنید، فکر می‌کنند که کار درستی انجام می‌دهند؛ اما از نظر ما (کارشناسان مرمت) کار صحیحی انجام نداده‌اند.

مرمت‌های پیشین و تاکید آیت‌الله مهدوی کنی بر مرمت اصولی مسجد

جدای از  الزامات قانونی در خصوص حفظ مسجد و مدرسه معیرالممالک، عملکرد آیت‌الله مهدوی کنی، سرپرست پیشین حوزه علمیه مروی، گویای نظر مساعد ایشان بر حفظ و مرمت اصولی این اثر تاریخی بوده است و اقدامات موثری برای حفظ و مرمت اصولی این بنا صورت داده بود.

مختاری طالقانی، مرمتگر برجسته آثار تاریخی کشور در خصوص پیشینه مرمت‌های صورت‌گرفته روی مسجد و مدرسه معیر الممالک گفت:

من در دهه ۱۳۷۰ و ۱۳۸۰ یک بار مدرسه مروی را مرمت کرده‌ام. یک مدرسه‌ای در کنار مدرسه مروی داشتند که در گوشه جنوب غربی قرار داشت و به آن مدرسه کوچک می‌گفتند و در دهه هفتاد بر اثر نشست زمین فرو ریخته و ناامن شده بود. قصد داشتند در آنجا ساختمانی بسازند و با توجه به مسئولیتی که در سازمان میراث فرهنگی داشتم خواهش کردم که خودم اقدام کنم.

آقای مهدوی کنی اجازه دادند و من آنجا را مرمت کردم و آنجا تبدیل به مرکز اقامت طلاب شد.

جالب است بدانید که آقای مهدوی کنی حتی نامه‌ای نوشته و از من بابت مرمت ۱۰ ساله در اینجا تشکر کردند. (به نظرم) آقایانی که اینجا را تخریب می‌کنند باید لااقل حرمت آقای مهدوی کنی را داشته باشند.

وی افزود:

به مدرسه کناری مسجد نیز که مدرسه سپهسالار قدیم است، در یک دوره‌ای تحت مدیریت سازمان تبلیغات، یک طبقه اضافه کردند و بعد در اختیار حوزه علمیه مروی قرار گرفت و با توجه به ریزش اتفاق افتاده در آن، متروک بود.

به درخواست آقای مهدوی کنی پذیرفتم که برای مرمت آن نیز همکاری کنم؛ اما اعلام کردم شرط اولم آن است طبقه‌ای که اضافه شده را بردارند؛ چراکه ارزش‌های فرهنگی را زایل کرده و به‌صورت زورآباد در آمده است. به‌رغم هزینه‌هایی که برای ساخت آن شده بود، ایشان با درخواست من موافقت کردند. قسمت‌های ریزش کرده مرمت شد و ۲۵ سال است که از این مدرسه استفاده می‌شود.

مختاری طالقانی ضمن اشاره به قدر و منزلتی که آیت‌الله مهدوی کنی برای مسجد و مدرسه معیرالممالک قائل بودند، گفت:

حوزه علمیه یک خواسته دارد که بهره‌برداری است و تلاش من مرمتگر نیز تحقق بهره‌برداری و در ضمن حفظ اصالت، هویت و تاریخ آن محل است. حالا یکی از بخش‌های تحت مدیریت همان مدرسه مروی که با دستور آقای مهدوی کنی حفظ و مرمت شد، دست به چنین کاری (تخریب در بنا) می‌زند.

مشخص نیست که چگونه عده‌ای برای قانون گردن‌کشی می‌کنند؟ احتمالا این‌ها از عقبه (اقدامات پیشین حوزه علمیه مروی در خصوص مرمت آثار تاریخی) اطلاع ندارند.