سایه انبوه‌سازی مسکن بر محوطه تاریخی «گرمه‌رود»

محوطه باستانی «گرمه‌رود» که در «باغ هشت‌هکتاری» رامسر قرار دارد، به‌دلیل ثبت نشدن در فهرست آثار ملی ایران، در معرض دست‌اندازی و تغییر کاربری برای ساخت‌وساز «نهضت ملی مسکن» قرار گرفته است.

 آن‌طور که در برخی کتاب‌های مرجع نظیر «تاریخ گیلان و دیلمستان» تالیف قرن هشتم هجری قمری و «تاریخ و جغرافیای تاریخی رامسر» آمده، محوطه باغ هشت هکتاری رامسر و محدوده اطراف آن در گذشته به نام «گرمه رود» شهرت داشته است. در واقع این محدوده که در جوار «هتل قدیم» رامسر واقع شده  یک محوطه تاریخی بوده و به‌ویژه در قرن هشتم هجری قمری مرکز حکومت تنکابن و تختگاه امارت یکی از امرای کیایی بوده است.

از سوی دیگر بر اساس اطلاعاتی که فعالان میراث فرهنگی در اختیار خبرنگار کجارو گذاشته‌اند در سال ۱۳۱۳ خورشیدی و طی حفاری‌ها در نزدیکی این باغ، آثاری از سازه‌های تاریخی و برخی مسکوکات در باغ هشت‌هکتاری رامسر به دست آمده است. افزون بر آنچه ذکر شد بنا به نظر کارشناسان، باغ هشت هکتاری رامسر مملو از گونه‌های نادر گیاهی جنگل‌ های هیرکانی است و از بعد منابع طبیعی نیز دارای اهمیت است.

با این وجود، اظهارات دبیر انجمن «دوستداران میراث فرهنگی شهرستان رامسر» گویای آن است که بخشی از زمین‌های باغ هشت هکتاری رامسر از وزارت کشاورزی به وزارت راه و شهرسازی منتقل شده است و بیم آن می‌رود که با تغییر کاربری، برای ساخت پروژه نهضت ملی مسکن مورد استفاده قرار گیرد.

اهمیت تاریخی باغ هشت‌هکتاری رامسر

همان طور که اشاره شد در برخی منابع و کتاب‌ها به وجود محوطه‌ای تاریخی در محدوده کنونی باغ هشت هکتاری رامسر اشاره شده است و حتی شنیده‌ها حاکی از کشف برخی اشیای تاریخی از این محدوده در دوره پهلوی اول است.

محمد قاسم کفاشی، دبیر انجمن دوستداران میراث فرهنگی شهرستان رامسر، در خصوص اهمیت تاریخی محدوده باغ هشت هکتاری رامسر گفت:

در دهه اول قرن خورشیدی گذشته یعنی در سال‌های ۱۳۰۹ و ۱۳۱۰، وقتی که طراحی کلان‌شهر گردشگری رامسر انجام می‌شود، ساخت بخشی به نام باغ فلاحت یا باغ کشاورزی در محوطه‌ای که به اسم «گرمه‌رود» از آن یاد می‌شود، در دستور کار پهلوی اول قرار می‌گیرد. تقریبا در حدود ۹۰ سال پیش و در دوره رضاشاه باغ طراحی می‌شود و در آن مطالعات باغی، دامی و زراعی انجام صورت می‌گیرد. شاهد این قضیه، وجود اصطبل، فضاهای معماری و گونه‌های گیاهی است که در این مجموعه به یادگار مانده است.

کفاشی ادامه داد:

در حدود سال ۱۳۱۳ وقتی که بحث اجرای فضاهای معماری باغ بزرگ پژوهشگاه کشاورزی مطرح می‌شود، به فضاهای معماری و اشیا و اموال تاریخی و فرهنگی برخورد می‌کنند که گفته می‌شود در قالب سکه، زیورآلات و ابزارآلات جنگی بوده است.

این اشیاء به تهران منتقل می‌شود؛ در آن مقطع موزه بانک ملی وجود نداشته و بانک مرکزی نیز هنوز تاسیس نشده بود. به روایتی گفته می‌شود اشیاء مذکور ابتدا به کاخ موزه گلستان و سپس در سال‌های بعد به موزه جواهرات سلطنتی بانک مرکزی منتقل می‌شوند. به این اشیاء در «تاریخ شفاهی رامسر» نیز اشاره شده است. در کتاب «تاریخ گیلان و دیلمستان»، نوشته سید ظهیرالدین مرعشی- نیز به یک متن تاریخی اشاره می‌شود که گواه این است که سلطانی که از سادات و حاکمان محلی کیایی بوده‌ است، در منطقه غرب مازندران و شرق گیلان، در قرون هفتم، هشتم و نهم حکمفرمانی می‌کرده است. در واقع، سلطان مذکور، رامسر و گرمه‌رود را به‌عنوان مرکز حکم‌فرمايی خود انتخاب می‌کند. با توجه به این متن تاریخی و تاریخ شفاهی که به کشف اشیای تاریخی در سال ۱۳۱۳ اشاره دارد، می‌توان در خصوص تاریخی بودن محوطه گرمه‌رود صحبت کرد.

البته (هم‌اکنون) دنبال این نیز هستیم که متوجه شویم این اشیاء تاریخی اکتشافی از رامسر در کجا نگهداری می‌شوند؛ چراکه می‌دانیم چهار سال است موزه جواهرات سلطنتی بانک مرکزی تعطیل است. بر اساس پیگیری‌های به عمل آمده دارند یک فضای موزه جدید را طراحی می‌کنند تا اشیای موزه انتقال یافته و موزه بازگشایی شود و در این اثنا به هیچ‌کس اجازه داده نمی‌شود وارد مجموعه موزه‌ای شود.

دبیر انجمن دوستداران میراث فرهنگی شهرستان رامسر در پاسخ به این پرسش که در منابع تاریخی چه مستندات دیگری مبنی بر وجود محوطه تاریخی در «گرمه‌رود» وجود دارد گفت:

با توجه به آنچه تاکنون ذکر شد و با نظر به بررسی سطحی که از محوطه داشتیم به‌راحتی می‌توان گفته مولف کتاب «گیلان و دیلمستان» را مبنی بر اینکه گرمه‌رود مرکز حکمفرمانی سلطان(کیایی) بوده، اثبات کرد. افزون بر این، در کتاب «تاریخ و جغرافیای تاریخی شهر رامسر»، نوشته مرحوم سجادی، اشاره شده که در سال ۱۳۱۳ در این محوطه اشیا و اموال فرهنگی-تاریخی به دست آمده است. همچنین بقایایی از سفالینه‌ها و بقایای معماری مخروبه را می‌بینیم؛ اما طی این ۹۰ سال آن‌قدر شدت تغییرات در بافت پژوهشی زیاد بوده که شاید نتوان فضاهای معماری شاخص را دید. در نتیجه الان هنگام بازدید نتایج عینی و ظاهری در محوطه ندیدیم؛ اما این بافت به‌لحاظ تاریخی دقیقا همان «گرمه‌رود» است و در این موضوع شکی وجود ندارد. از سوی دیگر باغ بزرگ پژوهشی مربوط به دوره پهلوی اول در آن وجود دارد که خیلی از اولین‌های کشور در آن اتفاق افتاده و اصطبلی داشته که مطالعات ژنتیک در آن در خصوص انواع گونه‌های جانوری انجام شده است.

وی در خصوص وجود گونه‌هایی از جنگل هیرکانی در باغ هشت هکتاری رامسر نیز گفت:

بر اساس اعلام نظر دو نفر از کارشناسان پیشین و برجسته سازمان جنگل‌ها و مراتع می‌دانیم که اینجا بیش از ۲۸ گونه از نمونه‌های جنگل‌های هیرکانی مستند سازی شده است؛ افزون بر این، دو گونه «اندمیک» (بومی) نیز در اینجا وجود دارد که به‌ندرت در جاهای دیگر نظیر آن را می‌بینیم.

خطر انبوه‌سازی مسکن در محوطه «گرمه‌رود» و باغ هشت هکتاری

شنیده‌ها حاکی از این است که باغ هشت هکتاری رامسر از «وزارت کشاورزی» به «وزارت راه و شهرسازی» انتقال یافته است و احتمال انبوه‌سازی مسکن در این خصوص قوت گرفته است. همین نگرانی‌ها باعث شده که گروهی از دوستداران میراث فرهنگی و منابع طبیعی کارزاری برای ثبت ملی اضطراری محوطه گرمه‌رود و باغ هشت هکتاری رامسر ایجاد کنند.

کفاشی، دبیر انجمن دوستداران میراث فرهنگی شهرستان رامسر، در توضیح خطر انبوه‌سازی در باغ هشت هکتاری رامسر و محوطه تاریخی گرمه‌رود به کجارو گفت:

مالکیت زمین (باغ هشت هکتاری رامسر) در اختیار وزارت کشاورزی بوده است که در جریان یک انتقال در حدود دو ماه پیش، چیزی حدود چهار یا پنج هکتار آن از وزارت کشاورزی به وزارت راه و شهرسازی انتقال یافته است. می‌دانیم که متولی امور برای اختصاص زمین برای موضوعات مختلف وزارت راه و شهرسازی است و انتقال اسناد مالکیتی نیز انجام شده است.

وی اضافه کرد:

آقایان همیشه آسانترین راه را در پیش می‌گیرند و آسانترین راه این است که یک زمین دولتی را گرفته و به ساخت‌وساز اختصاص دهند. در گام اول قرار بود حدود چهار یا پنج هکتار (از باغ هشت هکتاری رامسر) جدا و بلوک‌بندی شود و در آنجا عملیات سازه‌ای برای «نهضت ملی مسکن» عملیاتی شود؛ بنابراین یک چنین اتفاقاتی روی داده و در کنارش اتفاقات دیگری همچون توافق با شهرداری برای تغییر کاربری صورت گرفته است. با این وجود، اعتراضات (مردمی) و پیگیری‌های حقوقی و مردمی باعث شده که فعلا طرح (ایجاد نهضت ملی مسکن) معطل بماند. اگر سازمان‌های مردم‌نهاد نبوده و نباشند این‌ها کار را انجام خواهند داد.

نظر شما در خصوص انبوه‌سازی در باغ هشت هکتاری رامسر چیست؟ فکر می‌کنید با مناطقی که ظرفیت‌های بالایی در حوزه گردشگری و تاریخی و گونه‌های گیاهی کمیاب دارند باید چگونه برخورد شود؟