نمایشگاه موقت آثار تاریخی استردادی از انگیس و فرانسه

نمایشگاه مجموعه‌های استردادی اشیای فرهنگی-تاریخی در بخش جانبی موزه ملی ایران در حال برگزاری است و برخی از آثاری که در دو سال اخیر از انگلیس و فرانسه به کشور بازگشته‌اند در آن به نمایش گذاشته‌ شده‌اند.

شاخص‌ترین اثر به نمایش در آمده در این نمایشگاه، نقش‌برجسته‌ای ساسانی است که پس از کش و قوس‌های فراوان به کشور بازگشته و تصویری از یک نجیب‌زاده عهد ساسانی روی آن حک شده است. در میان آثار به نمایش در آمده می‌توان آثاری از تمدن‌ عیلام، حکومت‌های هخامنشی و اشکانی و دوره تیموری را دید؛ ظروف سفالی و اشیای تزیینی مهمترین آثار به نمایش در آمده‌ در نمایشگاه هستند که هریک راوی بخشی از گذشته‌های دور ایران هستند.

با توجه به اقبال عمومی به تماشای این آثار، موزه ملی فرصت بازدید از آن‌ها را تا پایان شهریور ماه را فراهم کرده است و علاقه‌مندان می‌توانند برای دیدن آن‌ها به موزه ملی ایران مراجعه کنند و از نمایشگاهی که در ساختمان جانبی این موزه به نمایش آثار استردادی اختصاص یافته مراجعه کنند.

منشاء آثار استردادی از فرانسه و چگونگی خروج آن‌ها از کشور

در نمایشگاه آثار استردادی، دو مجموعه آثار وجود دارد که یکی (نقش‌برجسته ساسانی) از انگلستان آمده و مجموعه دیگر از فرانسه به کشور بازگشته و شامل ۲۹ شیء است.

 «جبرئیل نوکنده»، رئیس موزه ملی ایران، در توضیح آثار به نمایش در آمده به خبرنگار کجارو گفت:

در این نمایشگاه دو مجموعه آثار داریم که یکی از انگلستان آمده و مجموعه دیگر از فرانسه به کشور بازگشته است. مجموعه فرانسه در اختیار «هانری گوبلو»، نماینده ژنرال دوگل و سفیر فرانسه آزاد در ایران، بوده است.  احتمالا گوبلو در آن زمان (در خلال جنگ جهانی دوم) این آثار را خریداری کرده و به فرانسه برده است. 

برخلاف «هانری گوبلو» اما گویا نواده او چندان موافق تصاحب آثار تاریخی کشورهای دیگر نبوده و تصمیم می‌گیرد این آثار را به ایران برگرداند.

نوکنده در خصوص چگونگی بازگشت ۲۹ شیء تاریخی از فرانسه گفت:

دو سال پیش یکی از نوادگان «گوبلو» به رایزنان فرهنگی ایران در پاریس اطلاع می‌دهد که مجموعه آثاری در اختیار دارد که تصور می‌کند مربوط به ایران است. موضوع به وزارت میراث فرهنگی اعلام می‌شود و پس از تایید تعلق این آثار به ایران، آثار به رایزن فرهنگی داده می‌شوند تا به موزه ملی ایران انتقال یابند.

مشخصات آثار استردادی از فرانسه

نگاهی به اشیای تاریخی که از فرانسه به کشور بازگرداده شده‌اند گویای آن است که دوره‌های تاریخی مختلف ایران را شامل شده و به‌نوعی توسط «هانری گوبلو» گلچین شده‌اند.

نوکنده، رئیس موزه ملی ایران در توضیح این اشیاء به خبرنگار کجارو گفت:

این مجموعه شامل ۲۹ اثر است که قدیمی‌ترین آن ظروف نخودی رنگ با نقوش هندسی سیاه رنگ است و از نوع آثار محوطه تاریخی «گودین تپه» و منطقه «کنگاور» به شمار می‌رود؛ قدمت این اثر به حدود ۴هزار و ۵۰۰ سال پیش می‌رسد. همچنین یکسری مجموعه پیکرک‌هایی از دوره های عیلامی تا اشکانی داریم. افزون بر این موارد یک ظرف از جنس قیر در میان اشیا هست که نظیر آن به فراوانی از محوطه شوش و در دوره عیلام به دست آمده است و به نظر می‌رسد کاربری نظیر عطردان داشته است.

رئیس موزه ملی ایران در توضیح سایر آثار مجموعه فرانسوی که در نمایشگاه آثار استردادی به نمایش در آمده گفت:

در نمایشگاه همچنین ظروف سفالی خاکستری رنگ و لوله‌داری داریم که احتمالا متعلق به عصر آهن هستند و مشابه آن‌ها را در تهران و در محوطه قیطریه، در البرز، در سیلک کاشان، در شمال ایران و حتی در فلات مرکزی ایران و در مارلیک داشته و می‌شناسیم. همچنین ظرفی داریم که بسیار شاخص بوده و احتمالا به «تپه سیلک» کاشان مربوط است و خیلی به سفال‌های منقوش و دوره‌دار گورستان «ب» محوطه تاریخی «سیلک» شباهت دارد.

یکی از شگفتی‌های این مجموعه استردادی نقش دو چشم است که قدمت آن‌ها به عصر هخامنشیان می‌رسد و احتمالا با تاثیر از باورهای مردم مصر که در آن دوره، تحت سلطه هخامنشیان قرار داشته‌اند، نقش شده‌اند.

نوکنده در خصوص این دو اثر گفت:

چند اثر هخامنشی از جمله دو «چشم حوروس» در این مجموعه وجود دارد که متاثر از هنر مصر و خدای خورشید هستند و در محوطه‌های هخامنشی در شوش، پاسارگاد و تخت جمشید مشابه این اثر وجود دارد.

شایان ذکر است که چشم حوروس نشان محافظت، قدرت پادشاهی و سلامت در مصر باستان بوده است.

رئیس موزه ملی ایران ضمن اشاره به سایر اثر مجموعه «گوبلو» به خبرنگار کجارو گفت:

در این نماشگاه یک ظرف سفالی از دوره اشکانی نیز داریم و مجموعه سفال‌هایی از دوره اسلامی و آثار قرن پنج و ششم خوشیدی و پیه‌سوز و یک ظرف سفالی دوره تیموری شاخص در این نمایشگاه به نمایش عموم در آمده است.

وی خاطر نشان کرد:

آثار مجموعه هانری گوبلو همگی اصالت فرهنگی و تاریخی دارند و نشان می‌دهد که احتمالا با هدف و از جاهای مشخص انتخاب شده‌اند و مشخص نیست که قاچاق بوده یا خریداری شده‌اند. از آنجایی که در آن مقطع خریدوفروش اشیای تاریخی(آزاد) بوده است، نمی‌توان با قطعیت در خصوص این موضوع صحبت کرد.

نقش‌برجسته ساسانی و ماجرای بازگشت آن

ماجرای نقش‌برجسته ساسانی در یک سال اخیر همواره در سرتیر خبرهای حوزه میراث فرهنگی قرار داشته است از نمایش آن در موزه بریتانیا تا بازگشت به کشور، تایید اصالت و حالا نمایش آن در موزه ملی، اخبار این نقش‌برجسته همواره طرف توجه دوستداران آثار تاریخی کشور قرار داشته است.

نوکنده، رئیس موزه ملی ایران، در خصوص این نقش‌برجسته ساسانی به خبرنگار کجارو گفت:

یک نقش‌برجسته ساسانی در این نمایشگاه داریم که در دهه ۱۳۶۰ از ایران خارج شده و به امارات (متحده عربی) می‌رود؛ در سال ۲۰۱۶ در فرودگاه لندن اما این نقش‌برجسته را از کسی که قصد ورود آن به لندن داشته توقیف می‌کنند. پلیس موضوع را به موزه بریتانیا اطلاع می‌دهد و موزه بریتانیا ایمیل زده و موضوع را (به ایران) اطلاع می‌دهد. ما نیز بیانیه‌ای دادیم که این اثر ساسانی بوده و متعلق به ایران است و باید (به ایران) بازگردد.

به گفته رئیس موزه ملی ایران، نهایتا در سال ۲۰۱۹ آن شخصی که این شیء را تصرف کرده بود، اعلام پشیمانی کرده و آن را تحویل می‌دهد؛ اما در این سال ابتدا به‌علت بحران کرونا امکان انتقال اثر نبود و بعدتر بنا به درخواست درخواست موزه بریتانیا برای نمایش سه ماهه اثر، بازگشت آن به وقفه افتاد. در نهایت پس از آنکه این نقش‌برجسته از فروردین تا خرداد ماه در موزه بریتانیا به نمایش در آمد این اثر تاریخی سرانجام به ایران بازگردانده شد.

نوکنده در  پاسخ به شبهات مطرح شده در خصوص اصالت نقش‌برجسته ساسانی گفت:

در مورد این اثر بحث‌های زیادی وجود داشته و در گذشته در سه قسمت، اثر به‌دلیل بسته‌بندی (نامناسب) در فرودگاه شکسته بود؛ برخی می گفتند که بالاتنه و پایین تنه نقشه برجسته ساسانی از یک جنس نیستند و برخی مدعی بودند که قالب یا رزین است. زمانی که شیء به ایران آمد اصالت سنجی انجام دادیم و از نظر فن‌شناسی مطالعات انجام شد و نمونه‌های مختلف از قسمت‌های مختلف آن برداشته شده و در آزمایشگاه بررسی‌های لازم صورت گرفت. الان می‌دانیم که این نقش‌برجسته از جنس سنگ آهکی است و هیچ تفاوتی بین بالاتنه و پایین تنه اثر وجود ندارد و به نظر می‌رسد که نقش یک شخصیت ساسانی است که گردنبند و روبان داشته است. ویژگی‌های نقش‌برجسته نشان‌دهنده آن است که شخصیت مهمی بوده است. انگشت دست این نقش‌برجسته حالت خاص(اشاره مانند) دارد و در یک نگاه کلی مشابه دیگر نقش‌برجسته‌های ساسانی است.

وی در خصوص اینکه برخی می گویند ممکن است این نقش‌برجسته از عراق آمده باشد، گفت:

قلمروی امپراتوری ساسانی جغرافیای بسیار بزرگتری از جغرافیای ایران (کنونی) است و این نقش‌برجسته ساسانی هم برخی از ویژگی‌های نقش‌برجسته‌های حوزه کردستان را دارد؛ اما این‌طور به نظر نمی‌رسد که به آن منطقه مربوط باشد؛ چراکه ویژگی‌های آن خیلی به ویژگی‌های فارس نزدیک است.

رئیس موزه ملی ایران در خصوص احتمال برش خوردن اثر از روی کوه یا صخره نیز به خبرنگار کجارو گفت:

قسمت بالایی نقش‌برجسته نشان می‌دهد که روی یک سازه قرار داشته، پس احتمالا روی بدنه یک صخره نبوده است. احتمالا در مرحله اول آن را شکافته و بعد برده و در یک محل به‌شکل خیلی هدفمند برش داده‌اند، چون این نقش‌برجسته حالت یک قاب را دارد و با توجه به اشاره شخصیت احتمالا آن سوتر هم نقش دیگری وجود داشته است.

به گفته رئیس موزه ملی ایران نقش‌برجسته ساسانی تا پایان شهریور در همین نمایشگاه خواهد بود و سپس به موزه ایران باستان انتقال می‌یابد. به گفته نوکنده، این نقشه برجسته و کل نمایشگاه در رسانه‌ها بازتاب خوبی داشته و بسیاری از علاقه‌مندان آمده و از این اثر بازدید می‌کنند.

_{عکاس تمام عکس‌های این مطلب: نادر نینوایی؛ منبع: کجارو}