نمایشگاه «روایت قتل ناصرالدین شاه» در کاخ گلستان

نمایشگاه روایت قتل ناصرالدین شاه با نمایش دستمال و صندلی آغشته به خون شاه و کتیبه‌های مقبره ناصرالدین شاه در کاخ گلستان گشایش یافت.

این نمایشگاه که از ۲۵ تیرماه تا نهم مردادماه در عمارت چادرخانه کاخ گلستان برپا است راوی یکی از مهمترین ترورهای صورت گرفته در تاریخ معاصر ایران است.

کاخ گلستان برای این نمایشگاه، کتیبه‌های طلاکاری شده مقبره سابق ناصرالدین‌شاه را به امانت گرفته است. کتیبه‌هایی که گفته می‌شود برای نخستین بار است که در دوران پس از پیروزی انقلاب اسلامی به نمایش عمومی درآمده‌اند.

آثار به نمایش درآمده جزئیاتی جالب‌توجه از قتل شاه قاجاری را روایت می‌کنند. در میان آن‌ها می‌توان آخرین دست‌نوشته‌های ناصرالدین شاه در دفتر خاطراتش را دید، صندلی که پس از اصابت گلوله ناصرالدین شاه را روی آن نشاندند مشاهده کرد و دستمالی را که پزشک بر زخم شاه نهاده بود و بعدتر شرح روز واقعه را بر آن نوشت، به تماشا نشست.

همچنین کتاب‌های قرآن که در مقبره ناصرالدین شاه در حرم عبدالعظیم وجود داشته و جعبه چوبی آن‌ها، در نمایشگاه کاخ گلستان به نمایش گذاشته شده است تا تصویر کاملی از یک قتل تاریخی و حاشیه‌های پس از آن به نمایش در آید.

اهمیت نمایشگاه مذکور باعث شده رئیس کمیته ملی موزه‌های ایران و جمعی از چهره‌های حوزه میراث فرهنگی و اصحاب رسانه گرد هم جمع شوند تا در آیین گشایش نمایشگاه شرکت کنند.

کتیبه‌های طلاکاری شده به نمایش در آمده در نمایشگاه «روایت قتل ناصرالدین شاه» هم به‌لحاظ تاریخی و هم به‌لحاظ هنری، دارای اهمیت فراوانی هستند.

محمدرضا بهزادی-دبیر علمی نمایشگاه روایت قتل ناصرالدین شاه- در حاشیه مراسم افتتاح این نمایشگاه به خبرنگار کجارو گفت:

سال گذشته با هماهنگی که با تولیت موزه آستان مقدس شاه عبدالعظیم صورت گرفت قرار بر این شد که تعدادی از مجموعه کتیبه‌های مقبره سابق ناصرالدین شاه را جهت نمایش به‌صورت امانی به کاخ گلستان منتقل کنیم. موافقت تولیت گرفته شد و این کتیبه‌ها به کاخ گلستان منتقل شد. 38 قطعه از این کتاب‌ها را که ظرفیت نمایش آن‌ها در نمایشگاه وجود داشته به نمایش گذاشته‌ایم. همچنین تعدادی از وسایل نفیس کاخ گلستان از جمله قرآن‌های سر مقبره شاه، دستمال خونی، صندلی که شاه را پس از اصابت گلوله روی آن نشانده بودند و دفترچه خاطرات شاه که خاطرات دو روز قبل از کشته شدنش را روایت می‌کند، در نمایشگاه به نمایش در آمده است.

وی خاطر نشان کرد:

در نهم مرداد ماه نشستی علمی را برگزار خواهیم کرد که در آن در خصوص نوع شعرهای نوشته شده بر کتیبه‌ها، ادبیات آن‌ها، سبک خوشنویسی آن‌ها و مسائل تاریخی مقبره ناصرالدین شاه صحبت خواهیم کرد.

بهزادی دبیر علمی نمایشگاه روایت قتل ناصرالدین شاه یادآور شد:

کتیبه‌ها به امانت در اختیار کاخ گلستان قرار گرفته و در یازدهم مرداد ماه(یک روز پس از اتمام نمایشگاه) تحت تدابیر امنیتی به تولیت بازپس داده خواهد شد.

بهزادی در خصوص مشخصات تاریخی کتیبه‌های به نمایش درآمده به خبرنگار کجارو گفت:

کتیبه‌های به نمایش درآمده همگی در دور مقبره سابق ناصرالدین شاه نصب بوده‌اند. پس از انقلاب که مقبره را توسعه دادند، کتیبه‌ها را برداشته و به خزانه منتقل کردند. خط آن‌ها مربوط به محمد مهدی حسن شریف شیرازی است که یکی از هنرمندان و خوشنویسان بزرگ دوره قاجار بوده است. شعرهای کتیبه‌ها نیز سروده سید علی حکیم معیری است.

گفتنی است اشعار این کتیبه‌ها واقعه روز قتل ناصرالدین شاه را با برخی جزئیات تاریخی همچون ورود شاه به حرم مطهر، نیایش و مناجات شاه در آنجا و معرفی قاتل روایت می‌کنند. همچنین در این کتیبه‌ها به نقش علی اصغرخان امین السلطان در انتقال جنازه شاه از زاویه مقدسه تا تهران، کفن و دفن جنازه شاه و به امانت گذاشتن آن در تکیه دولت، اشاره شده است.

این کتیبه‌ها که به خط نستعلیق، دانگ قلم حدود یک و نیم سانتی‌متری بر زمینه طلا نوشته شده، با تکنیک قطاعی روی مقوایی به رنگ لاجوردی تیره چسبانده شده‌اند. سازنده کتیبه‌ها استاد مهدی شریف شیرازی است که از خوشنویسان مشهور دوره قاجار به شمار می‌رود و در خوشنویسی و قطاعی استاد بوده و تمام کار آماده‌سازی کتیبه مذکور هنر دست اوست.

کتیبه‌های مذکور در تاریخ ۱۳۱۷ قمری یعنی ۴ سال پس از واقعه قتل شاه نگاشته شده و در مقبره او نصب شده است.

لیرضا اودران ـ رئیس موزه آستان عبدالعظیم حسنی ـ درباره کتیبه‌های به نمایش درآمده اظهار کرد:

حدود ۴۶ کتیبه که ماجرای قتل ناصرالدین شاه ماجرای قتل ناصرالدین‌شاه را روایت می‌کنند، در موزه و گنجینه آستان نگهداری می‌شوند که این کتیبه‌ها تا شروع انقلاب اسلامی در مقبره او نصب بود. اطراف این کتیبه‌ها هم تزیینات ترکیبی از جمله آینه‌کاری و گچ‌بری و آجرکاری وجود داشت که در شروع انقلاب با تحولاتی مواجه شد و این کتیبه‌ها هم به گنجینه آستان منتقل شدند. در دوره مرحوم آیت‌الله ری‌شهری قرار شد موزه‌ای در آستان ایجاد شود و بعد کتیبه‌ها به نمایش گذاشته شود. از میان آن‌ها، حدود ۱۶ -۱۷ قطعه را به نمایش گذاشتیم و با توجه به شرایط موجود، بقیه در گنجینه نگهداری می‌شوند، اما اکنون به‌جز چهار پنج کتیبه که به مرمت نیاز دارند، بقیه کتیبه‌ها برای نمایش عمومی به کاخ گلستان منتقل شده که این برای نخستین‌بار است.

در نمایشگاه روایت قتل ناصرالدین شاه، دستمال خونی که پس از اصابت گلوله روی زخم شاه مضروب گذاشته شده هم به نمایش در آمده است. افزون بر رد باقی مانده از خون، دکتر محمد شیخ در روز ترور، روی دستمال دست‌نوشته‌ای به یادگار نوشته که جالب‌توجه است.

مضمون نوشته روی دستمال به این شرح است:

دستمال شاه شهید است. که در هفدهم ذی القعده روز جمعه برای بستن خون دهان زخم که زیر پستان چپ خورده از جیبش در آورده کنار آن را پاره کرده به توی زخم داخل کردم که برای حرکت دادن جسد خون نیاید و این قسمت دیگر را به‌طور یادگار خون آلود نگه داشتم.

جالب است بدانید که جعبه چوبی و خاتم کاری شده‌ای که مظفرالدین شاه به مقبره پدرش اهدا کرده نیز در این نمایشگاه به نمایش عموم درآمده است.

یکی از جالبترین اشیای نمایشگاه اما مربوط به دفترچه خاطرات ناصرالدین شاه است؛ خاطراتی که تا دو روز پیش از مرگ شاه قاجار را روایت می‌کند.

در بخشی از دفتر خاطرات به نمایش در آمده این جملات نوشته شده است:

داودیه را بد نگاه داشته‌اند. از پهلوی سردرش با هزار صلوات گذشتیم که خراب نشود. همه‌جا خراب و کثیف و بد شده بود. از زرگنده دست خطی به صدراعظم نوشته بودیم. فراش سواره برده بود. اینجا توی صحرا جواب آورد. صدراعظم امروز رفته بود ضرابخانه. برای سکه ذوالقرنین و مدال و اینها. یک فشنگ هم پول از همین سکه تازه برای ما فرستاده بود. خیلی خوب سکه کرده بودند. در داودیه پیاده شدیم و قهوه خوردیم و بعد سوار شدیم و رفتیم شهر.

صندلی که ناصرالدین شاه پس از مضروب شدن با گلوله روی آن قرار گرفته اما گل سرسبد اشیای به نمایش در آمده در نمایشگاه است. این صندلی چوبی که رد خون ناصرالدین شاه روی آن به یادگار مانده است، خاطرات ترور شاه قاجاری را به روشنی روایت می‌کند.

با توجه به استقبال صورت گرفته از نمایشگاه روایت قتل ناصرالدین شاه، می‌توان گفت که برگزاری نمایشگاه‌های موضوعی در موزه‌ها یکی از نیازهای امروز فضای موزه‌ای کشور است و انتظار می‌رود برگزاری یک چنین برنامه‌هایی با جدیت بیشتری دنبال شود.

گفتنی است نمایشگاه روایت قتل ناصرالدین شاه تا نهم مردادماه در عمارت چادرخانه کاخ گلستان دایر است.

امکان دسترسی به کاخ گلستان از دو خیابان پانزده خرداد و ناصرخسرو وجود دارد.

هزینه ورود به کاخ گلستان برای هر نفر حدود ۴۶ هزار تومان تعیین شده است که با با پرداخت آن و ورود به مجموعه کاخ گلستان امکان بازدید از نمایشگاه روایت قتل ناصرالدین شاه هم وجود دارد.