«بسته‌بندی نامناسب»، پاشنه آشیل صنایع دستی ایرانی

اگر گذرتان به نمایشگاه‌های صنایع دستی ایران افتاده باشد، مشاهده کرده‌اید که در بسیاری از موارد غرفه‌داران صنایع دستی خریداری شده را صرفا روزنامه‌پیچ کرده، در یک پلاستیک گذاشته و تحویل خریدار می‌دهند. این رویکرد اشتباه باعث شده که ارتباط خریدار با اثر هنری که خریده خدشه‌دار شود و هنر سنتی ایرانی با بسته‌بندی عرضه شود که در شان آن نیست.

در سال‌های اخیر، فعالان حوزه صنایع دستی و مسئولان معاونت صنایع دستی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی نیز متوجه این مشکل شده‌اند و جلسات، نمایشگاه‌ها و اقدامات پراکنده‌ای برای بهبود وضعیت بسته‌بندی صنایع دستی برگزار شده است.

با وجود شناسایی مهم‌ترین چالش‌های صنایع دستی، نبود سیستم ارزشیابی مدون برای بررسی و ارزش‌گذاری تولیدات این حوزه موجب شده است که استفاده از مواد اولیه کم کیفیت تبدیل به چالشی جدی در حوزه صنایع دستی کشور شود.

در دنیای امروز، اهمیت بسته‌بندی صنایع دستی بیشتر از هر زمان دیگری است. بسیاری از تولیدکنندگان هنرهای سنتی در سطح بین‌المللی با درک این جایگاه شاخص بسته‌بندی و برندینگ، سرمایه‌گذاری‌های کلانی در این حوزه صورت داده و به تبع آن درآمدهای حاصل از فروش آن‌ها نیز افزایش قابل‌ملاحظه‌ای داشته است.

از سوی دیگر باید در نظر داشت که صنایع دستی بیشتر به‌عنوان هدیه خریداری می‌شود و ازاین‌رو، لزوم داشتن بسته‌بندی درخور و شکیل برای آن‌ها امری اجتناب‌ناپذیر است. نباید از نظر دور داشت که در صورتی که فعالان حوزه هنر‌های سنتی برنامه‌ای برای صادرات محصولات خود داشته باشند، داشتن بسته‌بندی شکیل و شناسنامه اثر امری ضروری برای تصاحب بازارهای بین‌المللی است.

شیوا تبرایی نظری، پژوهشگر حوزه صنایع دستی در خصوص اهمیت و جایگاه صنایع دستی به خبرنگار کجارو گفت:

طبیعتا یکی از فاکتورهایی که نشانه ارزشمندی یک اثر هنری یا کالای تولیدی در حوزه صنایع دستی است، نحوه بسته‌بندی آن است. برخی از فعالان حوزه صنایع دستی استانداردهای مورد نیاز برای بسته‌بندی کالا را به‌خوبی رعایت می‌کنند؛ یعنی بسته‌بندی کالا از کیفیت مناسبی برخوردار بوده و سازگار با محیط زیست است.

وی ضمن ارائه پیشنهادی در زمینه بسته‌بندی صنایع دستی ایرانی گفت:

پیشنهادی که من برای بسته‌بندی دارم استفاده از برخی صنایع دستی ایران برای بسته‌بندی انواع مختلف صنایع دستی است. در کشور ما انواع مختلفی از حصیربافی‌ها وجود دارد که شکل زیبا و فرم جعبه مانند دارند و با توجه به داشتن درب قاب‌دار قابل استفاده به‌عنوان بسته‌بندی هستند و البته در عین حال صنایع دستی ایران را معرفی می‌کند؛ بنابراین با استفاده از این روش به دو فاکتور به‌صورت هم‌زمان دست پیدا می‌کنیم؛ اولی استفاده از مواد سازگار با محیط‌زیست است و فاکتور دوم، معرفی صنایع دستی متفاوت ایران محسوب می‌شود که تمام این موارد از طریق استفاده از هنرهای سنتی ایرانی برای بسته‌بندی قابل انجام است.

اگر نگاهی به صنایع دستی شاخص بین‌المللی بیاندازیم، متوجه می‌شویم که در کنار اثر هنری، معمولا شناسنامه‌ای عرضه می‌شود که در آن در خصوص مشخصات مواد اولیه به کار رفته و سازوکار هنری به کار رفته در اثر توضیحاتی می‌دهد. نبود این شناسنامه در کنار بسیاری از انواع صنایع دستی ایرانی باعث شده که خریدار نتواند در خصوص کیفیت مواد اولیه و ساخت صنایع دستی ظاهرا شبیه به هم تحلیل و ارزیابی صحیحی داشته باشد.

تبرایی نظری، نویسنده و پژوهشگر حوزه صنایع دستی در خصوص معضل انجام نگرفتن ارزیابی در خصوص صنایع دستی به خبرنگار کجارو گفت:

یکی از مسائلی که در پژوهش‌هایی که در حوزه صنایع دستی انجام داده‌ام و خیلی به چشم می‌خورد، نحوه ارزشیابی کالاهایی است که برای فروش عرضه می‌شود؛ به‌عنوان مثال، در سوزن‌دوزی‌ها هم در مبحث تکنیک‌های دوخت وهم در مبحث مواد اولیه‌ای به کار رفته دایره بسیار بسته‌ای وجود دارد. باید بگویم متاسفانه در بسیاری از کالاهایی که عرضه می‌شود دیده شده که مواد اولیه‌ای که به کار می‌رود همچون نوع نخ یا نوع پارچه از کاموا (مواد اولیه مصنوعی و فاقد اصالت) استفاده می‌شود؛ این موضوع هم به اصالت اثر ضربه وارد می‌کند و هم ارزش اثر هنری را پایین می‌آورد.

این فعال حوزه صنایع دستی کشور ضمن تاکید بر لزوم ارزش‌یابی و ارزش‌گذاری در حوزه صنایع‌‌دستی خاطر نشان کرد:

قطعا باید سیستمی وجود داشته باشد که کالاهایی که جهت فروش خصوصا در بازارهای بین‌المللی عرضه می‌شود، ارزیابی و ارزش‌گذاری شود؛ به‌عنوان مثال، در حوزه سوزن‌دوزی‌ها کالاهایی که با کاموا یا با نخ‌های گلابتونی دوخته می‌شود که نامش گلابتون است اما طلا نیست و از الیاف مصنوعی درست شده‌اند، مطمئنا قیمت و ارزش متفاوتی با محصولی که با نخ ابریشمی، نخ‌پنبه یا روی پارچه ابریشیم و پنبه دوخته می‌شود دارند؛ بر همین اساس، سوزن‌دوزی که با نخ گلابتون اصل دوخته می‌شود، ممطمئنا قیمتشان متفاوت خواهد بود.

وی افزود:

به نظرم مهم‌ترین مشکلی که الان وجود دارد این است که سیستم ارزش‌یابی و ارزش‌گذاری روی کالاهایی وجود ندارد که در نمایشگاه‌های بین‌المللی یا در نمایشگاه‌های داخلی صنایع دستی عرضه می‌شود.

با توجه به جایگاه وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی به‌عنوان ناظر و نظم‌دهنده فعالیت‌های حوزه صنایع دستی کشور انتظار می‌رود که مسئولان این وزارتخانه اقدامی مناسب در جهت ارز‌ش‌گذاری و تسهیل زمینه‌ها برای ارائه بسته‌بندی شکیل و با قیمت مناسب در حوزه صنایع دستی صورت دهند.

با این وجود اقدامات پراکنده‌ای که تاکنون در زمینه کمک به تولیدکنندگان صنایع دستی برای استفاده از بسته‌بندی شکیل صورت گرفته بیشتر جنبه تبلیغاتی داشته است. از سوی دیگر بی‌توجهی به ارزش‌گذاری صنایع دستی حتی در نمایشگاه‌های کشوری و بین‌المللی که در داخل ایران برگزار می‌شود، باعث شده که تولیدکنندگانی که محصول با کیفیت ارائه می‌دهند نتوانند با فروشندگانی که محصولات بی‌کیفیت و ارزان ارائه می‌دهند رقابتی عادلانه داشته باشند.

تبرایی نظری هنرمند و پژوهشگر حوزه دوخت‌های سنتی ایران ضمن اشاره به نقش تعیین‌کننده وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی در خصوص ارزشیابی هنرهای‌سنتی و صنایع دستی به خبرنگار کجارو گفت:

طبعا نقش وزارت میراث فرهنگی در خصوص بسته‌بندی و ارزش‌گذاری بسیار پررنگ است؛ به جهت آنکه به کارشناسان دسترسی دارد و می‌تواند در ارزشیابی، ارزش‌گذاری و حتی قیمت‌گذاری مناسب صنایع دستی اثرگذار باشد.

با توجه به اهمیت موضوع بسته‌بندی و ارزش‌گذاری صنایع دستی باید دید معاون تولید جدید صنایع دستی که به‌تازگی منصوب شده چه اقدامی در این راستا صورت خواهد داد و آیا می‌تواند که مشکل ریشه‌دار صنایع دستی را حل کند یا در بر همان پاشنه قبلی خواهد چرخید.

شایان ذکر است که رسانه کجارو آماده انتشار نظرات موافق و مخالف فعالان صنایع دستی، مردم و مسئولان در خصوص نحوه و کیفیت بسته‌بندی و ارزش‌گذاری صنایع دستی کشور است.

عکس کاور: www.ghoghnos.net