چرا احیای جنگل‌ها تاکنون بی‌نتیجه بوده است؟

همه ما قبول داریم که کاشت درخت برای محیط‌زیست، مفید است. پژوهش جدیدی درباره‌ی طبیعت انجام شده است که نشان می‌دهد اقدامات جهانی در حوزه‌ی احیای جنگل‌ها، به‌عنوان راهکاری برای حل مشکل تغییرات اقلیمی، تا حد زیادی ناموفق بوده است. طبق شواهد جدید،‌ اکثر کشورهایی که برنامه‌هایی برای کاشت درخت در مقیاس بزرگ داشته‌اند، درختانی کاشته‌اند که شاید بتواند به اقتصاد آن‌ها کمک کند،‌ اما نتوانسته‌اند در تحقق هدف اصلی‌شان یعنی ترسیب کربن (روند ذخیره‌ی کربن هوا در خاک و گیاهان) موفق باشند.

بر اساس پژوهش جدید،‌ ۴۵ درصد از درختان کاشته شده، از گونه‌هایی هستند که برای تولید کاغذ به‌سرعت برداشت می‌شوند. ۲۱ درصد دیگر شامل گونه‌های درختان مزرعه‌ای مانند میوه، آجیل و کاکائو می‌شوند. فقط ۳۴ درصد از درختان کاشته شده بخشی از به‌اصطلاح «جنگل طبیعی» هستند، در حالی که هدف اصلی چالش بن این بود که کل درختان برای جنگل طبیعی کاشته شوند. سایمون لوئیس از دانشگاه لیدز و شارلوت ویلر از دانشگاه ادینبرو و از نویسندگان پژوهش مذکور،‌ می‌گویند:

سیاست‌گذاران، درک درستی از موضوع احیای جنگل‌ها ندارند و مردم جامعه را گمراه می‌کنند.

با اینکه درختان جنگل زراعی، مزایای مهمی برای محیط‌زیست و اقتصاد ایجاد می‌کنند، اما مزارع تک‌کشتی (به‌خصوص زمانی که کشاورزان، برای کاشت محصولات زراعی، جنگل‌های طبیعی را از بین می‌برند)، نمی‌توانند در زمینه‌ی ترسیب کربن و تنوع زیستی، به‌هیچ‌وجه مزایای مشابه جنگل زراعی را تأمین کنند.

تعریف کلی از جنگل طبیعی عبارت است: «یک واحد گیاهی چند لایه که درختان آن‌ها را احاطه کرده‌اند و علف بسیار کمی در آنجا می‌روید.» به‌طور کلی جنگل طبیعی می‌تواند ۴۰ برابر بیشتر از جنگلی که هر ۱۰ سال برداشت می‌شود، کربن ذخیره ‌کند.

حتی قبل از چالش بن، چین در واکنش به جاری شدن سیل در امتداد رودخانه‌ی یانگ‌تسه، برنامه‌ی گسترده‌ای برای احیای جنگل‌ها در پیش گرفت. با وجود گذشت دو دهه از این برنامه، طبق پژوهش جدید،‌ ۹۹ درصد از درختانی که کاشته شده‌اند، از نوع مزارع تک‌کشتی بوده‌اند. در کشور نیجر،‌ پس از آنکه کشاورزان سالیان سال به توصیه‌های مأموران ترویج کشاورزی دولتی و خارجی برای از بین بردن درختان بومی گوش کردند، سرانجام به این نتیجه رسیدند که درختان بومی در همان نقطه‌ای که روییده‌اند، نقش مهمی ایفا می‌کنند. درختان، خاک را تثبیت کرده، نیتروژن تولید می‌کنند، جلوی بادهای شدید را می‌گیرند و مواد آلی خاک را بهبود می‌دهند. در نتیجه‌ی دانش و آگاهی کشاورزان، جنگل‌زدایی کاهش یافت، هرچند اکثر کشاورزان اکنون به کاشت درختانی روی آورده‌اند که به‌جای ترسیب کربنی، کمکی برای کسب درآمد بیشترشان باشد.

مجله‌ی آنلاین Yale Environment 360، گزارش کرده است که در برزیل، حدود ۸۲ درصد از تلاش‌ها برای احیای جنگل‌ها در راستای ایجاد مزارع تک‌کشتی بوده است و نه جنگل‌های طبیعی.

بر اساس مقاله‌ی تحقیقاتی نشنال جئوگرافی،‌ حتی تلاش‌های خاص سازمان جنگل‌داری آمریکا برای کاشت جنگل‌های طبیعی، طبق اهداف تعیین شده پیش نرفته است. این سازمان به‌منظور سهولت کاشت و استفاده از چوب درختان، طبق یک سنت دیرینه،‌ درختان بومی را در ریف‌هایی مرتب با فاصله‌ی ۳٫۵ متری کاشته بود و با اینکه اکثر درختان به حال خود رها شدند تا به جنگل‌های طبیعی تبدیل شوند، اما فاصله‌ی دقیق بین آن‌ها خطر آتش‌سوزی را تشدید کرد. اکنون این سازمان کاشت درخت را با هدف تنوع زیستی گونه‌ها و با فواصل نامنظم‌تر انجام می‌دهد. با وجودی که این روش زمان‌بر و پرهزینه است، اما باعث صرفه‌جویی در هزینه‌ی خاموش کردن آتش‌سوزی‌ها خواهد شد.

پژوهش دیگری نیز نشان داده است که یک کمپین دولتی در کانادا با این تصور که مرداب‌ها عامل نابودی درختان صنوبر هستند، اقدام به تخلیه‌ی مرداب‌ها کرد و با این کار یک آتش‌سوزی‌ به راه انداخت که ۲۴۰۰ خانه را در سال ۲۰۱۶ تخریب کرد. در واقع، به بهانه‌ی پرورش تعداد زیادتر درخت برای ذخیره‌ی کربن بیشتر، مرداب‌ها را یکی پس از دیگری نابود کردند. هرچند اکنون مشخص شده است که مرداب‌ها مقدار زیادی کربن را به‌طور طبیعی ذخیره می‌کنند و نسبت به آتش‌سوزی مقاوم‌تر هستند. صوفیا فاروقی از مؤسسه‌ی منابع جهانی می‌گوید:

با این طرز فکر که بدون در نظر گرفتن شرایط، هرچه درخت بیشتری بکاریم، بهتر است، عواقب ناخواسته‌ای رقم خواهد خورد. به‌عنوان مثال در ساحل غربی آمریکا، احیای جنگل شاید به‌معنای از بین بردن درختان طبیعت باشد.

به گفته‌ی فاروق، در سیاست‌ها باید مشخص شود که چه نوع درختی کاشته شود و این درختان چطور با سلامت بیشتر جنگل، مقدار آب در دسترس یا نیازهای مردم بومی هم‌خوانی دارند. با نزدیک شدن به شروع «دهه‌ی بازسازی اکوسیستم» که توسط سازمان ملل اعلام شده است، بسیاری از کارشناسان جنگل‌داری موافقند که راه‌حل‌های احیای جنگل‌ها باید هم در سطح ملی و هم در سطح جنگل‌‌های مجزا، بومی‌سازی شوند. از آنجا که کسب درآمد به‌خصوص درآمد از منابع پایدار حائز اهمیت است، کاشت محصولات فروشی باید در کنار کاشت ۳۵۰ میلیون هکتار جنگل طبیعی انجام شود.

تعهدات کلی برای اهداف خاص کاشت درخت بی‌نتیجه مانده و امکان سوء‌تعبیرهای مخرب را فراهم کرده است. برای درک اهمیت اکوسیستم‌های مختلف و اولویت دادن به مقوله‌ی حفاظت و سالم نگه‌داشتن اکوسیستم‌های طبیعی، به پژوهش و آگاهی بیشتری نیاز است. این طرز فکر که کاشت درخت، مفید است، منسوخ شده و گمراه‌کننده است. وندل بری، نویسنده، شاعر، فعال محیط‌زیست، منتقد فرهنگی و کشاورز آمریکایی است که در قطعه‌ای از اشعار خود این موضوع را به‌خوبی بیان کرده است: «بدان که محصول اصلی تو، جنگلی است که آن را نکاشته‌ای و برای امرار معاش از آن برداشت نمی‌کنی.»