باغ های استان خراسان جنوبی

باغ مود

باغ و قلعه مود در روستای مود، در چهل كیلومتری شرق بیرجند قرار دارد. این بنا با مساحت ۶۰۲۷۰ مترمربع دارای یك حصار و بیست برج مدور است كه با فاصله‌های مشخصی در حصار باغ قرار دارند. علاوه بر برج‌ها، خندقی به عرض تقریبا ده متر دورتادور حصار حفر شده و دفاع از قلعه را آسان‌تر کرده است. ورودی اصلی باغ در میانه ضلع شمالی آن قرار دارد و در دو طرف ورودی، دو برج و دو اتاق كوچك برای سكونت نگهبانان دیده می‌شود. در داخل قلعه بقایایی از یك بنای قدیمی– عمارتی تشریفاتی– شامل چند ایوان، بقایای یك هشتی، راهروها و اتاق‌ها بر جای مانده است.

در مركز این باغ عمارتی با ویژگی‌های معماری اواخر دوره قاجار و اوایل پهلوی قرار دارد. این بنا روی سكویی به ارتفاع حدود یك متر از سطح زمین‌های اطراف ساخته شده است. ورودی بنا یك ایوان با دو ستون قطور چهار ضلعی دارد. پس از ایوان، تالار وسیعی دیده می‌شود که در سه طرف آن، ورودی‌هایی قرار دارد. در سمت شرق و غرب تالار، دو اتاق و در ضلع جنوب آن تالار دیگری درست به‌اندازه تالار اول قرار دارد. در طرف شرق و غرب تالار دوم نیز دو اتاق دیده می‌شود. نقشه این بنا به‌گونه‌ای طراحی شده است كه با تعبیه درهای متعدد دستیابی به فضاهای گوناگون به‌راحتی صورت می‌گیرد.

اكثر اتاق‌ها بخاری دیواری دارند. مطبخ بنا در گوشه جنوب‌شرقی آن قرار دارد. در مقابل عمارت، یك استخر درست در وسط خیابان اصلی دیده می‌شود. باغ دارای دو خیابان اصلی است كه در مركز یكدیگر را قطع می كنند و درست در همین قسمت عمارت مركزی باغ واقع شده است. تزیینات بنا عبارت‌اند از: تزیینات نقوش اسلیمی، گل و بوته و نقش پرندگان روی دیوارها و طاق نماهای ایوان عمارت قدیمی، طاق‌نماهای تزیینی و تزیینات رسمی‌بندی در عمارت قدیمی و قرنیزهای گچی– به‌عنوان سرستون– در عمارت مركزی.

باغ گلشن

باغ گلشن یکی از باغ‌های نادر ایرانی است که آب جاری دائمی در آن جریان دارد. در این باغ گونه‌های مختلف گیاهان سازگار با اقلیم‌های متفاوت آب‌و‌هوایی وجود دارد. باغ گلشن طبس ‌را امیرحسین خان، سومین حاکم طبس،‌ از سلسله خوانینی که به فرمان نادرشاه به حکومت طبس منصوب شد، ساخته است.

ساختمان سردر باغ گلشن در زلزله ویرانگر شهریور ۱۳۵۷ طبس به‌کلی از بین رفت؛ اما هم‌اکنون در همان محل، ساختمانی با همان طرح و نقشه بنا شده است. باغ گلشن که از جمله باغ‌های طبقاتی به شمار می‌رود، حوضی بزرگ را در میان خود گرفته است که معمولا پلیکان‌هایی در آن شنا می‌کنند.

انواع درختان نخل تزئینی، کاج، نارنج، پرتقال، انگور و انواع گل‌های زینتی، این باغ را به یکی از بی‌نظیرترین و رویایی‌ترین باغ‌های کشور تبدیل کرده‌اند. این باغ هر سال، به‌ویژه در ایام نوروز پذیرای جمعیت قابل توجهی از مهمانان نوروزی به‌ویژه مسافران عبوری است.

باغ بهلگرد

این عمارت - باغ در یک کیلومتری روستای بهلگرد و ۱۵ کیلومتری شرق بیرجند واقع است. دو باغ، دو عمارت، یک اصطبل، سکونتگاه خدمه و یک یخدان طبیعی اجزای تشکیل‌دهنده این مجموعه هستند. این عمارت روی چهار ستون آجری و مدور ساخته شده که چشم‌گیر‌‌ترین تزیینات بنا نیز محسوب می‌شوند و در کل تجملات و تزیینات چندانی در ساخت آن به کار نرفته و نسبت به دیگر باغ‌‌های بیرجند ساده و بی‌پیرایه‌تر جلوه می‌کند.

دو باغ مجزا از هم که یکی از آن‌ها اصلی‌تر بوده و به بیرون راه دارد، باغ بیرونی و باغ کوچک‌تر نیز باغ درونی گفته می‌شود. حوض‌‌های آبی هم که از اصول معماری ایرانی تبعیت می‌کنند، در وسط این دو باغ تعبیه شده‌اند. در مرکز باغ نیز استخری چهارضلعی وجود دارد که جزیره‌ای هشت‌ضلعی در وسط آن به چشم می‌خورد.

از جذابیت‌‌های ویژه این باغ- ‌عمارت یخدانی طبیعی است که در فاصله ۱۵۰ متری شمال عمارت به چشم می‌خورد. آن زمان در زمستان، کارگران بسیاری با استفاده از یخ‌زدن آب نهری که به درون استخر می‌ریخته، یخ را ساخته‌ و قطر یخ را با افزودن آب افزایش می‌دادند و درون این یخدان ذخیره می‌کردند تا در گرمای تابستان مورد استفاده صاحبخانه و مهمانان ویژه قرار گیرد.

باغ امیرآباد

باغ و کوشک امیرآباد در ۵ کیلومتری غرب بیرجند واقع و به امیرمعصوم‌خان شیبانی تعلق داشته است. قدمت آن به اوایل دوره قاجاریه بازمی‌گردد. در ساخت این بنا، معماری اسلامی به‌همراه نماد‌های سنتی ایرانی کار شده است.

فرم طبقه اول بنا به تبعیت از طبقه همکف، به‌شکل چلیپایی (فرم متقاطع) طراحی و ساخته شده و هماهنگی و نظم چشم‌گیری را به کل مجموعه بخشیده است. در تزیینات این بنا تجملات زیادی به کار برده نشده و این سادگی به‌همراه هماهنگی و نظم، نگاه بازدیدکننده را بیشتر به خود جلب می‌کند.

درختان انار و میوه‌‌های گوناگون، کاج‌‌ها و گل‌‌های زینتی فراوان، طراوت و خرمی این باغ بزرگ و مشجر را فراهم آورده‌اند. هم‌اکنون این باغ و ‌عمارت در اختیار اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری قرار گرفته و بخش‌‌هایی از آن به کتابخانه، دانشگاه، موزه، سفره‌خانه و چایخانه سنتی اختصاص یافته است.

باغ اکبریه

باغ اکبریه بیرجند در انتهای خیابان معلم، روستای اکبریه، در استان خراسان جنوبی قرار گرفته است. این باغ با وسعتی در حدود ۴۵۰۶۹ مترمربع با شماره ۲۳۲۶ در ۲۰ خرداد ماه سال ۱۳۷۸ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

این باغ در بستری کوهستانی واقع شده و متشکل از دو بنا است که قدیمی‎ترین آن ساختمانی متعلق به حشمت‎الدوله، پدر ابراهیم شوکت‎الملک، است و تاریخ احداث آن به اواخر دوره‌ زندیه و اوایل دوره قاجاریه (۱۳۶۴-۱۳۰۰ قمری) برمی‎گردد. بنای دیگر این مجموعه ساختمان تشریفات است که شوکت‌الملک بنیان گذارده است. این باغ به‌عنوان محل سکونت، پذیرایی و انجام امور دیوانی مورد استفاده قرار می‌گرفت، به‌طوری که در لهجه محلی به کلاته سرکار امیر شهرت یافت. بعد از درگذشت ابراهیم خان شوکت‌الملک، پسر وی اسدالله علم، وزیر دربار شاه، از این باغ به‌عنوان محل سکونت در برخی از ایام سال استفاده می‎کرد. علم بنای مزبور را وقف آستان قدس رضوی کرد و در سال ۱۳۷۱ در اختیار سازمان میراث فرهنگی قرار گرفت.

ساخت این مجموعه از اوایل دوره‌ قاجار تا اواخر آن دوره و در چند مرحله انجام شده است. این مجموعه شامل چند عمارت است که قدیمی‎ترین آن، عمارت حشمت‌الملک در منتهی‌الیه شرقی، شامل دو طبقه، است. طبقه همکف دارای دو دالان و راهرو نسبتا طویلی است و رابط میان سه بخش مهم مجموعه، یعنی باغ اصلی، باغ جنوبی و اصطبل است. عمارت مرکزی در جبهه‌ غربی و با عملکرد تشریفات و پذیرایی از مهمانان که تقریبا به‌عنوان هسته‌ مرکزی باغ به حساب می‎آید، از تزیینات و چشم‎انداز بسیار عالی برخوردار است. این کوشک در دو طبقه ساخته شده و دارای تزیینات منبت، مشبک و نیز ارسی با شیشه‎های رنگی، تزیینات گچی با طرحهای اسلیمی و هندسی است.

وجود درختان بلند قامت کاج در دو طرف خیابان و نیز خیابان‌های منتهی به خیابان اصلی عمارت مرکزی بر‌ زیبایی و طراوات باغ و نمای آن افزوده است. باغ جنوبی واقع در جبهه‌ جنوبی و کوچک‌تر از باغ شمالی است. این باغ با فضاهایی چون فضاهای خدماتی، عمارت مرکزی و دیواره غربی اصطبل احاطه شده است. یکی از عناصر مهم آن، استخر نسبتا بزرگ با طرح مربع است که بخش عمده فضای باغ را به خود اختصاص داده است. استخر در وسط سکویی مربع شکل دارد. درختان موجود در این باغ شامل کاج، انار و توت هستند و گوشه‎هایی از باغ گل‌های تاج خروس به چشم می‎خورد. از جبهه‌ جنوبی این باغ ورودی به روستای اکبریه تعبیه شده است. هم‌اکنون بخش‌های مختلف این باغ و عمارت مورد استفاده‌ اداره‌ کل میراث فرهنگی و گردشگری خراسان جنوبی است. بخش احداث شده در اوایل دوره قاجار، به‌عنوان کتابخانه و دانشکده‌ هنر دانشگاه بیرجند فعال است. از بخش مرکزی که در دوره قاجار احداث شده به‌عنوان موزه‌ باستان‌شناسی و مردم‌شناسی استفاده می‌شود. بخش ساخته شده در دوره پهلوی کاربری اداری دارد و بالاخره دیگر بخش‌ها به سفره‌خانه و چایخانه سنتی اختصاص یافته است.

باغ شوکت آباد

باغ شوکت‌آباد در ۱۰ کیلومتری شرق بیرجند، در کنار راه بیرجند به زاهدان و در روستای شوکت‌آباد استان خراسان جنوبی قرار دارد. این باغ با وسعتی در حدود ۵/۸ هکتار با شماره ۲۳۶۳ در ۲۳ مردادماه سال ۱۳۷۸ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. این باغ در بستری کوهستانی قرار گرفته است و مربوط به دوره‌ قاجار و از املاک امیر اسماعیل خان شوکت‎الملک بوده که به‌عنوان سکونتگاهی ییلاقی استفاده می‎شده و به‌دلیل آنکه وی وارث و فرزندی نداشت اموال او به برادرش، محمدابراهیم خان، رسید و بعدها اسدالله علم، وزیر دربار، آن را وقف کرد.

این باغ دارای ورودی‎ها، عمارت اندرونی، فضاهای خدماتی، اصطبل، یخچال و برج‌های نگهبانی است. عمارت اصلی باغ در ضلع جنوبی و با محور شرقی ـ غربی بنا شده است. این عمارت دارای سه بخش است:

۱. حوضخانه؛

۲. بخش مرکزی؛

۳. اتاق‌های ضلع شرقی و غربی حوضخانه.

فضاهای خدماتی شامل: سرویس بهداشتی، مطبخ، حمام، اتاق‌های خدمه و نگهبانان است که در گوشه جنوب‌شرقی و نیز در ضلع جنوب عمارت اصلی قرار دارند. این باغ در چهار گوشه دارای برج‌های نگهبانی است.

درختان موجود در باغ شامل درختان تزیینی، سایه‎دار و میوه‎دار از جمله چنار، کاج، سرو، هلو، انار، توت، زردآلو و تاک هستند. درختان باغ بیشتر از گونه کاج هستند که در میان آن‌ها درختان عرعر، انار و گردو به‌همراه بوته‎های گل مثل شقایق و محمدی به چشم می‌خورند. از بخشی از این باغ به‌عنوان موزه‌ تاریخ طبیعی و حیات وحش بیرجند استفاده می‌شود و بخشی دیگر به رستوران سنتی تغییر کاربری داده است.

باغ خان

خانه‌ای بسیار قدیمی معروف به باغ خان یكی دیگر از منازل قدیمی است كه در بافت قدیمی شهر بشرویه و در خیابان ملاعبدا… تونی بشروی، كوی ملاسعدی واقع شده است. این منزل متعلق به امیرحسن‌خان طبسی بوده و به باغ خان مشهور و اواسط دوره قاجاریه به سبك ابنیه‌ زیبا و خاص آن دوره ساخته شده است. مصالح به كار رفته در این بنا خشت خام وگل است و نمای بیرونی آن با كاهگل و قاب‌بندی‌های گچی تزئین شده است. این بنا حیاطی مربع شكل و بزرگ دارد كه اتاق‌هایی در اطراف آن ساخته شده‌اند. این اتاق‌ها دارای سردرهایی رسمی‌بندی شده و پایه‌ها و دیوارهایی آراسته با ترنج‌های گچ‌بری شده است. در میانه ضلع غربی و شرقی حیاط دو ایوان رو‌به‌روی هم بنا شده و شاه‌نشین منزل در پشت ایوان شرقی قرار گرفته است. در پشت این ایوان بادگیری وجود داشته كه اكنون از بین رفته است. بخش اعظم بادگیر به داخل شاه‌نشین و شعبه‌ای از آن به سردابه مستطیل شكل زیر ایوان راه می‌یابد. بادگیر سالمی در بخش جنوبی بنا قرار دارد كه به اتاق هشت ضلعی حوض‌خانه متصل است. حوض‌خانه‌ این سازه دارای تزیینات زیبای گچبری و رسمی‌بندی استادانه‌ای در قسمت گنبد است. نور فضا با کمک پنجره‌های مشبك واقع بر ساقه هشت ضلعی گنبد كلاه فرنگی تأمین می‌شود. شاخه‌ای از آب قنات بشرویه درون حوض‌خانه وارد شده و از آنجا به‌منظور آبیاری درختان باغ به حیاط هدایت می‌شده است. بخش‌های دیگر منزل شامل اتاق‌های نشیمن تابستانی و زمستانی، انبار، تنورخانه و… فاقد تزیینات هستند.