از قسطنطنیه تا استانبول: داستان تغییر نامی که تاریخ را رقم زد!

استانبول، شهری که در طول تاریخ خود بارها تغییر نام داده، همواره نقشی مهمی در تاریخ و سیاست داشته است. این شهر، به‌عنوان تنها پایتخت دنیا که دو قاره را در بر می‌گیرد، یکی از استراتژیک‌ترین و تاریخی‌ترین مکان‌ها در جهان محسوب می‌شود.

استانبول در ابتدا با نام «بیزانس» شناخته می‌شد و سپس، به «قسطنطنیه» تغییر نام یافت؛ این دوران همراه با شکوفایی و تبدیل شدن شهر به مرکز فرهنگی و اقتصادی روم شرقی و امپراتوری بیزانس بود. پس از فتح عثمانی‌ها، قسطنطنیه به پایتخت جدید این امپراتوری تبدیل شد؛ با این حال، نام آن به‌طور رسمی تا قرن‌ها تغییر نکرد.

با شکل‌گیری جمهوری ترکیه در اوایل قرن بیستم، نام این شهر به‌طور رسمی به «استانبول» تغییر یافت و همچنان، به‌عنوان یکی از مهم‌ترین شهرهای جهان باقی مانده است. امروزه، استانبول با هویت غنی و تنوع فرهنگی خود، نمایی از گذشته پرفراز و نشیب و تاریخ پربار این منطقه است. در این نوشتار با چگونگی تغییر نام‌های این شهر و تحولات فرهنگی آن، بیشتر آشنا می‌شوید. 

قسطنطنیه چگونه به استانبول تبدیل شد:

• استانبول؛ پل ارتباطی بین شرق و غرب
• تغییرات فرهنگی و نام‌های مختلف استانبول
• به رسمیت شناخته شدن نام استانبول

استانبول؛ پل ارتباطی بین شرق و غرب

استانبول، شهری بسیار نادر و منحصربه‌فرد و تنها مکانی است که هم‌زمان در اروپا و خاورمیانه قرار دارد؛ در واقع، این کلان‌شهر ترکیه به‌طور هم‌زمان، یک شهر آسیایی و اروپایی محسوب می‌شود.

این جغرافیای خاص، توضیح خوبی برای این سوال است که چرا استانبول، در زمانی که نام قسطنطنیه را یدک می‌کشید، پایتخت امپراتوری روم شرقی یا همان امپراتوری بیزانس بود؛ همچین، چرا بعدها به مرکز قدرت سلاطین عثمانی تبدیل شد که نفوذشان به آفریقا و جهان عرب نیز گسترش یافت؟

_{منبع عکس: aljazeera؛ نام عکاس: نامشخص} 

 شاید این سوال پیش بیاید که قسطنطنیه دقیقا چه زمانی نام خود را به استانبول تغییر داد. پاسخ این است که برخلاف تصور رایج، این اتفاق با تصرف شهر توسط نیروهای عثمانی در سال ۱۴۵۳ میلادی رخ نداد. فاتحان ترک‌زبان، مدت‌ها پس از فتح شهر، از نام «قسطنطنیه» (به ترکی؛ کستانتینیه Kostantiniyye) در اسناد رسمی استفاده می‌کردند.

«کریستوف هرزوگ» (Christoph Herzog)، رئیس دپارتمان مطالعات ترکیه در «دانشگاه بامبرگ» (University of Bamberg) آلمان، دراین‌باره چنین می‌گوید:

این یک واقعیت است که عثمانی‌ها در هزاران سند رسمی خود، «استانبول» را با نام «کستانتینیه» ذکر کرده‌اند.

_{منبع عکس: TÜRK-TARİH-KURUMU؛ نام عکاس: نامشخص} 

تغییرات فرهنگی و نام‌های مختلف استانبول

بزرگ‌ترین شهر ترکیه فعلی، پیش از اینکه نام «قسطنطنیه» را به خود بگیرد، نام‌های متعدد بسیاری داشت. این شهر در سال ۶۵۷ پیش از میلاد و توسط یونانی‌ها، با نام «بزانتیون» (Bazantion) تاسیس شد که بعدها، به نام لاتین «بیزانتیوم» (Byzantium) تغییر یافت.

علاوه بر آن و به افتخار پسر امپراتور روم، به نام‌های «روم جدید» (New Rome) و «آگوستا آنتونینا» (Augusta Antonina) نیز خوانده شده و لقب‌هایی همچون «ملکه شهرها» (Queen of Cities) یا به‌سادگی، «شهر» (The City) را نیز داشته است.

_{منبع عکس: Pinterest؛ نام عکاس: نامشخص} 

امپراتور روم، «کنستانتین کبیر» (Constantine the Great) که به‌عنوان اولین امپراتور مسیحی روم نیز شناخته می‌شود، نام شهر را در سال ۳۳۰ پیش از میلاد و به افتخار خود به «قسطنطنیه» تغییر داد و این نام، تا زمان ورود عثمانی‌ها باقی ماند.

عثمانی‌ها، نام قسطنطنیه را به‌طور رسمی و هنگام تصرف آن در قرن پانزدهم میلادی تغییر ندادند؛ اما این فتح، تغییرات ژئوپلیتیکی چشمگیری را به‌همراه داشت؛ زیرا مرکز ثقل قسطنطنیه به‌سمت شرق و دور از اروپا حرکت کرد.

«کریستوف هرزوگ» دراین‌باره چنین می‌گوید:

من فکر می‌کنم که اهمیت استراتژیک و نمادین استانبول، حتی در آن زمان نیز شناخته شده بود؛ همان طور که این شهر، به‌عنوان پایتخت جدید امپراتوری عثمانی نیز انتخاب شد.

 _{منبع عکس: fikriyat؛ نام عکاس: نامشخص} 

مردم سایر نقاط امپراتوری، شروع به استفاده از کلمه «ایستانپولین» (Istanpolin) کردند که در ترکی، به‌معنای «به سوی شهر» (اقتباس شده از عبارت یونانی به شهر یا eis tan polin) است و در واقع، برای توصیف عامیانه مقر جدید قدرت امپراتوری عثمانی به کار می‌رفت.

«ایستانپولین» به مرور، بیشتر مورد استفاده قرار گرفت؛ اما «قسطنطنیه» به‌عنوان نام رسمی، همچنان باقی ماند. با گذشت قرن‌ها و به‌تدریج، زبان عامیانه تغییر کرد و در نهایت، «ایستانپولین» جای خود را به «استانبول» داد.

_{منبع عکس: aksam؛ نام عکاس: نامشخص} 

به رسمیت شناخته شدن نام استانبول

پس از شکست امپراتوری عثمانی در جنگ جهانی اول، سلطنت آن‌ها در سال ۱۹۲۲ میلادی منسوخ و جمهوری ترکیه در سال ۱۹۲۳ میلادی متولد شد. اندکی پس از آن و در سال ۱۹۳۰ میلادی، سرویس پستی ترکیه تصمیم گرفت که با توجه به نیازی که برای توضیح و شفاف‌سازی بیشتر احساس می‌شد، «استانبول» را به‌عنوان نام رسمی شهر ثبت کند. 

سایر نهادها نیز به‌زودی از این تصمیم پیروی کردند و در همان سال، وزارت امور خارجه آمریکا و دیگر دولت‌ها در سراسر جهان، عنوان «استانبول» را در ارتباطات رسمی خود به کار بردند.

 _{منبع عکس: fikriyat؛ نام عکاس: نامشخص} 

بر اساس تمام مستندات موجود، به‌طور دقیق نمی‌توان گفت که چه زمانی نام «قسطنطنیه» به «استانبول» تبدیل شد؛ چراکه این نام، زمانی رسمیت یافت که مدت‌ها بود که مردم از کلمه «استانبول» و اشکال مختلف آن استفاده می‌کردند. به عبارت دیگر، تعیین تاریخ مشخصی برای انتقال این واژه در گفتار عامه، دشوار است؛ زیرا زبان، به‌تدریج به تکامل می‌رسد.

«هرزوگ» معتقد است که اکنون نیز ردپای تاریخ پربار استانبول با نام‌های متعدد آن، در ساختار فرهنگی شهر به چشم می‌خورد. این شهر، به‌عنوان پایتخت امپراتوری‌ که برای قرن‌ها، سه قاره را در بر می‌گرفت، گروه‌های زیادی از مردم را در خود جای داده است.

_{منبع عکس‌ها:، fikriyat، aydinlik، Pinterest؛ نام عکاس: نامشخص}

شما درباره تاریخچه شهر استانبول، سیر تغییر و تحولات فرهنگی و اسامی مختلف آنچه می‌دانید؟ لطفا نگاه و نظر ارزشمند خود را با ما و سایر همراهان کجارو  نیز به اشتراک بگذارید. 

_{عکس کاور: مسجد سلطان احمد یا مسجد آبی استانبول؛ منبع عکس کاور: livescience؛ نام عکاس: نامشخص}