آداب و رسوم زرتشتیان؛ آیین‌های ماندگار از دیروز تا امروز

دین زرتشت از ادیان مهم و تاثیرگذار در تاریخ ایران محسوب می‌شود. از آنجایی که همواره دین زرتشت در ایران پیروان زیادی داشت، شناخت این دین و آداب و رسوم آن برای ایرانیان مهم و ضروری است. علاوه بر ایران دین زرتشت در سراسر جهان به‌عنوان دینی سازمان‌یافته و مهم شناخته می‌شود. تعدادی از همین آداب و رسوم فعلی که ایرانیان هر ساله انجام می‌دهند، مثل شب یلدا، نوروز و... در همین دین بزرگ و باستانی ریشه دارد. در حال حاضر نیز زرتشتیان در برخی از شهرهای ایران زندگی می‌کنند و آیین‌ها و آداب و رسوم زیادی را هرساله انجام می‌دهند. در ادامه برخی از این آداب و رسوم باستانی را به شما معرفی می‌کنیم.

با توجه به نوشته‌های فارسی میانه و زرتشتی، آداب و رسوم و مراسمی که زرتشتیان امروزه انجام می‌دهند، با مراسم گذشتگانشان تفاوت‌هایی دارد. این تفاوت‌ها حتی در رسوم پیروان دین زرتشت در مناطق مختلف ایران نیز دیده می‌شود؛ اما همه این رسوم ریشه مشترکی دارند و در کلیات دقیقا شبیه به هم هستند. از دلایلی که سبب تفاوت‌ها در این آداب و رسوم می‌شود می‌توان به تغییرات و گوناگونی تقویم اشاره کرد. برخی زرتشتیان از تقویم بدون کبیسه پیروی می‌کنند که سبب شده است برخی جشن‌ها در زمان برگزاری دارای تغییراتی باشند. دلیل دیگر را می‌توان در مهاجرت زرتشتیان بعد از انواع تهاجم‌هایی که به ایران و زرتشتیان انجام شد جست‌وجو کرد. این تهاجم‌ها سبب شد که عده‌ای از پیروان زرتشت جابه‌جا شده و در نقاط مختلف پراکنده شوند؛ همین امر نیز منجر به تغییر یا تلفیق رسوم زرتشتیان شده است.

منبع عکس: 3dpuzzle؛ عکاس: نامشخص

گاهنبار واژه‌ کوتاه شده «گاهان بار» به معنی زمان‌ها و گاه‌های به ثمر رسیدن و به بار آمدن است. در گذشته پیشه اصلی ایرانیان دامداری و کشاورزی بود. جشن‌های گاهنبار نیز به همین پیشه آنان ارتباط دارد و برای بزرگداشت و کاشت درخت، گیاه و محصولات کشاورزی و گرامیداشت آب، خاک، هوا و روشنایی برگزار می‌شود. زرتشتیان همواره بر این باور هستند که خداوند یا اهورا مزدا در ۶ مرحله جهان هستی را آفرید. با توجه به ۶ مرحله آفرینش جهان مادی، گاهنبار نیز در ۶ دوره انجام می‌شود.

طبق متون قدیمی هر گاهنبار به یکی از مراحل آفرینش مثل آفرینش آسمان، آب، زمین، گیاهان و چهارپایان و در آخر انسان اشاره دارد. نخستین گاهنبار در نیمه بهار و اردیبهشت ماه هنگام برداشت محصولاتی مثل گندم و جو است. دومین گاهنبار در تیرماه تابستان هنگام کاشت حبوبات و برنج در نزد زرتشتیان برگزار می‌شود. شهریور ماه و زمان برداشت علوفه برای دامداری، هنگام گاهنبار سوم است. چهارمین گاهنبار در مهرماه و زمان کاشت محصولات زمستانی و پنجمین گاه انبار در نیمه دی برگزار می‌شود که در گذشته به جشن استراحت کشاورزان معروف بود. گاهنبار ششم در اواخر سال و پایان اسفند ماه، هنگام تعادل هوا و آمادگی کشاورزان برای کشت و کار سال آینده جشن گرفته می‌شود. در این روز اهورامزدا به سبب برکاتی که به مردم داده است، ستایش می‌شود.

برخی بر این باورند که گاهنبار را زرتشت پیامبر پایه‌گذاری کرده است؛ اما گفته می‌شود که این جشن‌ها قبل از ظهور زرتشت نیز وجود داشته‌اند. موبدان و بزرگان زرتشتی پس از اجرای مراسم و تقدیس و خواندن اوستا، میوه و آجیل را بین مردم تقسیم می‌کنند و این روز را گرامی می‌دارند. اگر نوزادی تازه به دنیا آمده باشد، در برخی از گاهنبارها، پدر درخت همیشه سبزی چون کاج و سرو در نزدیکی محل سکونتشان می‌کارد و از آن نگهداری می‌کند. در میان زرتشتیان ایران گاهنبار بسیار رواج دارد و بیشتر زرتشتیان چه فقیر و چه غنی، برگزاری حداقل یک جشن گاهنبار در سال را جزو وظایف دینی خود برمی‌شمارند.

منبع عکس: برساد؛ عکاس: نامشخص

سفره آیینی یکی از اجزای مهم رسومات زرتشتی است که در اکثر جشن‌ها و مراسم‌ها پهن می‌شود و عناصری روی آن قرار می‌گیرند که هریک نمادی از آفرینش هستند و بنا بر اعتقادات زرتشتیان با نمادهای گیتایی امشاپسندان ارتباط دارند. سفره‌ پهن‌شده روی زمین نماد سپندارمز و ظرف‌های فلزی نماد شهریور امشاپسند (نگهبان فلزات) است. موبد و اوستایی که او می‌خواند به اورمزد تعبیر می‌شود.

• آب: آب به‌عنوان نماد خورداد امشاپسند (نگهبان آب)، در تمامی آیین‌ها، چه سوگواری و چه جشن بر سر سفره قرار دارد. آب برای این سفره‌ها باید دست نخورده و کاملا پاک باشد. از آب قنات یا جویی که روان است تهیه شود و کسی از آن ننوشیده باشد. به‌دلیل اطمینان از پاک ماندن این آب، ظرف را سه بار با خاکستر و سپس با آب می‌شستند؛ اما امروزه از خود آب لوله‌کشی برای این منظور استفاده می‌شود. در مراسم شادی مثل عروسی، نوروز یا سدره‌پوشی، به‌جای آب از گلاب استفاده می‌کنند و بعد از مراسم با آن گلاب دست و روی خود را معطر می‌کنند.
• آتش: روشنی آتش نمادی از اردیبهشت امشاپسند (نگهبان آتش)، در مراسم مختلف زرتشتیان تقدیس شده است. در پایان مراسم و بعد از نیایش پایانی، موبد آتش را بین مردم می‌گرداند و افراد حاضر در مراسم دست‌هایشان را به‌سمت صورت می‌برند و با موبد حاضر در مراسم برای شکرگذاری هم‌راستا می‌شوند. پس از مراسم این آتش را به آتشکده می‌برند تا با آتش مقدس اصلی پیوند دهند.
• میوه: میوه‌ها که به نماد امرداد امشاسپند شناخته می‌شوند و بر سفره آیینی قرار داده می‌شوند، باید میوه‌های فصل باشند. علاوه بر آن چند نوع میوه خشک نیز زینت‌بخش سفره است که به آن« لُرَک» می‌گویند. این لرک‌ها شامل سنجد، خرما، کشمش، گردو، بادام، زردآلوی خشک، آلو و توت می‌شوند. لرک جشن و شادی با لرکی که در مراسم گاهنبار و درگذشتگان وجود دارد، مقداری متفاوت است و از نقل و شیرینی در آن استفاده می‌شود.

منبع عکس: برساد؛ عکاس: نامشخص

• نان: نان تازه نیز یکی دیگر از ارکان مهم سفره‌های آیینی زرتشت است. نان برای سفره آیینی به‌ نسبت مراسم خیرات و یادبود درگذشتگان بسیار بزرگ‌تر پخته می‌شود؛ تقریبا دو برابر نان‌های مراسم خیرات. برای بوی بهتر و بیشتر نان‌ها روی آن سبزیجات معطر و همچنین دانه‌های خوش‌بویی مثل کنجد می‌ریزند که عطر و طعم نان‌ها را بی‌نهایت بهتر می‌کند.
• ظروف: ظرف‌هایی که از گذشته تاکنون در مراسم و سفره آیینی استفاده می‌شوند، از جنس روی یا مس هستند. در گذشته آب و نوشیدنی در ظروف روزین (ظرف فلزی سبک از جنس آلیاژ روی) و خوراکی‌ها در ظروف مسی سرو می‌شدند.
• گیاهان: دو گیاه سرو و مورت نماد سرسبزی و زندگی جاودانه است و از نمادهای آفرینش محسوب می‌شود. در مراسم غم و سوگواری از گیاه مورت و در مراسم شادی از گیاه درخت سرو استفاده می‌شود. رشد و سرسبزی از زمان‌های قدیم در مراسم نوروز نیز دیده می‌شود.
• سفره: سفره‌ سفید که روی زمین گسترده می‌شود، تمامی میوه‌ها، خوراکی و نوشیدنی ها و... را در دل خود جای می‌دهد. زمین به‌عنوان نماد سپندارمذ شناخته می‌شود. سفره‌ سفید نیز آرزوی بازماندگان برای شادی و سفیدی روان درگذشتگانشان است. همچنان که در همین زمان پیروان زرتشت جامه‌هایی سفید و پاک بر تن دارند.
• شیر و تخم‌مرغ: شیر به‌عنوان نماد آفرینش حیوانات و چهارپایان بر سر سفره گذاشته می‌شود. در مراسم گاهنبار یا بزرگداشت درگذشتگان، قرار دادن تخم‌مرغ در سفره آیینی بسیار مهم است و در هر مراسم با توجه به نوع آن، تعداد تخم‌مرغ‌ها متفاوت می‌شود.

از جمله مهم‌ترین جشن‌هایی که از گذشته درخشان ایرانی و دین زرتشت برای ما به‌جای مانده است، می‌توان عید نوروز باستانی و جشن‌های مربوط به آن را نام برد.

نوروز از گذشته‌های دور نسل به نسل به ما رسیده و برای ایرانیان بسیار مهم است. این جشن برای زرتشتیان از حدود یک ماه قبل شروع می‌شودو تا حدود بیست روز بعد از نوروز ادامه پیدا می‌کند. در این بین انواع جشن‌های مختلف از چهارشنبه‌سوری تا جشن درختکاری و... برگزار می‌شود. در ادامه با تعدادی از رسوم مرتبط با نوروز آشنا شوید:

منبع عکس: حقوق نیوز؛ عکاس: نامشخص

• خانه تکانی: یکی از رسوم نوروز که هنوز ادامه دارد و مردم ایران‌زمین قبل از سال نو آن را انجام می‌دهند، خانه‌تکانی است. هم‌زمان با فرارسیدن فصل رشد و نمو گیاهان و سرزندگی آن‌ها، مردم نیز خانه‌های خود را غبارروبی می‌کنند و با پاکی و شادابی به استقبال فصل بهار می‌روند. زرتشتیان بر این باورند که تا گاهنبار اول باید خانه‌تکانی تمام شود و همه چیز برای نو شدن آماده باشد. این مرحله از رسوم قبل از نوروز بسیار مهم است تا آن حد که تمامی وسایل خانه کاملا تمیز و غبارروبی می‌شود و گاهی نیز برخی افراد دیوارهای خانه را مجدد رنگ و نقاشی می‌کنند.

منبع عکس: بانوزی؛ عکاس: نامشخص

• روز درختکاری: زرتشتیان و ایرانیان همواره برای سرسبز نگهداشتن محیط خود درختان جدیدی می‌کارند و درختان قدیمی را هرس می‌کنند. در این روز به مراقبت و محافظت از طبیعت و درختان می‌پردازند. در حال حاضر، پانزدهم اسفند را به‌عنوان روز درختکاری در تقویم ثبت کرده‌اند؛ همان رسمی که از پیشینیان ما به ارث رسیده است.
• چهارشنبه سوری: پیش از فرا رسیدن سال نو جشنی به نشانه‌ استقبال از نشاط و زایش دوباره طبیعت برپا می‌شود. این رسم از صدها سال قبل در ایران‌زمین برگزار می‌شد و همواره پیروان زرتشت آن را با اندکی تفاوت به‌شکل باشکوهی در سراسر ایران انجام می‌دادند. در حال حاضر نیز این رسم از گذشتگان به ما رسیده است و آخرین سه‌شنبه هر سال را با برپایی آتش و پایکوبی جشن می‌گیریم. برخی منابع بر این باورند که در یزد و روستاهای آن، ساعت‌های پایانی سال و پیش از دمیدن آفتاب، به بالای پشت بام‌ها می‌رفتند و برای استقبال و شادی روح درگذشتگان آتش می‌افروختند و جشن می‌گرفتند.در حال حاضر، چهارشنبه سوری با تغییرات بسیاری همراه شده است. طبق برخی نظریه‌ها «چهار» در مراسم چهارشنبه سوری، به چهار فصل سال اشاره می‌کند و برپایی آتش‌، اشاره به استقبال از فصل گرما دارد. «سوری» نیز به‌معنای سرخ، به تحرک و پویایی اشاره دارد و بهار را فصل تلاش و حرکت می‌داند. به‌طور کلی برافروختن آتش به همان شکل گذشته انجام می‌شود؛ اما زمان و نوع انجام آن که پریدن از روی آتش باشد، در باور زرتشتیان نبوده است. زرتشتیان پریدن از روی آتش را نوعی بی‌احترامی به آتش مقدس می‌دانستند و به نظر می‌رسد که برخی از جزئیات آن پس از اسلام این‌چنین دستخوش تغییر شده‌اند.

منبع عکس: خبرفوری؛ عکاس: نامشخص

• پنجه: حدودا پنج روز مانده به آغاز سال نو و بهار طبیعت، زرتشتیان در مراسمی به نام پنجی مراسم دینی خود را انجام می‌دهند و در آن برای درگذشتگان خود خیرات می‌کنند. زرتشتیان ده روز مانده به لحظه تحویل سال را که در آن خانه‌تکانی می‌کنند، به‌عنوان پنجه بزرگ و پنج روز مانده به نوروز را پنجه کوچک می‌نامند و برای آن جشن می‌گیرند. در پنجه کوچک هرروز سه یا چهار بار گهنبار خوانی و در خانه‌ها پذیرایی از مهمانان انجام می‌شود. آخرین شب پنجی، یعنی همان آخرین شب سال را نیز «شب وه» می‌گویند که در آن شب نیز دور هم جمع می‌شوند و ستایش انجام می‌دهند.
• جشن نوروز: جشن بزرگ نوروز که از دیرباز برای ایرانیان معنا و مفهوم ویژه‌ای دارد و تمام ایرانیان و زرتشتیان این روز را گرامی می‌دارند. برای نوروز سفره‌ای پهن می‌کنند و روی آن خوراکی‌های محلی و سنتی و هفت نماد به نشانه‌ هفت امشاسپند می‌گذارند. اعضای خانواده هنگام تحویل سال انواع شیرینی و خوراکی به یکدیگر تعارف می‌کنند و خدا را بابت برکات و نعمت‌هایش نیایش می‌کنند.
• دید و بازدید نوروز: زرتشتیان پس از تحویل سال در بامداد روز اول فروردین، برای دید و بازدید به آتشگاه محل زندگی خود می‌روند، به یکدیگر شادباش می‌گویند و به ستایش اهورامزدا می‌پردازند. روزهای بعد شروع به دید و بازدید از فامیل و اقوام خود می‌کنند. این رفت ‌و آمدها گاه تا دوازدهم فروردین ماه ادامه دارد. روز اول از اقوام نزدیک و درجه اول شروع می‌شود و پس از آن در روزهای بعد به دیدن اقوام دورتر می‌روند. این روزها فرصتی مناسب برای رفع کدورت بین دوستان و آشنایان است.خانواده‌هایی که در سال گذشته، عزیزی را از دست داده‌اند، در روز اول نوروز سفره‌ای سپید شامل نمادهایی از امشاسپندان، قهوه، حلوا و نبات پهن می‌کنند. بستگان به دیدن این خانواده می‌آیند و اصطلاحی مثل «جایش سبز» و «خدا بیامرزد» می‌گویند تا تسلایی بر دل بازماندگان باشد. وابستگان نزدیک درگذشته، فقط در روز اول نوروز پذیرای مهمان هستند و بازدید عید ندارند.
• زایش اشوزرتشت: یکی دیگر از جشن‌های مهم زرتشتی‌ها در روز ششم فروردین برگزار می‌شود که روز متولد شدن پیامبر ایرانی است. زرتشتی‌ها در این روز نیز مانند بقیه جشن‌ها و چه بسا باشکوه‌تر در آتشگاه‌ها گردهم می‌آیند و تولد پیامبرشان را جشن می‌گیرند.

منبع عکس: دلگرم؛ عکاس: نامشخص

• جشن سیزده بدر: در گذشته عدد سیزده نزد نیاکان زرتشتی عددی نحس و بدشگون محسوب می‌شده است. به همین سبب مردم در روز سیزدهم فروردین و برای دور شدن از زشتی و پلیدی‌ها به دامن طبیعت و زیبایی‌هایش می‌روند. در این روز نیز آوازخوانی و پایکوبی برقرار است و سبزه‌هایی که در آغاز نوروز سبز کرده بودند را به دامان طبیعت می‌سپارند. این رسم هنوز هم به قوت خود پابرجاست و مردم ایران هرساله این روز را در طبیعت می‌گذرانند.

سدره‌پوشی از جمله قدیمی‌ترین آیین زرتشتیان است. در این آیین نوجوانان دختر یا پسر پس از بلوغ فکری و در صورت پذیرفتن دین زرتشتی، سدره می‌پوشند و وفاداری خود را به این دین نشان می‌دهند. نوجوانان زرتشتی از این پس در نیایش‌ها و رسومات دینی با پدر و مادر خود همراه می‌شوند. در این آیین نوجوانان کاملا با آزادی پیمان وفاداری خود را ادا می‌کنند. سدره پیراهنی سفیدرنگ و بدون یقه از کتان یا پنبه است که از ۹ بند (درز) تشکیل می‌شود.

سپیدی سدره یادآور این است که هر زرتشتی باید سپید و دور از هرگونه، حسد، خشم و کینه باشد. در جلو و پشت سدره در قسمت دور گردن، دو کیسه وجود دارد که کیسه جلویی برای اعمال نیک و کیسه پشت برای اعمال بد است و یادآور این است که اعمال هر فرد به گردن خود او خواهد بود و باید پاسخگوی آن‌ها باشد.

سدره‌پوشی در گذشته به‌سادگی و دور از تجمل برگزار می‌شد. زرتشتیان در این روز سفره آیینی پهن می‌کردند و نمادهایی چون چراغ یا شمع روشن، گلدانی پر از آب با شاخه‌های سرو و گل و سینی فلزی به‌همراه لرک (مخلوطی از آجیل و شیرینی) در این سفره جای می‌دادند.

منبع عکس: ویکی پدیا؛ عکاس: نامشخص

جشن سده در کنار نوروز، از بزرگ‌ترین جشن‌های ایران باستان و از مهم‌ترین آیین‌های زرتشتیان است که در غروب دهمین روز از بهمن ماه جشن گرفته می‌شود. در برخی روایات دلیل این جشن را اتمام سرمای زیاد و چله بزرگ زمستان و شروع چله کوچک می‌دانند و بر این باورند که با شروع چله کوچک، زمین آرام‌آرام به‌سمت پویایی و سرسبزی می‌رود. برخی بر این باورند که سده به عدد ۱۰۰ اشاره دارد و روز دهم بهمن، صدمین روز از شروع سرما یعنی ابتدای آبان است.

جشن سده با موبدان زرتشتی با انجام رسوم زرتشتیان، خواندن گات و انجام مراسمی خاص توسط موبدان انجام می‌شود. موبدان با مشعلی در دست، به‌همراه جوانان سفیدپوش، با خواندن دعا و متن اوستا، سه دور به دور آتش می‌گردند؛ سپس آن را روشن می‌کنند و هم‌زمان با زبانه‌کشیدن آتش، به جشن و پایکوبی می‌پردازند و موبدان گات می‌خوانند و اهورامزدا را نیایش می‌کنند.

طبق باور زرتشتیان، جسم در کنار روح و به‌خاطر آن ارزشمند است و هنگامی که روح از جسم جدا شد، تن آلوده است و باید از زندگی و محیط زیست دور شود تا آن را آلوده نکند. از آنجا که خاک را در آیین زرتشت مقدس می‌پنداشتند، جسم آلوده را در خاک نمی‌گذاشتند. آن‌‌ها جسد افراد را در دخمه‌هایی قرار می‌دادند تا خودش از بین برود. این دخمه در ایران «برج خاموشان» نام داشت.

پس از ورود اسلام و رواج عقایدی متفاوت با دین زرتشت، رها کردن مردگان در دخمه ممنوع شد و از آن پس جسم به خاک سپرده می‌شود؛ اما مراسم مهم و خاصی برای خاکسپاری انجام می‌شود. زرتشتیان در مراسم خاکسپاری لباس‌های بلند سفید همراه با کلاه یا روسری سفید می‌پوشند. بعد از شست‌وشوی متوفی، چهار نفر او را با تابوتی آهنین حمل می‌کنند. فرزند بزرگ خانواده پارچه‌ای به بازویش می‌بندد و جلوتر از تابوت حرکت می‌کند تا نشان‌ دهد که بعد از متوفی هنوز زندگی در این خانواده جریان دارد. بعد از مراسم خاک‌سپاری مراسم روز سوم، چهارم، ۳۰ روزه و سال نیز برگزار می‌شود.

منبع عکس: ویکی مدیا؛ عکاس: Motahareh Farahani

در آیین زرتشتیان، زرتشتی کسی است که دارای پندار، گفتار و کردار نیک باشد و هر فرد باید با کسی شبیه به خود همراه زندگی شود تا ازدواج او در دفاتر انجمن‌های زرتستیان به ثبت برسد.

در آیین زرتشتیان، انتخاب همسر آینده برعهده خود دختر است. هنگام خواستگاری اولیه مادر و خواهر پسر علاوه بر انواع هدایا مثل کله‌قند، سنجد و آویشن و غیره، نامه‌ای از سمت پسر برای پدر دختر می‌برند. اگر جواب مثبت باشد، به همان روش خانواده دختر به خانه پسر می‌روند و جواب خود را اعلام می‌کنند. مراسم نامزدی با بردن انگشتر و هدایایی برگزار می‌شود.

عقد و عروسی در یک روز و مراسم عقد در نیایشگاه زرتشتیان انجام می‌شود و اقوام نزدیک اقلامی همچون کتاب اوستا، دو چراغ لاله، تخم‌مرغ، انار و نقل سفید را پیشاپیش عروس و داماد به معبد می‌برند. نکته جالب‌توجه این است که موبد زرتشتی پس از عقد، تخم‌مرغ سفره عقد را به پشت بام پرت می‌کند و در باور زرتشتیان، با این‌کار حق و حقوق پدر از گردن دختر برداشته می‌شود. در نهایت، عروس و داماد با اجرای موسیقی و ترانه‌های بومی و محلی، توسط خویشان نزدیک به خانه داماد می‌روند.

دین زرتشت دینی کهن و از جمله دین‌های در جست‌و‌جوی صلح و راستی است. در این دین همواره به خردمندی و آگاهی انسان اشاره شده است و آموزه‌های آن هرگز قدیمی نمی‌شود. طبق باور زرتشتیان و تصاویری که از زرتشت نگاشته می‌شود، این پیامبر بزرگ همواره عصایی با ۹ بند در دست داشته که نشان‌دهنده ۹ اصل مهم دین زرتشت است. در ادامه به شکلی خلاصه این اصول اصلی را بیان می‌کنیم.

منبع عکس: tappersia؛ عکاس: نامشخص

نخستین اصول دین زرتشت، باور به یکتایی خدا است. خدای یکتا در دین زرتشت «اهورا مزدا» نام دارد. اهورا به‌معنای «هستی‌بخش» و مزدا به‌معنای «دانای بزرگ» است. خدا در دین زرتشت در همه موجودات و آفریده‌ها تجلی دارد و همه چیز را نیک آفریده است. اهورا مزدا صفات نیک و بی‌شمار زیادی از جمله آگاه به همه چیز، سزاوار ستایش، توانا، بی‌نیاز و... دارد.

اشوزرتشت پیامبری بود که در باورهای گذشتگان خود دچار تردید و شک شده بود. او ۱۰ سال در کوه «اشیدرنه» به تفکر و اندیشیدن پرداخت و پس از آن از سوی اهورامزدا به پیامبری برگزیده شد. اشوزرتشت از یکتاپرستی، پیامبری خود و جهان مینوی خبر داد. او پیام‌هایی را که برای دعوت مردم به پرستش خدای یگانه می‌داد، «مانتره» به‌معنای «برانگیزاننده اندیشه» نامید. زرتشت با تشکیل انجمن و تربیت مبلغان مذهبی و تعلیم، بخش بزرگی از مردم را به دین زرتشت دعوت کرد. پیروان او «مزدیسنان» یا «مزدا پرستان» و مذهب او «زرتشتی» نامیده شدند.

زرتشت مرگ را پایان نمی‌دانست و به جهانی بعد از مرگ اعتقاد داشت. او این باور را به پیروان خود آموزش داد و جهان را در دو مفهوم گیتی و مینوی تعریف کرد؛ این دو بخش به هم پیوسته‌اند و از یکدیگر جدا نیستند. به اعتقاد زرتشتیان بعد از مرگ، بهترین جهان مینوی برای نیکوکاران و خردمندان و بدترین جهان مینوی برای بدکاران است.

جهان هستی و آفرینش بر پایه‌ نظمی برقرار است که از کوچک‌ترین تا بزرگ‌ترین آفریده‌ها از این نظم پیروی می‌کنند. هماهنگی آفریده‌ها به خواست و اراده پروردگار بزرگ، یعنی اهورامزدا ایجاد شده است. قانون جاودانی که تمام هستی را در بر می‌گیرد، «قانون اشا»‌ نامیده می‌شود. طبق باورهای زرتشتی، اشا به‌معنای درستی، راستی، پاکی و هنجار هستی است.

بنا بر آموزش‌های اشوزرتشت، اشا بنیاد زندگی است. در یسنا ۳۳ بند یک آمده است:

بر همه بایسته است که برابر قانون ازلی اشا که آیین بنیادین زندگی است، رفتار کنند.

همچنین در یسنا ۷۲ بند ۱۱ آمده است:

راه در جهان یکی است و آن راه اشویی است. همه راه‌های دیگر بی‌راهه است.

زرتشتی‌ها می‌دانند که هرگاه از راه راستی و اشا سر باز زنند، از نظم جهان خارج می‌شوند و همین امر سبب گمراهی آن‌ها خواهد شد. تمامی مردمان نیک و نیک‌پندار باید در راه راستی و درستی و اشا پیش روند و هدف را همان اشا قرار دهند.

بر پایه آموزش‌های اشوزرتشت، تمامی انسان‌ها دارای خرد و وجدان هستند. مانند دین اسلام، زرتشت نیز انسان را بالاتر و خردمندتر از همه موجودات می‌داند. زرتشتی‌ها بر این باورند که انسان‌ها توان تشخیص نیکی از بدی را دارند و آزادند که هر مسیری را برای خود انتخاب کنند؛ اما این پیروی از حقیقت و راستی است که باعث زندگی گیتی و مینوی نیک برای انسان‌ها می‌شوند و زرتشتی‌ها موظف‌اند که طبق اصول زرتشت، خردمندانه با نیروهای اهریمنی درونی و برونی خود مبارزه کند.

همانند هفت خوان رستم یا هفت شهر عشق که از گذشتگان در فرهنگ ایرانیان باقی مانده است، دین زرتشت برای اهورا مزدا ۶ فروزه یا ویژگی قائل بود. اشوزرتشت به پیروانش آموخت که اگر از این ۶ فروزه اهورایی به‌طور کامل برخوردار شوند، در مرحله هفتم تکامل جز خدا و عشق به او دیگر چیزی نمی‌بیند. این ۶ ویژگی اهورایی عبارت‌اند از وهومن (منش نیک یا همان اندیشه، گفتار و کردار نیک)، اردیبهشت (راستی، پاکی و عشق اهورایی)، شهریور (تسلط و چیرگی بر نفس)، سپندارمزد (فروتنی و مهر و وفای به پیمان)، خرداد (دانش و کمال‌جویی) و امرداد (جاودانگی).

منبع عکس: tappersia؛ عکاس: نامشخص

بهدینان همواره از جنگ و جدل دوری می‌جویند و طرفدار صلح و آشتی هستند. آنان خوشبخت را کسی می‌دانند که به دیگران یاری رساند و خوشبختی خود را در خوشبختی دیگران بیابد. زرتشت به پیروان خود آموخته است که باید در هر مقام و جایگاهی به دیگران کمک کنند. رسم و سنت بخشش در بسیاری از گهنبارها و جشن‌های زرتشتیان وجود دارد.

آب، باد، خاک و آتش چهار عنصر (آخشیج) اصلی و مقدس در دین زرتشت است. این چهار عنصر در محیط زیست وجود دارد و هر زرتشتی موظف است برای احترام به این عناصر، محیط زیست را پاک نگه‌دارد. سپنته (مقدس بودن) به همین نکته اشاره دارد.

بر اساس باور زرتشتیان، بر هر بهدینی لازم است که در مسیر پیشرفت جهان گام بردارد و تمام توان خود را در مسیر فرایند فرشکرد (تازه‌کنندگی) و آبادانی جهان به‌کار گیرد. هر زرتشتی موظف است با آوردن نور بر تاریکی و با دانش بر جهل و نادانی پیروز شود. علاوه بر این‌، نگرش مثبت و یافتن روش‌های نوین برای پیشرفت (فرشکرد) از پایه‌های اصلی دین زرتشت به شمار می‌آید.

دین زرتشت نیز مانند برخی ادیان دیگر کتاب مقدس دارد. کتابی که زرتشتیان به آن باور دارند «اوستا» و نخستین کتابی است که داستان‌های حماسی و ملی را در دل خود جای می‌دهد. همچنین اوستا شامل سروده‌های ادبی در توصیف خدایان و... می‌شود. قدیمی‌ترین قسمت این کتاب «گات» نام دارد که شامل سروده‌های زرتشت است.

اوستا در گذشته دارای ۸۱۵ فصل در ۲۱ جلد کتاب بود و در حال حاضر ۶ بخش «گاهان»، «یسنا»، «یشت‌ها‌»، «وندیداد»، «ویسپرد» و «خرده اوستا» آن را تشکیل می‌دهند. گفته می‌شود اوستا، کتاب مقدس تمام ایرانیان باستان بوده است و مندرجات آن شامل پرستش و نیایش اهورا مزدا، امشاپسندان و دیگر ایزدان و مظاهر طبیعت و همچنین تکالیف انسان در جهان گیتی و مینوی است.

منبع عکس: ویکی پدیا؛ عکاس: Mahisa sadeghi

اگر از پیروان دین زرتشت هستید یا اطلاعات بیشتری از آیین و رسوم این دین دارید، در بخش دیدگاه‌های مقاله نظرات خود را برای ما و همراهان کجارو بنویسید.