آیین‌های محرم در استان چهارمحال و بختیاری

_{نسخه اولیه این مقاله در تاریخ ۱۳۹۷/۰۶/۲۲ منتشر شده و در تاریخ ۱۴۰۰/۰۵/۲۵ به‌روزرسانی شده است.}

ماه محرم در چهارمحال و بختیاری یکی از ماه‌هایی است که در آن کار گروهی در برپایی عزاداری به اوج خود می‌رسد. در دهه نخست این ماه که بیشترین آیین‌های عزاداری در آن برگزار می‌شود و هر کسی با توجه به توان خود گوشه‌ای از کار هیئت‌های عزاداری را بر عهده می‌گیرد. آیین سنتی خیمه سوزان و مراسم تعزیه حضرت قاسم (ع) در شهر طاقانک، آیین‌های گل زنی، آقا سلام و علم‌گردانی (فرو بردن علم در گرداب) در شهر بن، آیین سنتی«چاق چاقو» در شهر سامان و روستای اطراف، آیین‌های استقبال از محرم با راه‌اندازی کاروان نمادین، بازسازی صحنه‌های جانسوز کربلا، مجالس سخنرانی با هدف تبیین اهداف واقعه‌ی کربلا و قیام امام حسین (ع)، سازماندهی هیئت‌های مذهبی، اجرای مجالس روضه‌خوانی، نوحه‌خوانی، تعزیه‌خوانی، زنجیرزنی و سینه‌زنی، طبخ و توزیع غذاهای نذری از جمله آش، حلیم و شله زرد و...، از جمله آیین‌های مرتبط با ایام سوگواری شهادت حضرت اباعبدالله الحسین (ع) و یاران باوفای ایشان در دهه‌ی اول ماه محرم در استان چهارمحال و بختیاری است.

_{عکس از خبرگزاری مهر}

مردم چهارمحال و بختیاری با نواخته شدن آهنگ حزن‌انگیز عزا، پیراهن سیاه بر تن می‌کنند و برای برپایی خیمه‌های عزاداری در این استان مهیا می‌شوند. بر اساس یک سنت دیرین، شب تاسوعای حسینی در بین برخی از ساکنان چهارمحال و بختیاری به شب « چوب و دهل» معروف است و روز عاشورا را روز «تیغ» می‌نامند.

اصل آیین‌های ویژه تاسوعا در نقاط مختلف چهارمحال و بختیاری در حقیقت یکی است، اما در شیوه اجرا تفاوت‌هایی با یکدیگر دارند. جوانان بیشتر در هیئت‌های عزاداری به زنجیرزنی می‌پردازند و پیران و بزرگان نیز در این استان در آیین‌های سینه زنی شرکت می‌کنند. در ایام گذشته مساجد «مسجد نو»، «جامع» و «ابومحمد» مثلث سه‌گانه و محوری عزاداری شهرکرد مرکز استان چهارمحال و بختیاری بود و هر طایفه ی شهرکردی (دهکردی) در این مساجد به عزاداری می‌پرداخته و محل تجمع آن‌ها در اوج عزاداری میدان امامزاده بوده است. کم‌کم با گسترش مساجد و توسعه شهرنشینی در شهرکرد، مساجد دیگری هم به جمع میعادگاه‌های عزاداران حسینی مرکز استان پیوستند که دسته‌های عزاداری حسینیه اعظم، مساجد صاحب الزمان (عج) و مسجدالرضا نیز محل تجمع عزاداران طایفه‌های دهکردی شد و پس از آن‌ها مساجد دیگر شهرکرد هم پذیرای عزاداران چهارمحالی و بختیاری شد.

عکس از  تی نیوز

در شهرکرد در سه مسجد معروف (جامع، نو و ابومحمد) نوع و شیوه زنجیرزنی بر اساس همان رسم دیرینه«سنگین زدن» است و جفت زدن زنجیرها بر گرده و تک زدن هنگام دم دادن با مداح، از ویژگی‌های این مساجد از گذشته تا امروز بوده است. اکنون در شهرکرد نیز در هیئت‌های عزاداری، زنجیرزنی به‌صورت جفت و تک ضربی است و مداحان و طبل زنان نیز ضربه‌ها را هماهنگ با زنجیرزنی، سنگین و تک می‌زنند. در این آیین دسته‌های عزاداری در ستون سه و دو ستون موازی در خیابان حرکت می‌کنند و بزرگان هیئت‌ها در رده‌ی نخست ستون‌های عزاداری قرار می‌گیرند و به هنگام «دم دادن» و جواب نوحه خوان‌ها، زنجیرزنی تک ضرب خواهد شد. در سایر شهرهای استان به‌ویژه شهرستان بن و سامان، زنجیرزنی به‌صورت سه ضربه‌ای است. در برخی از روستاها و شهرهای حاشیه زاینده‌رود و بیشتر در بین آن‌هایی که با گویش ترکی صحبت می‌کنند، عزاداران زنجیر سه ضرب می‌زنند و مداحان با دو گویش فارسی معیار و ترکی قشقایی مداحی می‌کنند و طبل‌زنان و سنج‌زنان نیز ریتم عزایشان سه ضربی است. در برخی از این هیئت‌های عزاداری امام حسین (ع) در مناطق ترک‌نشین استان، زنجیرزنی و مداحی به‌صورت تک‌زنجیر و پنج ضرب و هفت ضرب وجود دارد که این شیوه اکنون در بین جوانان کمی کم‌رنگ شده است.

_{عکس از سایت صاحب خبر}

در استان چهارمحال و بختیاری «علامت» به‌گونه‌ای خاص برای ماه محرم آماده می‌شود و برای سر هم کردن علامت‌های سنگین فلزی، بزرگان «علامت‌بر» دور هم جمع می‌شوند و علامت یک مسجد یا دسته عزاداری را متصل و سر هم می‌بندند. در فرخ‌شهر صبح تاسوعا به یاد علمدار دشت کربلا، علامت‌گردانی رایج است و در عصر این روز در بخش اشکفتک تا چالش‌تر نیز علم چوبی با پارچه‌های سبز به حرکت در می‌آید. در این آیین بزرگان دسته‌های عزاداری علامت‌های سیزده فنره را بلند می‌کنند و جوانان و تازه‌کارها نیز اقدام به بلند کردن و گرداندن علامت‌های هفت فنره یا پنج فنره می‌کنند. کسانی که می‌خواهند علامت سیزده فنره را بلند کنند باید یکی از بزرگان و پیشکسوتان علامت‌گردان بوده یا یکی از بزرگان معرف او به سردسته علامت گردان‌ها باشد یا بزرگ علامت گردان‌ها، حمایل او را بسته باشد. علامت‌ها در پیشاپیش دسته‌های عزاداری حرکت می‌کنند و بزرگ و پیر علامت گردان‌های هیئت، در چهارراه یا یکی از میدان‌های شلوغ شهرها، با انداختن علامت تا آستانه زمین و تعظیم دادن علامت، اقدام به «سلام» به دیگر عزاداران می‌کند. در دهه‌های گذشته در شهرکرد، هر طایفه در بین عزاداران دارای یک علامت بود و علامت‌برها و علامت‌گردان‌ها نیز بیشتر از همان طایفه بوده‌اند که این شیوه امروزه منسوخ شده است.

_{عکس از سایت شیپور}

در برخی شهرهای شهرستان شهرکرد (که بیشتر حسینیه‌های استان را نسبت به شهرستان‌های دیگر دارد) آیین‌های سینه‌زنی به‌صورت چرخشی و مدور سه ضربی انجام می‌شود. در برخی از مناطق استان سینه‌زنی به‌صورت «واحد» یا سینه‌زنی «خرمشهری» در دهه‌ی اول انجام می‌شود. در برخی از دسته‌های عزاداری در روستاها یا شهرهای کوچک استان و بیشتر در مناطق بختیاری‌نشین نیز نوازندگان سرنا و دهل با نواختن ساز چپ و نوای عزا، حرکت می‌کنند که برخی از عزاداری‌ها نیز با حرکت دادن نمادین اسرای کربلا همراه است. در شهر فرخشهر نیز دسته‌های عزاداری به‌صورت منظم و گسترده پشت سر هم در سطح شهر زنجیرزنی می‌کنند و زنجیرزنی مردم به‌صورت جفت است که در پیشاپیش دسته‌های عزاداری نیز، تعزیه‌خوانان و گروه‌های تعزیه‌خوان در حرکت هستند.

_{عکس از  محسن نفرستی}

شهر«طاقانک» شب تاسوعا شاهد برافراشته شدن خیمه‌ها و در روز عاشورا نیز شاهد خیمه‌سوزی است و پس از به آتش کشیده شدن خیمه‌ها، مردم برای تبرک، قسمتی از این خیمه‌های سوخته را همراه خود می‌برند.

در برخی از شهرها دو چوب کوچک را به هم می‌زنند و این برهم زدن چوب‌ها به نام «چاق چاقو» یا «چک چکو» معروف است و نشانه‌ای از صدای سم ستوران و شمشیرها در دشت کربلا بوده و این آیین نیز مانند سنج به‌صورت ۵ ضربی و هفت ضرب شکل گرفته است.

_{باشگاه خبرنگاران جوان}

در شهر بن نیز عزاداران علامت‌های چوبی هیئت‌ها را به‌مدت یک شب در آب گرداب بن می‌گذاشتند و در روز تاسوعا و عاشورا، به حرکت دادن آن‌ها می‌گذاشته‌اند و در روز تاسوعا و عاشورا، به حرکت دادن آن‌ها که به‌صورت تنه درخت ارتفاع‌دار و با پارچه‌های سیاه پوشانده شده، اقدام می‌کردند. در روز عاشورا در شهر بن آیین سنتی گل مالی و آقا سلام از گذشته تاکنون رایج بوده است. در این دهه بسیاری از خانه‌ها حسینیه می‌شوند و با پهن کردن سفره نذری از عزاداران پذیرایی می‌کنند.

عکس از محسن صفری

در این آیین بنا بر نذر خانواده‌ها، اهالی کوچه‌ها با سیاه پوش کردن سر در منازل و اماکن، اقدام به برگزاری آیین‌های روضه‌خوانی، مقتل و سلام، تعزیه و برپایی زیارت عاشورا می‌کنند. مردم چهارمحال و بختیاری در پایان عزاداری خود در روز عاشورا، شب هنگام با حضور در قبور و گلزار شهدا و امام‌زادگان با برافروختن شمع آیین «شام غریبان» برگزار و با دهه‌ی نخست محرم وداع می‌کنند. تجربیات خود را از شرکت در مراسم عزای امام حسین (ع)، با ما و سایر کاربران کجارو به اشتراک بگذارید.

_{عکس کاور از خبرگزاری تسنیم}