نقش رستم از نگاه سفرنامه نویسان خارجی
از همان زمانی که هنوز نقش رستم کاربری سیاسی و احتمالا مذهبی داشت گزارشی در دست است؛ کتزیاس، پزشک یونانی دربار هخامنشیان، از آن با نام کوه دوگنبدان یاد می‌کند:
«کالبد پادشاهان ایران را به پارس برده، در کوه دوگنبدان درون آرامگاه می‌گذاشتند. داریوش فرمان داد تا در کوه دوگنبدان آرامگاهی درآوردند. این کار، چنان که خواست او بود، انجام شد».
طرح درون مقبره‌ها
دیودور سیسیلی (۹۰ تا ۳۰ قبل از میلاد) نیز آرامگاه‌های نقش رستم را این‌گونه توصیف کرده که راهی برای ورود به آرامگاه‌ها نبوده و تابوت را با اسبابی به درون مقبره وارد می‌کردند.
جزافات باربارو (Josafat Barbaro)، سفیر ونیزی، در سال ۱۴۷۴ از محوطه دیدن کرد. او متأثر از روایات کتب مقدس به این آثار نگاه کرد و شمشون، از شخصیت‌های عهد عتیق و داوران بنی اسرائیل، را سوار بر اسب توصیف می‌کند. باربارو احتمالا به نقش برجسته‌ای در نقش رستم اشاره دارد. بنابراین باربارو به محوطه با دید سنت کتب مقدس نگریست و آشکارا هیچ اطلاعی از متون یونانی درباره‌ی ایرانیان نداشت.
ژان شاردن فرانسوی طی دیدارش از نقش رستم در قرن ۱۷ میلادی پیش‌خدمتی درخواست کرد تا بتواند وارد یکی از آرامگاه‌ها شود. تا آن زمان هیچ اروپایی‌ای وارد آن‌ها نشده بود. در همان زمان نیز آرامگاه‌ها خالی بودند.
طراحی نقش رستم در کتاب شاردن
اوژن فلاندن فرانسوی در زمان محمد شاه قاجار خاطراتش را از نقش رستم نوشته است:
«موسیو کوست مشغول تحقیق در مقابر شد و به کمک طناب، نردبان و بازو خود را بالا می‌کشانید تا به مقابر دست یابد. دست انسانی به این مقابر نمی‌رسد؛ زیرا سنگ‌ها را قائم تراشیده‌اند و بسیار مرتفع هستند. هیچ دسترسی یا پلکانی نیست که از آن بشود بالا رفت. شاید بعد از پایان ساخت این آرامگاه‌ها، پلکان یا راهی که از آن بالا و پایین می‌رفته‌اند را به‌کلی از بین برده‌اند تا دست کسی به آن‌ها نرسیده و اجساد پادشاهان از آزار و آسیب محفوظ بماند.
طراحی نقش رستم از کرنلیس دبروین هلندی (۱۷۱۸)
شاید بتوان بلندی و دور از دسترس بودن این آرامگاه‌ها را از عادت‌های گبرها دانست. هرودوت می‌گوید نقش‌های مردگان را در مکان‌های بسیار مرتفع قرار می‌دادند تا از شر سگ و حیوانات درنده محفوظ باشند، پرندگان لاشخور به‌خوبی به آن‌ها دست یافته، گوشت و پوست‌شان را می‌خوردند. وقتی که جز اسکلت چیزی باقی نمی‌ماند و تمام گوشت و پوستش را عقاب‌ها و کرکس‌ها می‌خوردند، نعش را به مقبره وارد می‌کردند.
طرح رابرت کرپرتر انگلیسی از نقش رستم (۱۸۲۱)
تمام آرامگاه‌ها یک شکل است، پس تنها یکی از آن‌ها را شرح می‌دهم تا از همه باخبر شوید. هر یک از سه قسمت تشکیل شده که دارای ارتفاع مساوی هستند و سطحی درازتر و با دو قسمت دیگر صلیب‌مانند می‌شود. سمت زیرین‌شان از سطح زمین ده متر فاصله دارد. درون این آرامگاه‌ها کمی با هم اختلاف دارند، اما هر یک شامل سه حفره‌ی خالی است که در کوه حفر کرده‌اند. آیا از بلندی این در می‌شود گفت قصد داشته‌اند کسی به درون مقبره راه نیابد؟
نقاشی پاسکال کوست از نقش رستم در نیمه‌ی سده‌ی نوزدهم
از طرف دیگر مورخان باستان، به‌ویژه هرودوت، می‌گویند ایرانیان رسم داشتند مردگان را بشویند و سپس اعمالی می‌کردند که یکی از آن‌ها مومیایی نعش پیش از کفن کردن بود».
عکس فرانتز اشتولتز آلمانی از نقش رستم در سال ۱۸۸۲
با گسترده شدن صنعت گردشگری، روز به روز بر تعداد بازدیدکنندگان این محوطه‌ی باستانی اضافه می‌شود. در ادامه چند نمونه از جدیدترین نظرات توریست‌ها را با هم می‌خوانیم:
مسافر مالزیایی در آذر ۹۴ نقش رستم ایران را همپای دره‌ی پادشاهان مصر دانسته است:
«این آرامستان شامل مقبره‌ها و نقش‌برجسته‌های شاهان هخامنشی و ساسانی می‌شود. اگرچه که از دره‌ی پادشاهان مصر کوچک‌تر است، اما خیلی دیدنی‌تر از آن است. مقبره‌ها درون صخره و در ارتفاع کار شده‌اند که چشم را می‌رباید. توضیحاتی به انگلیسی نوشته شده است که شما را تا حدی با تاریخ آن آشنا می‌کند».
گردشگر مکزیکی در بهمن ۹۵ این بناهای جالب را توصیف کرده است:
«این آرامستان نزدیک تخت جمشید را با دلایل موجهی معمولا «پترای کوچک» می‌نامند. آرامگاه‌های عظیم شاهان بزرگ ایران، که داریوش بزرگ هم جزوشان است، درون صخره تراشیده شده که از دوردست‌ها پیدا است. مردم پای این مقبره‌ها خیلی کوچک به نظر می‌رسند. نقش‌برجسته‌های پای آرامگاه‌ها نیز چشمگیر هستند که شاید مهم‌ترینشان نقش پیروزی شاپور ساسانی بر رومیان باشد».