کریسمس و جشن سال نو میلادی در ایران

نسخه اولیه این مقاله در تاریخ ۱۳۹۸/۱۰/۴ منتشر شده و در تاریخ ۱۴۰۱/۱۰/۴ به‌روزرسانی شده است.

بر اساس سنتی ديرينه، مسيحيان ابتدای سال را اول ژانويه می‌دانند، همان‌گونه كه ما ايرانيان ابتدای سال خود را روز اول فروردين می‌دانيم و اعراب ابتدای سال خود را ماه محرم می‌دانند. در قرن ۱۷ میلادی با اعلام تقدس روز ۲۵ دسامبر، این روز به‌عنوان روز کریسمس یا تولد حضرت عیسی مسیح شناخته شد و تقریبا همه پیروان دین مسیحیت، همین روز را به‌عنوان روز تولد عیسی مسیح، جشن می‌گیرند.

در این روز مسیحیان اقدام به تزیین منزل و محیط کار خود کرده و تا پایان تعطیلات سال نو میلادی، به سفر رفته یا از مهمانان خود پذیرایی می‌کنند. به‌طور کلی تعطیلات کریسمس و سال نو میلادی روی هم رفته ۱۲ روز است که برخی کشورها تنها پنج روز آن را جشن می‌گیرند و برخی دیگر همه ۱۲ روز را به تعطیلات اختصاص می‌دهند.

عکس از آریا جعفری

مانند مسیحیان سراسر دنیا، ارامنه ایران نیز در آخرین روزهای دسامبر، خود را برای رسیدن سال نو آماده می‌کنند. مسیحیان در ایران چزو اقلیت‌های مذهبی به حساب می‌آیند و به دو بخش ارمنی‌ها و آشوری‌ها تقسیم می‌شوند که گرامیداشت آیین‌های کریسمس آن‌ها با هم تفاوت دارد.

آشوری‌ها، اقوامی بودند که در سرزمین ایران کهن زندگی می‌کردند و از بدو پيدايش مسيحيت، به ويژه در قرن اول تا سوم ميلادی به اين آئين گرويدند. آن‌ها مانند بیشتر مسیحیان دنیا، روز ۲۵ دسامبر را سالروز تولد عیسی مسیح می‌دانند و آن را گرامی می‌دارند.

مسيحيان آشوری از ۲۵ روز مانده به ميلاد مسيح روزه‌ای با عنوان روزه پرهيز می‌گيرند و در اين مدت از صرف گوشت و لبنيات دوری می‌کنند. پس از فرا رسيدن ۲۵ دسامبر (چهارم دی)، آشوريان روزه خود را به پايان رسانده و با حضور در كليسا، مراسم عشای ربانی به‌جای می‌آورند.

عکس از آریا جعفری

آن‌ها در کلیسا گرد هم آمده و با ذکر دعا و انجام مراسم عشای ربانی توسط اسقف، آیین مخصوص زادروز حضرت مسیح (ع) را به‌جای آورده و با همین بهانه به دید و بازدید می‌پردازند. آیین آشوری‌ها به این ترتیب است که روز چهارم دی ماه (۲۵ دسامبر)، مردم برای دید و بازدید و عرض تبریک به روحانیون آشوری به کلیساها می‌روند و فردای آن روز، روحانیون هستند که به دید و بازدید هم‌کیشان خود می‌روند. از نکات قابل‌توجه دیگر این است که برخلاف همه مسیحیان که روز اول ژانویه را به‌عنوان آغاز سال نو می‌دانند، سال نو آشوری‌ها در ماه نیسان و هم‌زمان با مراسم ۱۳ فروردین ایرانی‌ها است.

جالب است بدانید که کریسمس ارامنه کمی دیرتر از هم‌کیشان خارجی‌شان است؛ حدودا ۱۰ روز دیرتر شروع می‌شود. یعنی در حالی که اکثر مسیحی‌های دنیا (از کاتولیک‌ها و پروتستان‌ها گرفته تا گروه عمده‌ای از ارتدوکس‌ها) ۲۵ دسامبر را روز ولادت حضرت عیسی مسیح (ع) می‌دانند، پیروان کلیسای مستقل ارامنه ۶ ژانویه را کریسمس می‌گیرند. با وجود این اختلاف، سال نوی مسیحی از همان شب اول ژانویه آغاز می‌شود و با مراسم خاص همراه است.

عکس از آریا جعفری

 این جشن در ایران روزبه‌روز مردمی‌تر می‌شود و بسیاری از مسیحیان جوان از بیست و پنجم دسامبر، این جشن‌ها را شروع می‌‌کنند. درخت‌های کریسمس که با نوارهای قرمز و سبز و جعبه‌های طلایی تزیین شده‌اند، در پشت ویترین مغازه‌ها و ورودی‌های بزرگ یا هتل‌های مناطق مختلف تهران از جمله مناطق مسیحی‌نشین به نمایش گذاشته می‌شوند.

ارامنه ایران که بخش اصلی مسیحیان ایران را تشکیل می‌دهند، این روزها برای تدارک جشن‌هایشان سخت در جنب‌و‌جوش هستند. در «۱۰ متری ارامنه» واقع در خیابان خواجه نظام تهران، جایی که همیشه بوی قهوه تازه آسیاب‌شده آدم را مست می‌کند، بازار خرید و شادباش گفتن به زبان ارمنی گرم است.

درختان تزیین‌شده در کنار تصاویری از حضرت مریم، یوسف و عیسی نوزاد نیز در مغازه‌های خیابان میرزای شیرازی و نجات‌اللهی تهران که بسیاری از ارامنه‌های ایران در آن مناطق ساکن هستند، به چشم می‌‌خورد. برخی از مسیحیان ایرانی بیست و پنجم دسامبر و اول ژانویه را به‌عنوان سال جدید جشن می‌گیرند. برخلاف کشورهایی که مراسم جشن مسیحیان به هتل‌های محل استقرار خارجی‌ها محدود می‌شود، در تهران چنین محدودیت‌هایی وجود ندارد.

عکس از آریا جعفری

پشت شیشه اغلب مغازه‌ها تراکت‌هایی چسبانده شده که کنار عکس رنگی چند جوان ارمنی، زمان و مکان جشن و اجرای موزیک زنده آن‌ها را اعلام می‌کند. بهترین برنامه‌ها را باید در باشگاه «آرارات» سراغ گرفت؛ آنجا علاوه بر برپایی بازارچه خیریه (با کلی خوراکی مخصوص و کاردستی‌های ظریف)، بهترین گروه‌های موسیقی ارمنی برنامه دارند. دو یا سه شب اجرا در سالن سرپوشیده باشگاه، که البته جشن مفصلی است و به موزیک تنها اکتفا نمی‌شود. 

کافه قنادی «لرد» در ابتدای خیابان ویلا هم از آن مکان‌هایی است که با پیراشکی‌ها و شیرینی‌های خوش‌طعم و بو، وسوسه‌انگیز و شادی‌افزا، بوی عید را به مشام آدم می‌آورد. همه با سرعت و علاقه مشغول خریدهای سال نو هستند. چند صد متر آن‌طرف‌تر، خیابان سنایی در این چله زمستان به لطف وجود بابانوئل‌ها، کاج‌های مصنوعی سبز، زرق‌و‌برق فروشگاه‌ها و... رنگارنگ و چشم‌نواز شده است. اما عطر کاج واقعی را می‌توانید در خیابان کناری آن حس کنید، جایی که با وجود نکوهش قطع درختچه‌های کاج، مملو از درخت‌هایی است که وجب به وجب شاخه‌هایشان را با ریسمانی بسته‌اند تا حمل و نقل آن‌ها آسان شود.

کاج‌های مصنوعی قیمت بالایی دارند، هر چند آویختن گوی‌های رنگی، طبل‌های کوچک، عصاهای خط خطی قرمز و سفید، شمع‌ها و قندیل‌های یخی و بالاخره آن ستاره طلایی بالای قله‌اش به آن جذابیت خاصی می‌دهد.

عکس از آریا جعفری

شب اول ژانویه، ناقوس کلیساها به نشانه آغاز سال نو به صدا درمی‌آیند؛ درست راس ساعت ۱۲، هم‌زمان با شروع نوروز مسیحی‌ها، خانواده‌های ارمنی گروه گروه وارد حیاط کلیسا می‌شوند. «کوکوپلو» خود را خورده‌اند و مجهز به لباس‌های گرم، هر آشنایی را که می‌بینند به ماچ و بوسه می‌گیرند. دخترها و پسرهای جوان حلقه‌های خودشان را دارند و بچه‌ها هم مشغول جست و خیز هستند.

اما در نیمه شب، دنگ دنگ ناقوس‌ها در شهر می‌پیچد، همه ساکت می‌شوند و آسمان را نگاه می‌کنند. لحظه دعا کردن رسیده است. صحن کلیسا شلوغ شده و در ناحیه‌ی جلوی محراب، کشیش‌ها و دستیاران جوان‌شان مشغول به جا آوردن آداب مذهبی‌ می‌شوند. شمع‌ها می‌سوزند، عودها دود می‌کنند و پیروان «بره خدا» زانو زده، اشک می‌ریزند.

عکس از آریا جعفری

شب پنج ژانویه مراسم بسیار باشکوهی در کلیساها انجام می‌شود. ارامنه دو جشن اصلی دارند، میلاد مسیح و دیگری عید پاک. غیر از این مراسم، باداراک صبح‌ها برگزار می‌شود. مردم به کلیسا می‌روند و روزه‌شان را با مراسم عشاء ربانی باز می‌کنند و به‌عنوان تبرک، کره متبرک را به همه می‌دهند که آن را در غذایشان می‌ریزند. مراسم تبرک آب نیز وجود دارد که به یاد تعمید مسیح در رود اردن صلیبی را در ظرف آب بزرگی می‌اندازند، با روغن مقدس آن را تبرک می‌دهند، بعد یک نوجوان صلیب را بیرون می‌کشد و آب تبرک را بین مردم تقسیم می‌کنند که آن را هم برای تبرک خانه و هم برای شفای بیماران می‌برند.

مراسم سال نو میلادی هر سال نیمه شب اول ژانویه در بزرگ‌ترین و زیباترین کلیسای ایران یعنی کلیسای وانک واقع در محله ارامنه‌نشین جلفای اصفهان نیز برگزار می‌شود.

و آن کلام عیسی مسیح (ع):

در ازل کلمه بود. کلمه با خدا بود و کلمه خود خدا بود. از ازل کلمه با خدا بود. همه چیز به‌وسیله او هستی یافت و بدون او چیزی آفریده نشد. حیات از او به وجود آمد و آن حیات نور آدمیان بود. نور در تاریکی می‌تابد و تاریکی هرگز بر آن چیره نشده است...

عکس کاور از آریا جعفری