نوروز در کشور آذربایجان

کشور آذربایجان یکی از همسایگان شمالی ایران است که هر ساله و هم‌زمان با آغاز بهار، جشن باستانی نوروز را برپا می‌کند.  

نوروزستان یا جغرافیای فرهنگ نوروز به کشورهای برپاکننده جشن نوروز می‌گویند. یکی از این کشورها، همسایه شمالی ایران، کشور آذربایجان است. نکته قابل‌توجه در خصوص پیشینه و علت برگزاری این جشن باستانی در کشور آذربایجان، تعلق این کشور در گذشته‌ای نه چندان دور به قلمروی ایران بوده و ازاین‌رو، این سنت ایرانی تاکنون در آنجا حفظ شده است. از طرفی، کشور آذربایجان تنها کشور غیرفارسی زبانی است که هر سال نوروز را به‌ طور گسترده جشن می‌گیرد.

در دوره اتحاد شوروی به‌دلیل محدودیت‌های اعمال شده از جانب دولت و از طرفی، شرایط نامساعد اقتصادی، جشن‌ نوروز چندان رونقی نداشت و بسیار محدود در داخل خانواده‌ها برگزار می‌شد، ولی پس از استقلال این کشور و با پذیرش جشن نوروز از جانب دولت به‌ عنوان یکی از اعیاد ملی، با رونق و شکوه خاصی به‌ صورت عمومی در سراسر این کشور برپا می‌شود.

نوروز بزرگ‌ترین و باشکوه‌ترین جشن مردم جمهوری آذربایجان به شمار می‌رود و در میان مردم از ارزش خاصی برخوردار است. برگزاری آیین‌های عید نوروز در جمهوری آذربایجان ریشه در آداب، رسوم، سنت و تاریخ گذشتگان داشته و به این جهت در بسیاری از رسوم با فرهنگ و هنر ایرانی وجوه مشترک بسیاری دارد. تنها تفاوت موجود در آداب و رسوم جشن نوروز در آذربایجان این است که مراسم روز سیزده بدر، به‌ عنوان روز طبیعت، در این كشور رایج نیست.  

برای مثال، آیین‌های استقبال از نوروز یک ماه مانده به عید آغاز می‌شود. هرکدام از چهارشنبه‌های اسفند نامی دارند: سو چرشنبه‌سی (چهارشنبه آب)، اد چرشنبه‌سی (چهارشنبه آتش)، توپراق چرشنبه‌سی (چهارشنبه خاک) و یل چرشنبه‌سی (چهارشنبه آخر یا چهارشنبه باد)، البته جشن‌های این روزها در شب سه‌شنبه صورت می‌گیرد. در چهارشنبه آخر سال نیز همانند مراسم چهارشنبه‌سوری در ایران، مردم در حیاط خانه‌ها یا در محله‌ها، آتش روشن می‌کنند یا با تفنگ‌های مخصوص به تیراندازی می‌پردازند و همه‌جا را روشن می‌کنند و هرکس به‌اندازه توانایی‌ خود از روی آتش می‌پرد و می‌گوید همه دردها و رنج‌هایم روی آتش ریخته شود.

پس از خاموش شدن آتش‌ها مردم بر سر سفره عید می‌نشینند و سپس مراسمی مانند پاییدن در، فالگوش ایستادن، از در و دیوار کیسه و کلاه انداختن به اجرا در می‌آید. از دیگر آداب چهارشنبه‌سوری در آذربایجان می‌توان به فال انگشتر، حنا بستن، پوشیدن لباس پسر از طرف دختران و رفتن به خانه همسایه اشاره کرد. از صبح روز چهارشنبه به کنار چشمه‌ها و رودخانه می‌روند، از روی آن‌ها می‌پرند، آب چشمه به منزل می‌آورند و حتی حیواناتشان را از آب چشمه سیراب می‌کنند. انجام این مراسم در بعضی از روستاها ضروری است و از آن به‌ عنوان خیر و برکت یاد می‌کنند.

مردم آذربایجان با شور و اشتیاق خاصی به استقبال نوروز می‌روند. از جمله رسوم رایج استقبال از بهار می‌توان به خرید پوشاک نو، خانه‌تکانی، کاشت سبزه، رنگ کردن تحم‌مرغ و نیز زیارت اهل قبور اشاره کرد. در شب پیش از نوروز نیز اعضای خانواده در خانه بزرگترها جمع شده و طبق سنت برای شام ماهی شکم‌پر میل می‌کنند.

همانند ایران، مردم جمهوری آذربایجان نیز با چیدن سفره هفت‌سین آغاز بهار را جشن می‌گیرند. این سفره از هفت عنصری تشکیل شده است که ابتدای آن‌ها با حرف سین شروع می‌شود، با این تفاوت که اسامی بر اساس نام ترکی عناصر سفره در ترکی انتخاب می‌شوند. این سفره در مناطق مختلف کشور آذربایجان به‌شکل‌های مختلفی تهیه می‌شود، ولی در حالت کلی، هفت‌سین جمهوری آذربایجان از این عناصر تشکیل شده است:

• سوماق، نشانه آفتاب؛
• سکه، نشانه شانس؛
• سمنو، نشانه شیرینی، برکت و حاصلخیزی؛
• سبزه، نشانه خلوص و خوشبختی؛
• ساری کوک (زردچوبه)، نشانه شیرینی زندگی؛
• سوت (شیر)، نشانه سلامتی و زیبایی؛
• سو (آب)، نشانه تولد تازه و زندگی.

از جمله وجوه مشترک این سفره با سفره هفت‌سین ایرانی سمنو است. سمنو علاوه بر نماد سرسبزی، طراوت، برکت، نماد تداوم نسل‌ در میان مردم آذربایجان نیز هست. از این‌رو، پس از طبخ، آن را میان خویشان، همسایگان و حتی بر مزار رفتگان نیز تقسیم می‌کنند. علاوه بر این موارد، آینه‌ای رنگین در بالای سفره قرار می‌گیرد. همچنین، تمام اعضای خانواده دور سفره هفت‌سین که نماد ثروت، طول عمر و شادی است، جمع شده و طبق سنت به تعداد اعضای خانواده شمع روشن می‌کنند.

در کشور جمهوری آذربایجان نوروز را بر اساس تاریخ شمسی جشن می‌گیرند و مانند ایران از تاریخ ۲۹ اسفند تا ۴ فروردین ( ۲۰ تا ۲۴ مارس) تعطیلی رسمی است. 

_{عکس‌ کاور از gwtc.az؛ عکاس: نامشخص}